به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ابراهیم دادجو عضو هیأت علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه در گفتگو با مهر با بیان اینکه باید دو شاخه از دانش را از هم تفکیک کنیم و این امر بستگی به این دارد که مفسران چگونه به قرآن کریم نگاه کرده‌اند، گفت: عمده اندیشمندان اشعری اهل سنت و اندیشمندان اخباری شیعه که ظاهرگرا هستند، با توجه به آیه‌ای که می‌فرماید‌قرآن «تبیان لکل شئ» است، یعنی قرآن همه چیز را گفته است «ولا رتب و لایابس الا فی کتاب المبین» هیچ تر و خشکی در دنیا نیست که در قرآن آمده‌است، معتقدند باید همه علوم را از قرآن استخراج کنیم.
وی خاطر نشان کرد: در مقابل مفسران دیگری که به نظر من واقع‌گرا هستند و البته در سنت شیعی، غالبا عقل‌گرا نامیده می‌شوند معتقدند با توجه به آیه «ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین؛ این کتاب هدایت برای متقین است» و آیه «کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور؛ این کتاب را به پیامبر نازل کردیم تا مردم را از تاریکی‌ها به سوی نور خارج کند» قرآن کتاب هدایت است، نه آنکه همه چیز را بیان کند.
تجربه جزء منابع دین نیست
این محقق با بیان اینکه دانشها، یا تجربی یا عقلی و یا نقلی، هستند، گفت: منابع دین، کتاب، سنت، عقل و اجماع، است، اما تجربه جزء منابع دین نیست و بنابراین علوم تجربی نمی‌تواند جزئی از منابع معرفت دینی به شمار آید و از دین نمی‌توان علوم تجربی را استخراج کرد.
این پژوهشگر افزود: برخی مباحث در علوم اجتماعی و رفتاری، اعتبارات تجربی هستند و انسانها به دلیل تجاربی که در اجتماع دارند آنها را اعتبار کرده‌اند، مانند اینکه انسانها، پول، چک، اوراق بهادار و بیمه را اعتبار کرده‌اند و دین با هیچ یک از این روشها کاری ندارد، چون به تجربه آدمی اعتماد دارد.
وی با بیان اینکه حتی همه علوم نقلی مانند تاریخ که ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم هر قومی دارد، در قرآن نیستند، خاطر نشان کرد: دین در مورد علوم عقلی حرفی ندارد، به این معنا که موسس باشد، اما در علوم نقلی در مورد چگونگی رفتار انسانها در این عالم و چگونگی ارتباط این عالم با عالم آخرت، حرفهای زیادی دارد، چون علوم نقلی مبتنی بر حجیت گوینده هستند.
فلسفه، ریاضیات و منطق مبتنی بر دین نیستند
وی با اشاره به تاسیس علوم نقلی مانند فقه، تفسیر، رجال، اخلاق نقلی و کلام نقلی اضافه کرد: دین در مقوله علوم نقلی حرف های زیادی دارد که میتواند موسس باشد اما فلسفه، ریاضیات و منطق مبتنی بر دین نیستند، یعنی کار دین نیست که اینها را تاسیس کند، اما از آن جهت که دین خودش فردی از عقلا و بلکه رئیس العقلاست، اگر حرفی عقلانی باشد، آن را تایید می‌کند.
عضو هیأت علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه با بیان اینکه در زمان پیامبر اسلام، هنوز علوم پیشرفت نکرده بودند و چندان تفکیکی میان علوم نبود، گفت: پیامبر(ص) در حوزه علوم نقلی مباحث زیادی مطرح کردند و البته درباره مباحث عقلی هم مطالبی داشتند که البته انتظار نداشتند در آن مسائل از ایشان تبعیت شود.
دادجو افزود: در زمان بعثت هم مردم زندگی اجتماعی بر اساس تجربه‌شان داشتند و پیامبر با آن موارد کاری نداشتند و گاه آنها را عوض نکردند تا اینکه کم کم بر اساس تجربه روش‌های بهتری را جایگزین کردند.
