به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، معاونت پژوهشی هر پژوهشگاه و نهاد علمی یکی از مهمترین ارکان آن مجموعه در سیاستگذاری و راهبری فعالیت های علمی قلمداد می شود. به دنبال انتصاب معاون جدید امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه و ایجاد فضای مدیریتی جدید، با هدف بهبود روند اجرای تحقیقات و ایجاد فضای تازه برای جذب همکاری های علمی و بین المللی فرصتی دست داد تا ضمن گفتگو با دکتر مهدی عباس‌زاده معاون جدید امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه از تغییرات پیش رو در این بخش اطلاعاتی کسب کنیم.
دکتر مهدی عباس‌زاده عضو هیات علمی گروه معرفت شناسی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه است. مدیریت گروه معرفت شناسی، ریاست حوزه ریاست و سرپرستی معاونت بین الملل بخشی از فعالیت های اجرایی وی در پژوهشگاه به شمار می رود. وی در حوزه معرفت شناسی و فلسفه اسلامی دارای آثار ومقالاتی نیز هست. آخرین کتاب وی با عنوان نظام معرفت شناسی اشراقی سهروردی چندی پیش به عنوان اثر شایسته تقدیر سی و پنجمین همایش کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شده بود. این گفتگو از منظرتان خواهد گذشت:
ضمن تشکراز وقتی که در اختیار ما قرار دادید به عنوان اولین سوال لطفا رئوس برنامه ها و اهم فعالیت های جدید معاونت امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه را تشریح کنید.
به نام خدا و ضمن عرض سلام. در ابتدای حضور اینجانب در معاونت پژوهشی به دنبال ایجاد فضای جدید ارتقاء و تحول، برنامه ای تنظیم و خدمت ریاست محترم پژوهشگاه پیشنهاد شد تا در مدت زمان سه سال معیار و محور ما برای اجرا در این معاونت باشد. این برنامه حول ۱۴ محور تنظیم شده است. در این برنامه رویکرد ما به‌ویژه هدایت فعالیت‌های علمی پژوهشگاه به سمت پاسخگویی به خواست مخاطب، جهت‌دهندگی به نیاز مخاطب، تکمیل‌کنندگی حوزه دانشی، و تولید معرفت جهت‌مند و کارگشا، راهبردی و کاربردی؛ توانمندسازی اعضا در جهت سه شاخص تعالی دانشمندی، اندیشمندی و انقلابی‌گری؛ و تسهیل فرآیندها و سامانه‌های علمی و پژوهشی است.
محور اول، اجرای بندهای طرح تحول پژوهشگاه مرتبط با معاونت است. ماه های پایانی سال گذشته طرحی در پژوهشگاه با عنوان طرح اصلاح، ارتقاء و تحول پژوهشگاه تهیه و ابلاغ شد. هدف اصلی از این طرح، هدایت تحقیقات اعضاء و گروه های علمی به سمت مباحث روز است، بحث های چالشی و موضوعات کاربردی و گره گشایی عملی از مشکلات کشور در حدود اختیارات و وظایف پژوهشگاه در این طرح برجسته شده است. این طرح اجزای مختلفی دارد ولی قسمت عمده اجرای آن به معاونت پژوهشی باز می گردد.
لذا محور نخستِ برنامه معاونت پژوهشی، حول همین طرح ارتقا تحول پژوهشگاه تدوین شده است. در این محور به اصلاح آیین‌نامه برنامه‌نگاری و کارکردسنجی اعضای هیأت علمی مبتنی بر نظام ارزشمدار عضو هیات علمی مطلوب پژوهشگاه و ارزیابی روند پیشرفت علمی اعضا در طی دوره عضویت آنان، همراه با ترسیم نمودار رشد علمی ایشان توجه شده است. بازبینی نظام ارزشیابی و سنجش علمی تحقیقات و مقالات، بر اساس شاخص‌های کیفی اثرگذار و ارزشی خاص پژوهشگاه، و همچنین اولویت‌شناسی و مسئله‌یابی از سوی اعضای هیأت علمی و گروه‌های علمی با اتکا به روش‌‌های معتبر و مجرب در این محور مهم است.
