به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، در ادامه سلسله گفتگوهای علمی با مدیران گروه‌های علمی پژوهشکده‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به سراغ حجت‌الاسلام دکتر محمدباقر پورامینی مدیرگروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه رفتیم.
گروه کلام از گروه‌های با سابقه پژوهشگاه و با بیش از ۵۰ عنوان کتاب دارای آثار چاپ شده ارزشمندی است که در مجامع علمی کشور شناخته شده‌است از جمله منظومه فکری امام خمینی و منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای، این گروه هم اکنون با هفت نفر عضو هیات علمی در حال فعالیت است…
• با سلام؛ لطفاً در ابتدا به اختصار تاریخچه‌ای از گروه کلام بیان کنید.
گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی بیش از بیست سال از تاسیس آن می گذرد و از گروه‌های محوری پژوهشگاه با آثار متعدد و موثر است. گروه کلام پنج هدف محوری دارد و برنامه‌های کلی آن ذیل این اهداف تنظیم و اجراء می‌گردد:
۱. بازپژوهی کلام اسلامی و بازنگری تحلیل آثار و آراء متکلمان بزرگ مسلمان.
۲. تبیین و تنسیق عقاید اسلامی به زبان زمان.
۳. اهتمام در جهت تعمیق و ایجاد پویایی و بالندگی در کلام و دین‌پژوهی اسلامی با توجه به نظرها و نیازهای جدید.
۴. پاسخگویی به شبهات القایی در قلمرو عقاید و کلام اسلامی.
۵. نقد مکاتب و دیدگاه‌های معارض.
• چه حوزه‌های تمحضی تاکنون در گروه کلام تعریف شده است؟
حوزه‌های تمحض جاری در گروه کلام که هفت عضو هیأت علمی فعالیت خود را در آن حوزه‌ها پیگیر هستند عبارتند از : «فلسفه علم کلام با محوریت ترابط» ، « فلسفه کلام با محوریت تطور»، «کلام شیعه از مبدء تا معاد»، « امامت و ولایت»، «دین‌شناسی علمی»، «کلام سلفی»، «کلام تطبیقی انتقادی و مطالعات مقارنه‌ای» . در ساختار گروه حوزه‌های دیگری چون انسان شناسی دینی و کلام اجتماعی نیز تعریف شده‌است.
• تاکنون چه آثاری از گروه به چاپ رسیده‌است؟
از گروه کلام بیش از ۵۰ عنوان کتاب منتشر شده‌است ؛ به جز اثر منتشره «دین‌پژوهی معاصر» آیت‌الله رشاد توسط گروه، می‌توان آثار را در دو بخش تقسیم کرد:
الف. آثار اعضای هئیت علمی گروه
«درآمدی بر مبانی کلامی علم دینی (با تاکید بر علوم انسانی)» از حجت‌الاسلام قاسم ترخان ؛ «مدرنیته از نگاه دین» ، « علم، ظن و عقیده» و « چیستی انسان در اسلام» از حجت‌الاسلام محمدتقی سهرابی‌فر، «سیری در تفکر کلامی معاصر» ، « سیر تطور کلام شیعه»، « فلسفه دین و کلام جدید» از حجت‌الاسلام محمدصفر جبرئیلی ؛ مجموعه ۶ جلدی «پاسخ به شبهات کلامی»، « آیین خاتم»، «خدا در تصور انسان»، «اسماء و صفات خدا»، «اراده الهی»، « نگاه سوم به جبر و اختیار»، «راز خلقت و بقا (رابطه خدا با جهان)» و «قاعده الواحد از دیدگاه متکلمان» از حجت‌الاسلام محمدحسن قدردان قراملکی؛ «حکمت صدرایی و کلام شیعه» و «(مبادی و پیشینه جامعه‌شناسی دین» از آقای قاسم اخوان نبوی و همچنین کتاب «بنیاد تفکر سلفی» از اینجانب.
