به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کتاب «نقد و بررسی اشعار و افکار سلمان هراتی» توسط گروه ادب و هنر مرکز پژوهش‌های جوان وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به زودی منتشر خواهد شد. در همین زمینه گفت‌وگوی کوتاهی با نویسنده کتاب دکتر رضا جلیلی انجام داده‌ایم که در ادامه، از منظرتان عبور خواهد کرد.
ساختار کلی کتاب چگونه است؟
کتاب از سه بخش تشکیل شده است: از آنجا که محتوای این کتاب به بررسی اشعار سلمان هراتی از منظر عرفان اختصاص دارد، در نخستین بخش، به کلیات و تعاریف پرداخته شده تا تعریفی از عرفان و تفاوت آن با دیگر مذاهب و سنن فکری به دست داده شود و در آخر این بخش، به اجمال، دو قسم مهم عرفان، یعنی عرفان نظری و عرفان عملی، تبیین شده است. در بخش دوم که رویکرد معرفت‌شناسانه در آن اتخاذ شده است، با توجه به این که در سنت عرفانی، معرفت برین و در خور اعتنا، معرفت قلبی و شهودی معرفی می‌شود، از این زاویه به اشعار سلمان نگریسته شده و به مباحثی همچون دعوت سلمان هراتی به معرفت قلبی و نسبت عشق با معرفت قلبی و حجب قلب و موانع حصول معرفت شهودی پرداخته و در انتها با توجه به پیوند دو مفهوم شهود با شهادت که از قضا در اندیشه سلمان هراتی، بسیار برجسته است، تحلیلی از نگاه عارفانه سلمان بر مفهوم شهید و شهادت ارائه داده شده است.
بخش سوم کتاب متوجه هستی شناسی عرفانی در شعر سلمان هراتی است. سلمان هراتی با تاثر از سنت عرفانی، در اشعار معتنابهی، اندیشه عرفا در باب وحدت وجود، فنا و بقا و جایگاه انسان کامل در در هستی را البته با زبان خاص خود تکرار کرده است.
اصلی ترین دستاوردهای پژوهشی در این کتاب چیست؟
اصلی ترین دستاورد پژوهشی این کتاب، به نحوی کشف این واقعیت سترگ است که توفیق شعر سلمان هراتی، بیش از هر چیز مدیون هستی شناسی عارفانه اوست که آن نیز عقبه در نوع معرفت شناسی وی دارد. کشف عناصر بنیادین تفکر یک انسان، امری ساده نیست و مستلزم آگاهی از جریان‌ها و سنن فکری موجود آن هم با نگاه تاریخی است و این کتاب به نوعی مدعی آن است که بنای فکر و اندیشه سلمان، نه فلسفی و نه کلامی و نه ظاهری بلکه عرفانی است و همین تفکر عرفانی است که در بعد محتوا، شعر او را جذاب تر و در خور تامل تر قرار داده است.
به چه سوالات و شبهات جوان در این کتاب پاسخ داده می‌شود؟
شاید بتوان گفت که این کتاب بیش از آن که رافع شبهات باشد، دافع شبهات است. یعنی بیشتر به امری پیشینی برای دفع شبهه می‌پردازد و آن معرفی ابزار قدرتمند عرفان اسلامی است که به علت همین قدرتمندی، مورد توجه شعرای موفقی در زمان معاصر همچون سلمان هراتی قرار گرفته است.
اهمیت مساله اصلی کتاب در شرایط امروزی چیست؟
دنیای مدرن در پاسخ به دو نیاز اساسی و مهم بشر یعنی کاهش آلام و نگرانی‌های فراوان که از ناحیه همین مدرنیسم به وجود آمده و نیز برای برطرف کردن نیاز روحانی که انسان به صورت فطری در خویش احساس می‌کند، رویکردی دوباره به معنویت و عرفان داشته است لذا عدم معرفی عرفان اصیل و سنت عرفانی مقبول، و یا در واقع خالی گذاردن این میدان در واقع تهیه فرصت و دادن مجال به تفکر رقیب برای عرضه کالاهای تقلبی است تا در جنگ نرمی که در تقابل با ملل و نحل تدارک دیده شده است، هر چه بیشتر پیش‌آید و سنگرهای بیشتری را فتح کند.
چنانچه نکته خاصی دارید بفرمایید؟
مقام معظم رهبری در مورد حکمت متعالیه فرمودند که این حکمت باید امتداد اجتماعی پیدا کند تا از کنج کتاب، به صحن جامعه کشیده شود؛ عبارت اُخرای فرموده ایشان این است که عرفان اسلامی باید امتداد اجتماعی پیدا کند و یکی از ابزار این امتداد، ابزار قدرتمندی است به نام شعر و شعر شاعران معاصر موفق و عرفان اندیش ما این ظرفیت را دارد که در این امتداد سهیم باشد.