محور دوم، برنامه خاص برای اعضای هیات علمی است. در دوره جدید قصد داریم مطالبات اعضا به خوبی و به موقع استیفا شود، از اعضا در تصمیم گیری های مدیریتی در پژوهشگاه استفاده کرده و گروه های علمی را بیشتر در کارهای پژوهشگاه نقش دهیم و با همین هدف معاون و مدیران پژوهشی به تناوب در جلسات مختلف شورای علمی گروه ها و پژوهشکده ها حضور پیدا می کنند. این کار باعث ارتباط نزدیکتر معاونت و واحدهای پژوهشی می شود. انتصاب اعضای هیات علمی در مدیریت های بخشی معاونت از دیگر برنامه های ما بود که انجام شد. نظام طبقه بندی اعضا از دیگر برنامه های ماست و به تناسب وضعیت هر عضو امتیازاتی برای ایشان در نظر گرفته خواهد شد.
محور سوم، جهت‌دهی کلان و راهبردی به واحدهای پژوهشی پژوهشگاه است. قصد داریم از جهت رویکردهای کلان به گروه های علمی مساعدت فکری بدهیم؛ لذا رصد رخدادهای کلان فکری جامعه از دیگر برنامه های ماست. البته این به معنای دخالت در حوزه موضوعی گروه ها نیست. مشارکت در طراحی سند «پژوهشگاه تراز» بر اساس نظام ارزش اختصاصی از برنامه های ماست. اینکه پژوهشگاه استاندارد، چه شاخصه ها و اجزایی باید داشته باشد؟ همچنین وضعیت هر گروه علمی را بررسی و پیگیری می کنیم که آیا گروه در پیشبرد طرح تحول پژوهشگاه در حوزه کاری خود تا چه حد موفق بوده است.
محور چهارم، تثبیت جایگاه پژوهشگاه در مراجع مرتبط است. سعی ما بر این است تا جایگاه حقیقی پژوهشگاه در وزارت علوم، حوزه علمیه و دیگر مراجع مرتبط با پژوهشگاه را بتوانیم به درستی نمایان سازیم، پیشرفت های پژوهشگاه از ابتدای تاسیس را به خوبی عرضه کنیم و جایگاه شایسته پژوهشگاه را در مراجع ذیربط تثبیت کنیم.
محور پنجم از رئوس برنامه های معاونت پژوهشی، بازبینی و ساده‌سازی مجموعه ضوابط، مقررات و فرآیندها و کاربرگ‌های پژوهشی موجود و تنظیم آیین‌نامه‌های جدید است. یکی از مشکلاتی که در پژوهشگاه داریم، انباشته شدن آیین نامه ها و شیوه نامه و نمون برگ هاست. البته این به خودی خود به دقت در کار و نظارت دقیق بر کارها کمک می کند ولی اگر مقدار آن کماً زیاد شود، دست و پاگیر بوده و ایجاد کسالت سازمانی می کند، لذا ما ساده سازی آیین نامه ها را مد نظر داریم.
محور ششم، پشتیبانی از تحقیقات گروه هاست. در این بند، تأمین منابع تحقیقاتی -با وجود مشکلات بودجه ای که داریم- مورد توجه قرار خواهد گرفت، منابع دست اول و به روز. تعریف «کتاب تراز پژوهشگاه» از دیگر برنامه های ماست. کتاب استاندارد پژوهشگاه چه شاخصه و ویژگی هایی دارد؟ محتوا و صورت آن به چه شکل است؟ بحث تجدید چاپ و ویراست جدیدآثار قبلی پژوهشگاه نیز در این محور مورد نظر هستند.
محور هفتم، تصدی امور تعاملات علمی و امور بین الملل هست که در ادامه به صورت جداگانه توضیح خواهم داد.
محور هشتم، مساعدت در فرآیند جذب، ترفیع پایه و ارتقای مرتبه اعضای هیأت علمی است. اعتقاد ما در معاونت این است که اعضا باید فرایند جذب و ارتقای منظم و زمان بندی شده بدون تاخیر داشته باشند و اعضاء به محض احراز شاخص ها و امتیازات لازم بتوانند ارتقا پیدا کنند.
محور نهم، پیگیری امور کرسی‌های علمی و ترویجی است. هر دستگاهی طبق ضوابط هیات حمایت از کرسی های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره باید برای پیگیری کرسی های خودش کمیته دستگاهی داشته باشد و این کمیته در پژوهشگاه در معاونت پژوهشی و آموزشی مستقر است و اعضای جدید آن نیز اخیراً منصوب شدند. ما در سال پیش رو، پیگیر برگزاری منظم جلسات کمیته دستگاهی و همچنین تسهیل در برگزاری کرسی های علمی و ترویجی هستیم.