ب. آثار سایر نویسندگان:
«فلسفه دین» از آیت الله محمدتقی جعفری؛ «پژوهشی در عصمت معصومان(ع)، از آقای حسن یوسفیان و حجت‌الاسلام احمدحسین شریفی؛ «تجربه دینی و مکاشفه عرفانی» از حجت‌الاسلام محمدتقی فعالی؛ «پدیدارشناسی دین» از آقای محمود خاتمی و «پژوهشی در نسبت دین و عرفان» از آقای سیدیحیی یثربی.
• چه آثاری از گروه اتمام یافته و آماده انتشار است ؟
شش اثر اتمام یافته گروه که در آستانه انتشار است، بدین قرارند:
کتاب «فاعلیت خداوند» از حجت‌الاسلام قدردان قراملکی؛ دو کتاب «دین و مدرنیته؛ مسئله آفرینش از دیدگاه فیزیکدانان و اندیشمندان مسلمان» و «دین و تکامل؛ نظریه تحول انواع با تاکید بر نظریه‌های جدید» از آقای اخوان نبوی ؛ دو کتاب «درآمدی بر کلام شیعی» و «مدارس کلامی شیعه» از حجت‌الاسلام جبرئیلی و همچنین کتاب «نقد بهاییت متاخر» از حجت‌الاسلام غلامرضا میناگر.
• چه تحقیقاتی در گروه در دست اجراست؟
حجت‌الاسلام قدردان قراملکی سه تحقیق «نقد مکتب تفکیک با محوریت احادیث»، « جام معرفت» و «جهان شناسی کلامی» را مشغول هستند. تحقیق «اندیشه‌های کلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌‌ی» از سوی حجت‌الاسلام جبرئیلی در حال انجام است. تحقیق «ذات‌مند بودن و فطرت‌مندی انسان» توسط حجت‌الاسلام سهرابی با محوریت پاسخ به شبهات و ایرادات مطرح شده بر ذات‌مندی و فطرت‌مندی انسان صورت می‌گیرد. تحقیق «برآیند مبانی کلامی در علوم انسانی اسلامی» را حجت‌الاسلام ترخان انجام می‌دهند؛ دو تحقیق «نقد و بررسی تحویل‌گرایی در الاهیات معاصر» و «نقد و بررسی رویکردهای دین‌شناسی علمی عطف به کارکردهای دین » را آقای اخوان نبوی عهده‌دار هستند، تحقیق «بررسی و تبیین تأثیر ناواقع‌گرایی معرفتی بر الهیات معاصر» را حجت‌الاسلام کاشی‌زاده انجام می‌دهند. همچنین اینجانب نیز دو تحقیق «نقد معرفت‌شناختی و اصولی حجیت فهم سلف» و «نقد توحید عبادی در مکتب سلفی» را در حال انجام هستم .
چند محقق نیز با گروه همکاری می‌کنند و تحقیقات رو به اتمامی را در حال انجام هستند که عبارتند از: «نقش مبانی کلامی در الگوی پیشرفت» توسط حجت‌الاسلام احمد شعبانی؛ «علل فراطبیعی و برایند آن در علم دینی» از آقای بهزادی ؛ « فرايند شكل گيري باور ديني، عوامل تقويت و تضعيف آن در قرآن كريم» از حجت‌الاسلام مداحی ؛ «لوازم عقل گرایی افراطی نومعتزله و نقد آن» از حجت‌الاسلام منزه و تحقیق «تبیینی عقلانی وحیانی از رابطه عمل و جزاء» از آقای عزت‌اله جودکی نژاد.
این نکته را هم بیفزایم که دو مجموعه مقاله هم در گروه در حال تدوین است؛ اولی در «نقد آراء آقای شبستری» و دیگری نیز درباره «فلسفه کلام».
