به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کتاب «ذات‌گرایی علمی» به تالیف دکتر برایان الیس، جدیدترین ترجمه و پژوهش دکتر ابراهیم دادجو عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه است.
از همین رو از ایشان خواستیم تا در یادداشتی هرچند کوتاه به توضیح مختصری از این کتاب بپردازند. در ادامه متن کامل یادداشت ایشان در باب معرفی کتاب ذات‌گرایی علمی از منظرتان عبور خواهد کرد.
بسمه تعالی
در عرصه «فلسفه معاصر» و «فلسفه علم معاصر» دو جریان قابل تشخیص است: (۱) جریان ضدّذات‌گرایی و ضدّواقع‌گرایی(مابعد نیوتنی)، و (۲) جریان ذات‌گرایی و واقع‌گرایی(مابعد کوانتومی).
جریان نخست از زمان نیوتن، بارکلی و هیوم تا قبل از چهل سال اخیر یکه‌تاز میدان فلسفه و فلسفه علم بود و در چهل سال اخیر از طریق پوزیتیویست‌ها، فلسفه‌های تحلیلی و زبانی و، بطورکلی، از طریق قراردادگرایی، منشاء فراموشی جریان دوم شده است. جریان دوم در چهل سال اخیر به ظهور رسیده و در تقابل با مابعدالطبیعه هیومی به شدت به توسعه و تقویت مابعدالطبیعه ذات‌گرایانه همت گماشته است.
متأسفانه ایران معاصر از جریان دوم بی‌خبر است. و همین بی‌خبری عمدتاً منشاء سیطره نسبی غیرذات‌گرایی و غیرواقع‌گرایی بر مجامع علمی و آکادمیک است. اگر جریان دوم، که به نظر می‌رسد از معقولیت و واقع‌بینی بیشتری برخوردار است، مورد پذیرش باشد، لاجرم فلسفه معاصر، فلسفه علم معاصر و فلسفه معاصر ایران، باید جهت خود را تغییر دهند. بسیاری از اندیشمندان نیز باید جهت فکری خود را تغییر دهند.
کتاب «ذات‌گرایی علمی» ، به خوبی جریان دوم را شناسانده و از این طریق تأثیرگذارترین کتاب جریان دوم واقع شده است. مطالعه دقیق آن افق دید هر استاد و شاگردی را واقع‌بینانه‌تر و معقول‌تر خواهد ساخت.
ذات‌گرایی علمی از این دیدگاه دفاع میکند که قوانین بنیادین طبیعی بر خواص ذاتی اشیاء وابستهاند و بر اساس آنها کارایی دارند و از این روی از آنها مستقل نیستند. اینگونه قوانین از ناحیه خداوند، نیروهایی طبیعی، یا چیزی دیگر بر جهان تحمیل نشدهاند، بلکه در درون جهان ساری و جاریاند.
نویسنده کتاب دکتر برایان الیس، بر این استدلال است که جهان ما جهان دینامیکی است که کم و بیش عبارت از اشیاء ناپایداری است که همواره با یکدیگر دارای روابط متقابلاند و هویتشان بر نقشهایی که در این فرایندها دارند وابسته است. اشیاء طبیعی باید آنگونه که کار میکنند رفتار کنند، زیرا اگر به گونه دیگری کار بکنند برخلاف طبیعت خود کار خواهند کرد. از این روی، قوانین طبیعی به لحاظ مابعدالطبیعی قوانینی ضروری‌اند و در نتیجه بین رویدادها روابطی ضروری حاکم است. برایان الیس، با مشارکت نوآورانهای که در مابعدالطبیعه معاصر ایفاء میکند، به دنبال ردّ نظریه رویداد هیومی و احقاق نوع جدیدی از واقع‌گرایی در تحلیل فلسفی است.
دادجو این کتاب تأثیرگذار را به دقت مورد ترجمه و پژوهش قرار داده و به نظر می‌رسد که کتاب حاضر برای استادان و شاگردان فلسفه و فلسفه علم جالب باشد. این کتاب از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در شرف چاپ قرار دارد.
