به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی “اصول راهبردهای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر مبنای نظام سنت‌های الهی” توسط حلقه تخصصی الگوی پایه اسلامی پیشرفت مرکز مطالعات بینارشته‌ای با همکاری گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه و با حضور اساتید و صاحبنظران این حوزه در قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام دکتر قاسم ترخان عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی به عنوان ارائه‌دهنده بحث در ابتدای کرسی گفت: ما در صدد اصطیاد اصول راهبردهای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با نگاهی به نقد اسناد توسعه پایدار بر اساس سنت‌های الهی می‌باشیم. بر این اساس دو بحث کلان را مطرح کرده‌ایم: در قسمت اول با نگاهی به سنت‌های الهی اینگونه از اسناد مورد واکاوی قرار گرفته است و نتایجی حاصل شده است که به عرض می رسد.
وی افزود: روح توسعة غربی تحقق همۀ آنچیزی است که پس از حیات دنیوی به دست می‌آید. این توسعه به دنبال تحقق بهشت شداد و دنیایی بدون رنج و سختی برای بشر است در حالی که اولا، بر اساس سنت ابتلای مطلق، تحقق دنیایی بدون رنج و نیازمندی ناممکن است؛ ثانیا، بر اساس سنت ابتلای مشروط، بسیاری از رنج‌ها و سختی‌ها از عواملی مانند فقدان ایمان نشأت می‌گیرد که در اسناد توسعه پایدار لحاظ نشده است.
وی با بیان جهات مطلوب سند توسعه پایدار گفت: اگرچه اسناد توسعه پایدار از اهداف و برنامه‌های زیبا برخوردار است، اما از دو جهت با سنت الهی تزیین (حبب الیکم الایمان) موافق نیست: اولا، به دلیل ابتنای توسعه غربی بر دئیسم، شكاكیت یا انكار خداوند، اصالت ماده، اصالت فرد، اصالت تجربه، تفسیر خاصی از سعادت انسان و جامعه ارائه شده است. این تفسیر به دنیا و آبادانی آن، مستقلاً نظر دارد و این یعنی غفلت از یاد خدا و زیبا نشان دادن دنیا از سوی شیطان. به همین دلیل رشد و ترقّی دینی و معنوی از شاخص‌های توسعه حتی با راهبرد توسعۀ پایدار، به شمار نیامده است. ثانیا: به جهت مخالفت برخی از تجویزهای مطرح شده در این اسناد با سنن تشریعی الهی می‌توان آنها را ناشی از تزیین اعمال دانست که توسط شیطان انجام می‌‌پذیرد.
وی تصریح داشت: اگرچه بر اساس سنت تلاش، مؤمن و کافر نتیجة تلاش خود را می‌بینند و از این جهت کفار نیز اگر در پی توسعة مادی تلاش کنند بدان دست پیدا می‌کنند، لکن بر اساس سنت احباط اولاً اثر اعمالشان که عبارت است از تأمین آرامش و سعادت دنیوی محقق نخواهد شد؛ ثانیاً: این توسعه، پایدار نخواهد ماند. از این رو سند توسعه پایدار اگرچه در پی پایداری است، اما از آن رو که امتداد همان مدل‌های قبلی است و به نقش دین در زندگی توجه نکرده است و در آن کفر و ایمان و ظلم به معنای عام از هیچ جایگاهی برخوردار نیست، بر اساس سنت احباط به پایداری منتج نمی‌شود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ادامه داد: از منظر سنت الهی استدراج هر چند نعمات مادی کفار افزایش پیدا می‌کند لکن این موجب سعادت آنها نبوده و در نهایت به نابودی آنها منجر خواهد شد. سنت استدراج اگرچه به ازدیاد عذاب در آخرت و مهلت در دنیا اشاره دارد، اما می‌دانیم که آخرت باطن این دنیا است، از این رو علی رغم رفاه مادی در همین جا در عذاب‌اند، اگرچه خود بدان واقف نباشند.