• چه نشست، کرسی و همایش‌هایی برای برگزاری توسط گروه تدارک دیده شده‌است؟
در پاسخ به این پرسش ، برنامه‌های گروه را در سه دسته توضیح می‌دهم:
الف. همایش ملی فلسفه کلام :
مهمترین برنامه گروه در سال جاری برگزاری همایش فلسفه کلام بود که با دبیری علمی حجت‌الاسلام جبرئیلی و همکاری موثر حجت‌الاسلام صنیعی و اشراف آیت‌الله ربانی گلپایگانی در آذر برپاشد. از امتیازات این همایش ملی، برپایی چهار پیش‌نشست بود که قبل از همایش با همکاری سایر مراکز علمی برگزار شد: «فلسفه علم کلام» در مجمع عالی حکمت اسلامی ؛ «علم کلام؛ آسیب‌ها و بایسته‌ها» و «علم کلام در عرصه بین‌الملل» در انجمن کلام حوزه علمیه قم و «روش‌شناسی علم کلام» در موسسه کلام اسلامی.
ب. مشارکت با گروه سیاست در برگزاری سلسله نشست‌های علمی در راستای همایش «نقش انقلاب اسلامی در تأسیس و توسعه علوم انسانی» همزمان با چهل‌سالگی انقلاب اسلامی: گروه کلام شش نشست ذیل را برپا کرد :
۱. «رابطه کلام و عقاید با نظام اسلامی» توسط حجت‌الاسلام جبرئیلی
۲. «انسان‌شناسی دینی در ۴۰ سال گذشته در ایران و افق‌های پیش رو» توسط حجت‌الاسلام سهرابی فر.
۳. «نقش دین در جامعه در پرتوی انقلاب اسلامی» توسط آقای قاسم اخوان نبوی.
۴. «مطالعات علوم انسانی اسلامی، کامیابی‌ها و کاستی‌ها» توسط حجت‌الاسلام ترخان.
۵. «دین‌شناسی تطبیقی در ۴۰ سال گذشته در ایران و افق‌های پیش‌رو» توسط حجت‌الاسلام کاشی‌زاده
۶. «فرازها و فرودهای سلفی پژوهی» توسط اینجانب
ج. کرسی‌های علمی – ترویجی:
سه کرسی ذیل برپا گردید: «نظریه تکامل و خداناباوری» از آقای اخوان با همکاری قطب فلسفه دین ؛ «تفاوت انسان‌ها در انسان‌شناسی دینی» از حجت‌الاسلام سهرابی فر و «اندیشه‌های کلامی آیت‌الله خامنه‌ای» از حجت‌الاسلام جبرئیلی .
• چه نشست یا همایش‌هایی برای برگزاری توسط گروه تدارک دیده شده است؟
برای سال آینده همایش «نقد و بررسی جریان‌های نو اخباری» را پیشنهاد داده‌ایم که امید است برگزار شود.
کرسی‌های در حال اجرای گروه نیز تا پایان سال عبارتند از: «نظریه فطرت و برآیند آن در علوم انسانی»؛ « تبیین و نقد تأثیر ناواقع‌گرایی معرفتی بر الهیات معاصر »؛ «مفهوم خدا در نصوص» و «آینده سلفی گری».
• آیا برنامه‌ای برای برگزاری نشست‌های مشترک با مراکز پژوهشی دیگر در نظر گرفته‌اید؟
برخی از برنامه‌های سال جاری گروه با همکاری مراکز پژوهشی دیگر مانند انجمن کلام اسلامی حوزه، مجمع عالی حکمت اسلامی، مرکز تخصصی کلام اسلامی و قطب علمی فلسفه دین انجام پذیرفت و همچنین طی یک نشست مشترک با گروه کلام موسسه امام خمینی(ره) نقاط تعامل و همکاری را تعیین کردیم که امید است در سال آتی نیز ادامه و توسعه یابد.
• چه راهکاری برای نفوذ و آشنایی بیشتر آثار گروه مربوطه در بین مخاطبین خود، اندیشه‌اید؟
رصد موضوعی و مساله‌یابی و همچنین توجه به تحقیقات انضمامی و کاربردی از اولویت‌های کاری گروه است؛ در این زمینه از صاحبنظران برای ارائه آخرین یافته‌های خود در حوزه کلام و دین‌پژوهی دعوت کرده‌ایم؛ امید است که به سرعت و دقت به نتیجه رسد.