محور دهم، پیگیری امور آموزش است. ما اخیراً دو دوره دکتری پژوهش محور با مجوز وزارت علوم داشتیم. اکثر دانش پژوهان در حال دفاع از رساله دکتری خودشان هستند. از این گذشته برگزاری دوره های دانش افزایی و مهارت آموزی برای اعضای هیات علمی در قالب کارگاه، برنامه ریزی شده است.
محور یازدهم، تقویت دبیرخانه شورای‌های مرجع است. تقویت و ارتقاء دبیرخانه شورای‌های مرجع از قبیل: شورای پژوهشگاه، شورای آثار، هیأت ممیزه مشترک و …؛ مطابق با طراحی‌های صورت گرفته و راهکارهای لحاظ شده در طرح تحول، بر عهده معاونت پژوهشی است. به عنوان مثال برای کارشناسی دستور جلسات شورای پژوهشگاه، جمعی تحت عنوان «هیأت اندیشه ورز» تاسیس کرده ایم که راجع به مسائل جاری پژوهشگاه فکر می کند و برنامه ارتقایی پیشنهاد می دهد.
محور دوازدهم، پیگیری تهیه، راه‌اندازی و به‌روزرسانی سامانه‌ها و نرم‌افزارهای پژوهشی با مشارکت مرکز توسعه فناوری پژوهشگاه است. از نیازهای ما در پژوهشگاه این است که به سمتی برویم که همه فرایندهای پژوهشی و آموزشی ما در قالب نرم افزار و سامانه تحت وب طراحی و اجرا شود. بعضی از سامانه ها مانند بانک اطلاعات پژوهشی پژوهشگاه، سامانه الکترونیک پژوهش، سامانه نشر و دیگر سامانه ها را در اینجا پیش بینی کرده ایم.
محور سیزدهم، بازبینی ساختار سازمانی، ماموریت‌ها و شرح وظایف واحدهای معاونت است که این کار اکنون در حال انجام است.
محور چهاردهم و پایانی، تنظیم و اجرای برنامه سالانه معاونت است. این محور شامل ارائه برنامه سالانه کل معاونت مشتمل بر برنامه تک‌تک واحدهای آن و ارزیابی فصلانه میزان توفیق معاونت در پیشبرد برنامه سالانه است.
البته در انتها باید اشاره کنم که بازه زمانی اجرای محورهای فوق، یک دوره سه ساله خواهد بود و اجرای شایسته برخی از موارد نیز منوط به تأمین بودجه و امکانات است.
جایگاه پژوهشگاه را در میان سایر موسسات مشابه و همسو چگونه می بینید؟
تعیین وضعیت دقیق جایگاه پژوهشگاه در بین موسسات پژوهشی و دیگر پژوهشگاه های علوم انسانی در کشور نیاز به ارزیابی دقیق دارد و باید مراجع ذی صلاح مانند وزارت علوم، اظهار نظر کنند. اگر ما الان بخواهیم در این زمینه اظهار نظر کنیم طبعاً دقیق و کارشناسی شده نیست؛ ولی برداشت ما این است که وضعیت علمی خوبی بین دستگاه‌های مشابه داخل کشور داریم. با توجه به ارزیابی های صورت گرفته از سوی وزارت علوم و گزارش مفصلی که هر ساله ارائه می شود، پژوهشگاه همواره در رتبه های اول و دوم در میان دستگاه های مشابه قرار داشته و این موقعیت بسیار خوبی است. از جهت تلقی خودمان نیز پژوهشگاه توفیقات بسیار زیادی در طی سال های فعالیت خودش از سال ۱۳۷۳ تا کنون داشته که برخی از آنها حقیقتاً منحصر به فرد است. افتخارات و جوایز بسیار مهمی در جشنواره های معتبر، مانند جشنواره فارابی، کتاب سال جمهوری اسلامی، کتاب سال حوزه و … کسب شده است.
