به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام محمدصفر جبرئیلی عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: علم کلام در دو سه دهه اخیر و به صورت کلی بعد از انقلاب اسلامی رشد خوب و قابل ملاحظه‌ای داشته است و از توسعه این علم مأیوس نیستیم.
وی افزود: در طول این چند دهه مراکز آموزشی، پژوهشی و دروس کلامی زیادی در حوزه و دانشگاه ایجاد شده است و حتی در میان عامه مردم هم شاهد رشد مباحث اعتقادی و کلامی هستیم، اما با توجه به جایگاه مباحث اعتقادی و کلامی در قرآن و روایات، این علم در حوزه علمیه و به طور کلی در کشور کمرنگ است.
فقدان علم کلام؛ دلیل سخنان نادرست افراد باسابقه
جبرئیلی با بیان اینکه بدون علم کلام سرنوشت فقه، اصول و برخی علوم دیگر نامعلوم است، تصریح کرد: اینکه گاهی شاهدیم برخی افراد باسابقه خوب حرف‌ها و مطالب نادرستی را مطرح می‌کنند که مایه تعجب است ناشی از این است که مبانی کلامی و اعتقادی آنان محکم نیست و شاید فقدان علم کلام یکی از دلائل اصلی در بروز این مسائل باشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: علی‌رغم خدمات خوب شورای عالی حوزه و مدیریت حوزه در توسعه مباحث کلامی مع‌الاسف هنوز کلام جای خود را باز نکرده است؛ امروز ۷۰۰ کلاس درس با حضور استادان خوب و برجسته در حوزه تشکیل می‌شود، اما تعداد دروس کلامی به سختی به تعداد انگشتان دست می‌رسد.
فاصله زیاد علم کلام امروز با دوره مفید‌ها و حلی‌ها
این محقق و پژوهشگر و استاد کلام حوزه علمیه با بیان اینکه در مقایسه با فقه و اصول دروس کلامی بسیار اندک است گفت: فاصله زیادی با دوران شیخ مفید، شیخ طوسی و علامه حلی و فضل بن شاذان و هشام بن حکم‌ها داریم؛ زیرا به عنوان مثال عمده استفتائات مردم در دوره علمایی مانند مفید در مباحث کلامی و اعتقادی بود، اما امروز اگر این دست مباحث در قالب استفتاء به دفاتر مراجع معظم هم ارسال شود ممکن است به جای دیگر ارجاع دهند.
جبرئیلی در تبیین رابطه قرآن و علم کلام تصریح کرد: قرآن کریم مهم‌ترین منبع علم کلام است، همان طور که بسیاری از علوم اسلامی یا در پرتو قرآن به وجود آمده و یا قرآن نقش مهمی در توسعه آن داشته است، بنابراین قرآن، منبع اصلی و اولی در مباحث کلامی است و بسیاری از آیات قرآن مرتبط با کلام و اعتقادات است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: آیات قرآن کریم چه در مکه و چه در مدینه مباحث مرتبط زیادی با موضوعات کلامی و اعتقادی دارد که نمونه‌های آن در آیاتی مانند «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَ الْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ»(نساء/۱۳۶) و یا «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ»(بقره/ ۲۸۵) شاهد هستیم، بنابراین رابطه میان کلام و قرآن منبعیت است.
رابطه دانش کلام و قرآن
وی ادامه داد: البته منبع بودن دلیل بر این نیست که علم کلام هم در فهم قرآن نقش نداشته باشد بلکه نقش مهمی در تفسیر قرآن دارد و اگر می‌بینیم تفاسیری مانند تبیان، المیزان، ابوالفتوح رازی و سیدعبدالاعلی سبزواری بر تارک شیعه در حال درخشیدن است به این علت است که رنگ و بوی کلامی آن بیش از تفاسیر دیگر است.
جبرئیلی ادامه داد: اگر امروز تفسیر تسنیم آیت‌الله العظمی جوادی آملی مؤثر و مورد توجه است، بخش قابل‌توجهی به خاطر صبغه کلامی و اعتقادی آن است و اساساً قرآن کریم برای اعتقاد و کلام اهمیت و جایگاه بالایی قائل شده است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه با بیان اینکه این رابطه متقابل انکارناپذیر است، ادامه داد: البته از آنجا که علم کلام اساس و بنیان است، به تعبیر خواجه نصیرالدین طوسی و علامه حلی، می‌تواند در فقه و اصول هم مؤثر باشد و کمک به تقویت و رشد این علوم هم داشته باشد. «محجة‌البیضاء» با وجود اینکه اثری اخلاقی است، اما مباحث اعتقادی و کلامی در آن پررنگ است؛ یعنی نوعی تنیدگی میان این علم و علوم دیگر وجود دارد که می‌تواند تقویت هر کدام منجر به تقویت دیگری شود، لذا نباید این علم مورد کم‌توجهی قرار بگیرد.
وی اظهار کرد: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برای تقویت جایگاه کلام فعالیت‌های متعددی مانند برپایی نشست‌های علمی، میزگرد و کرسی نظریه‌پردازی برگزار کرده تا این جایگاه در میان فضلا و اندیشمندان حوزه و دانشگاه و حتی در میان مردم تقویت شود؛ زیرا در مباحث عمومی هم آسیب‌هایی متوجه مناسک اجتماعی است که یکی از دلائل آن کمرنگ بودن علم کلام است.