وی افزود: هیچ گاه امام باقر (ع) به کسی مانند جابر بن حیان نفرمود وقتی در علوم تجربی کار میکنی به قرآن رجوع کن، بلکه او به همان تجربه ارجاع داده‌اند و یا کسانی را که در علوم عقلی کار می‌کردند به قرآن ارجاع ندادند، اما در علوم نقلی به قرآن و روایات ارجاع داده می‌شد.
دادجو با اشاره به موفقیت و ۴۰ سال ماندگاری نظام اسلامی گفت: از آسیب‌های بزرگی که انقلاب دارد این است که احساس کنیم چون در انقلاب دینی خود موفق بودیم، پس باید تمام امور دیگر را مبتنی بر دین بدانیم.
عده‌ای از اندیشمندان شیعی معاصر به همان سخنان ظاهرگرایان برگشتند
عضو هیأت علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه با بیان اینکه امروز عده‌ای از اندیشمندان شیعی معاصر به همان سخنان ظاهرگرایان برگشتند و گفتند باید همه علوم را از قرآن بیرون بکشیم و گاه می‌بینیم که مدعیان اینچنین دستی در سیاست دارند، اظهار داشت: این گروه می‌خواهند همه چیز را با قرآن حل کنند و چون با قرآن حل نمی‌شود، مشکلات همچنان باقی می‌ماند.
وی با بیان اینکه بهترین کار این است دین را یک طرف بگذاریم و علوم عقلی و تجربی را طرف دیگر و ببینیم دین چه استعدادهایی برای تولید دانش دارد، خاطرنشان کرد: قرآن برای یادگیری علوم عقلی و تجربی مشوق است و از دستاوردهای آنها در جهت سعادت آدمی به عنوان اصل موضوع استفاده می‌کند.
دادجو ضمن اشاره به مشکلات جامعه ما که از ضعف علمی نشات می گیرد و با بیان اینکه حاکمیت مخالف این نیست که راه درستی برای حل مشکلات ارائه شود، اظهار داشت: دستگاه حاکم بر عرصه دانش، یعنی وزارت علوم و وزارت ارشاد‌نمی‌دانند علوم چه جایگاهی دارند و البته هدف آنها علم نیست، بلکه حل مسائل جامعه است، اما به هر حال برای حل مسائل جامعه به دانش نیاز است.
وی با اشاره به مسئولیت نهادهای پژوهشی در تبیین جایگاه دانش، خاطر نشان کرد: باید یک موج علمی ایجاد شود که در حاکمیت نفوذ کند و شرایط فعلی را تغییر دهد.
کمیت جای کیفیت را گرفته است
دادجو با بیان اینکه رسانه‌ها و مصاحبه‌های علمی در این زمینه میتواند راهگشا باشد، گفت: مشکل آن است که به قدری پژوهشگاه درست شده و بحث‌های علمی ضعیف در آنها شکل می‌گیرد که نظریه درست در میان نظرهای گوناگون، گم‌می‌شود و کمیت جای کیفیت را گرفته‌است.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه بیرون کشیدن حرف درست از میان نظریات مختلفی که وجود دارد کار بسیار مهمی است، خاطر نشان کرد: کسی که مدعی نظریه درست است باید جسارت داشته باشد وحرف خود را بزند.
وی با بیان اینکه پیامبر خود جسورترین جسوران بودند و آمدند که حقیقت را بگویند و رهبری هم با الگو گیری از همان سیره نبوی درصحبت های خود همواره گفته‌اند اندیشمندان از گفتن حقیقت نترسند، افزود: ممکن است کسی نظر درستی دارد و فقط آن را ارائه می‌دهد اما باید بتواند روی نظر درست خود کار کند و آن را با صدای بلند مطرح کند و در این صورت است که میتواند در مجامع علمی و بعد حاکمیتی تاثیرگذار باشد.