ترخان با بیان اینکه برخی از سنت‌های الهی تشریعی است و به حوزة باید و نبایدها مربوط است، گفت: مفاد این سنن، قوانینی است که عمل به آنها موجبات رشد و کمال دنیوی و اخروی و مخالفت با آنها موجبات عذاب دنیوی و اخروی را فراهم می‌کند. توسعة پایدار اگرچه با تکیه بر اموری که عموماً خواست فطری انسان‌هاست مدعی است اهداف و برنامه‌ای را بیان می‌کند که عمل به آن سعادت را برای بشر به ارمغان خواهد آورد، اما بدون محور دانستن دین باوری و خداگروی که فطری است، و با استخدام مفاهیمی که در اسناد دیگر آنها را توضیح داده (مانند:عدالت جنسیتی، کلیشه‌های جنسیتی، رویه‌های زیانبار)، راهکارهایی را برای رسیدن به خواسته‌های دنیوی پیشنهاد می‌کند که با سنن الهی در حوزه تشریع متمایز و در تعارض است.
وی گفت: نتیجه اینکه از آنجایی که این اسناد ادامه همان نسخه‌های پیشین و بر پایه مبانی غربی است، توسعه فاسقانه و فاجرانه را پی‌گیری می‌کند و در راستای و استمرار سلطه بر جهان و پیاده‌سازی همان سبک زندگی غربی است. لحاظ این اهداف بدون اهتمام به اهداف نهایی زمینه‌ای خواهد شد برای جریان برخی از سنت‌های الهی که خداوند توسط آنها امور عالم و آدم را تدبیر می‌کند. همه‌جانبه بودن و پایداری توسعه در گرو همسویی با این سنن الهی است در حالی که اهداف و برنامه‌های مطرح شده به صورت مستقیم و غیر مستقیم (متنی و فرامتنی) همسو با سنن الهی ارزیابی نشده است.
وی در پایان افزود: در قسمت اصول راهبردهای الگوی پیشرفت باید گفت که در سند توسعه پایدار ۲۰۳۰ هفده هدف مطرح شده است که به صورت فی‌الجمله مورد اهتمام اسلام است، اما از یک نکته اساسی -به جهت ابتنای اینگونه از اسناد بر مبانی سکولار- غفلت شده است. آنچه مورد پذیرش اسلام است توسعه مفلحانه است. بر این اساس که گرانیگاه الگوی پیشرفت اسلامی باید توسعه مفلحانه و خروج از ظلمت باشد، می‌توان برخی از اصول زیر را شماره کرد:
– افزایش مال، ثروت و رفاه عمومی به همراه توجه به معنویت و ایمان. برنامه‌ریزی به منظور پرهیز از رفاه غافلانه که به نابودی جوامع می‌انجامد.
– اهتمام به ریشه‌کنی فقر فرهنگى که از فقر مادى خطرناکتر است و همچنین تلاش به منظور آشنا کردن مردم با مسائل دینى که مهم‌ترین رکن فقر فرهنگی به شمار می‌آید.
– اهتمام به آموزش و علم نافع، علمی که اقتدار اقتصادی و فرهنگی را به دنبال دارد.
– تلاش به منظور رفع تبعیض‌ها بر مبنای قوانین تشریعی الهی نه در چارچوب نظام معنایی توسعه غربی
– اهتمام به ارتقای سلامت جسمانی، امید به زندگی و افزایش طول عمر به همراه توجه جدی به بهداشت روانی و معنوی انسان‌ها و جوامع.
– توجه جدی به حفظ محیط زیست با عنایت به این نکته که بسیاری از بلاها منشاء انسانی دارد و عواملی در آنها دخیل است که در هیچیک از اسناد توسعه دیده نشده است.
در ادامه این کرسی، حجج‌اسلام دکتر محسن عرفایی و دکتر حمیدرضا شاکرین به نقد مطالب ارائه شده پرداختند.
