به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست نقد و بررسی فیلم “زشت و زیبا” توسط گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه عصر سه‌شنبه مورخ ۲۳ مردادماه با حضور دکتر حمیدرضا آیت‌الهی رییس موسسه پژوهشی مطالعه و تدوین حکمت و معارف خواجه نصیر، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا قائمی‌نیا سردبیر فصلنامه علمی پژوهشی ذهن و عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر مهدی عباس‌زاده معاون امور پژوهشی و آموزش و عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و دکتر احمدرضا معتمدی کارگردان سینما و عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سالن جلسات این پژوهشگاه برگزار شد.
دکتر حمیدرضا آیت‌الهی به عنوان نخستین سخنران این نشست گفت: بنده احساس شخصی خود از فیلم را بیان خواهم کرد. قصه بسیار جذاب و پرکشش بود و سرشار از مضامین فلسفی و عرفانی در کانتکسی سینمایی. زشت و زیبا را می‌توان مدلی موفق در ارائه مباحث فلسفی و عرفانی در سینما دانست.
آیت‌الهی ادامه داد: زشت و زیبا بیشتر عرفانی است تا فلسفی و تنها ایده فلسفی که می‌توان به این بحث نزدیک دانست، همان ایده اگزیستانس است.
رییس موسسه پژوهشی مطالعه و تدوین حکمت و معارف خواجه نصیر با اشاره به اگزیستانسیالیست کی‌یرکگوری در فیلم گفت: فردیت و جهش، عناصر اگزیستانسیالیستی فیلم هستند و در مورد دزد جهش اتفاق می‌افتد. سه مرحله استاتیک(حسانی)، مرحله اخلاقی و مرحله ایمانی در اگزیستانسیالیسم کی‌یرکگوری و مطابق آن در فیلم وجود دارد و در مرحله اخلاقی مفهوم گناه آشنا می‌شود و بعد جهش ایمانی رخ می‌دهد. نقاط جهشی مثل در ورود کودک در زمان خوردن طعام توسط دزد که باید روزه بگیرد و کودکانی که مانع فرار او می‌شوند کودک در اینجا نماد فطرت است.
وی با اشاره به تفاوت بین اگزیستانس هایدگر و کی‌یرکگوری گفت: در اگزیستانس کی‌یرکگوری ایمان مطرح است اما در اگزیستانس هایدگر اینطور نیست.
آیت‌الهی افزود: تم دینی فیلم مهم است که عوامل بیرونی می‌تواند عامل جهش باشد. در فیلم حضور کودک (فطرت پاک) عامل اصلی جهش است. خداوند انسان‌ها را در چنین شرایطی قرار می‌دهد اما انتخاب هم در اینجا مهم است، چون بسیاری در این شرایط قرار می‌گیرند. این انتخاب، انتخاب اگزیستانس است.
دکتر حمیدرضا آیت‌الهی در پایان سخنان خود گفت: دیوانگی و جنون نیز در فیلم بسیار مهم است، چون برای عبور از یک مرحله به مرحله دیگر عقل باید کنار گذاشته شود. این عقل محاصبه گر و جزوی اندیش است که با تحول وجودی تزاهم دارد.
دکتر مهدی عباس‌زاده معاون امور پژوهشی و آموزش و عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با حضور در این نشست ابراز داشت: بنده برداشت خود از زاویه فکری اندیشه‌ای و فارغ از نیت کارگردان را عرض خواهم کرد. راجع به جریان فیلم‌سازی دکتر معتمدی باید گفت سیری اشتدادی دارد و هرچه جلوتر می‌رویم فیلم‌های ایشان فلسفی‌تر می‌شود. هرچه جلوتر می‌رویم بیشتر به مسائل روز و مکاتب غربی پرداخته می‌شود که این مهم در جدیدترین فیلم ایشان یعنی سوءتفاهم نیز کاملا مشخص است.
معاون امور پژوهشی و آموزش پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: توجه به سنت ناب شرقی از خصوصیات این فیلم است و در این فیلم با بافتی شرقی، ایرانی و اسلامی، هیچ ردپایی از غرب وجود ندارد و هیچ نشانه‌ای از مدرنیته در آن به چشم نمی‌خورد.
نویسنده کتاب الهیات اگزیستانس افزود: سه جریان فکری موجود در فیلم، جریان عرفانی، جریان اگزیستانسیالیسم (بخصوص هایدگر) و جریان فلسفه اشراق در این فیلم به چشم می‌خورد و واضح است که تلفیق است. همچنین تقدم شهود بر عقل که یک اصل عرفانی نیز به شمار می‌آید، در این فیلم دیده می‌شود.
دکتر عباس‌زاده رمزگونگی فیلم همراه با شعر را از دیگر محسنات این فیلم برشمرد و گفت: درون مایه فیلم عرفانی است و سه محور اصلی این فیلم خود دزد، زشت و زیبا و پیرمرد هستند.
وی همچنان افزود: تقدم وجود بر ماهیت در فیلم، به خوبی به نمایش گذاشته شده است و فیلم رمز آلود است.
حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در این جلسه حضور داشت و گفت: فیلم نسبتی با فیدئیسم دارد و حرکت به سمت ایمان را نشان می‌دهد. همچنین زشت و زیبا عرفانی خاص را به نمایش می‌گذارد. از عنوان فیلم دو قطبیت مشاهده می‌شود، دو قطبیتی که در متن زندگی با آن مواجه هستیم.
قائمی‌نیا در بسط دادن به بحث عرفانی فیلم گفت: با سه نوع عرفان مواجه هستیم. عرفان دین عربی که این فیلم نمی‌خواهد هیچ ارتباطی با آن برقرار کند. عرفان سلوکی که دستورالعمل پیر، پیروی از پیر و … را دارد که نسبت فیلم با این عرفان نیز چندان قوی نیست و عرفان وجودی، عرفانی که انسان در متن زندگی با حقیقت مواجه می‌شود و پوست می‌اندازد. در سنت و قرآن نیز این نوع عرفان بیشتر دیده می‌شود. فیلم در ارتباط ویژه با عرفان وجودی معنا می‌شود.
وی در توضیح عرفان وجودی افزود: عرفان وجودی منزل بردار نبوده و در این نوع عرفان، مکانیسم حرکت انسان در متن زندگی مواجهه با دوقطبی‌ها، زشت‌ها و زیبایی‌هاست. مفاهیمی که عرفان وجودی است در اگزیستانسیالیست قابل صورت‌بندی است که البته وجه دینی آن حذف شده است.
نویسنده کتاب بیولوژی نص گفت: کل فیلم ماجرای مواجهه انسان با عالم و خداست و خیال در این فیلم، خیال وجودی «اگزیستانسیال» است. خیالی که انسان از مطلوب خود می‌سازد.
سردبیر فصلنامه علمی پژوهشی ذهن در پایان گفت: نشانه‌ها و رمزها دیگر وجودات درون فیلم هستند که برخی نشانه‌های متن باز بوده و مدام تفاسیر جدیدتری پیدا می‌کنند.