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چه وجه تمایزی با سایر موسسات علمی کشور دارد؟
همانطور که عرض کردم برخی از فعالیت های پژوهشگاه منحصر به فرد است. به عنوان مثال یک مساله، اجرای طرح مدیریت پژوهش فرآیندمند تمحض محور است. در این طرح که چندین سال اجرا شده و به صورت یک پروژه ملی نیز به وزارت علوم پیشنهاد کرده ایم، قصد بر این بوده هر عضو هیات علمی پژوهشگاه، در یک حوزه مشخص علمی ممحض شود تا در یک بازه بلندمدت مثلاً ده یا بیست ساله فقط در‌آن زمینه تحقیق کند؛ این حوزه ها حوزه های معرفتی خاصی هستند. به این ترتیب بعد از چند سال آن عضو در آن رشته خاص، متخصص می شود و می تواند در جامعه علمی کشور مرجع و چهره باشد و در مراجع تصمیم گیر مرتبط، نقش عملی ایفا کند. مانند دکتر محمود حکمت نیا در حوزه مالکیت فکری، استاد سیدعباس موسویان در حوزه بانکداری اسلامی، حجت الاسلام احمد علی یوسفی در حوزه اقتصاد تعاونی و …که همگی از اعضای برجسته پژوهشگاه هستند.
مساله دیگر، بحث روز‌آمدی و پاسخگویی به نیازمندی های نظام و کشور است. کشور ما هر ساله با نیازهای مختلف علمی مواجه است. تحقیقاتی که در گروه های علمی ما تدارک دیده می شوند نوعاً ناظر به همین نیازها طراحی و تدوین شده و به چاپ می رسند. سعی ما بر این است که در این محور، مطالبات مقام معظم رهبری را در حوزه های مختلف معرفتی پژوهشگاه در گروه های علمی پیگیری کنیم. عمده تحقیقات ما اینچنین است و ناظر به نیازهای روز است. مثلاً مباحث علوم انسانی اسلامی، سبک زندگی، اقتصاد مقاومتی، الگوی اسلامی پیشرفت، حمایت از کالای ایرانی، بانکداری اسلامی، مطالعات فضای مجازی و سایر موضوعات روز به جد در پژوهشگاه دنبال می شوند که البته تبیین این موارد نیاز به بررسی مستقل و گفتگوی دیگری دارد.
این اقدامات تا چه حد نیاز کشور را برطرف می کنند؟ آیا مخاطب عام نیز مورد توجه پژوهشگاه بوده است؟
پژوهشگاه به لحاظ شرح وظایف باید کار علمی انجام دهد و تحقیق کند. مخاطب ما جامعه علمی و نخبگان بوده و هستند اما صرفا محدود به این جامعه نیستند. ما سه دسته مخاطب داریم: یک دسته اساتید و مدرسان حوزه و دانشگاه و قشر نُخبوی کشور هستند. دیگر مخاطبین ما مدیران و مسئولین نظام جمهوری اسلامی هستند که برخی تحقیقات ما به قصد مشورت دادن و ارائه راهبرد به آنان تدوین می شوند مانند تحقیقات بانکداری اسلامی، مشورت دهی به مجلس شورای اسلامی در امر قانونگذاری و … ما در این حوزه ها با مراجع ذی صلاح همکاری داریم و قصد گره گشایی از نیازهای نظام و کشور را داریم. سومین مخاطبین ما هم جوان ها هستند. ما حتی آنها را هم رها نکرده ایم در حالی که شاید رسالت اصلی و ماهیت پژوهشگاه توجه به این قشر نباشد. برای این مهم دو موسسه وابسته داریم به نام های مرکز پژوهش های جوان و کانون اندیشه جوان که تحقیقات و فعالیت هایشان ناظر به نیاز جوانان در دوره دبیرستان، حوزه و دانشگاه است.
همچنین اگر چه وظیفه ذاتی ما تدوین منابع درسی رشته های علوم انسانی نیست و برای این کار موسسه ای در کشور وجود دارد، ولی در این زمینه هم فعال هستیم یعنی برخی آثار پژوهشگاه از جهت غنای علمی به حدی هستند که از سوی مراجع دانشگاهی و یا اساتید حوزه و دانشگاه به عنوان منبع درسی و یا کمک درسی معرفی و انتخاب می شوند.
یکی از برنامه های شما در ساختار جدید معاونت، اداره امور همکاری های علمی و همچنین بین الملل است، در این زمینه چه برنامه هایی دارید؟
در دوره جدید، بخش همکاری های علمی و بین المللی از حوزه ریاست به معاونت پژوهشی و اموزشی منتقل خواهند شد. همکاری های علمی را به شکل جدی مورد توجه قرار می دهیم، به دنبال تعامل علمی با دستگاه های مرتبط با حوزه کاری خودمان هستیم، همچنین دستگاه های دولتی و حاکمیتی. در امور بین الملل قصد داریم پژوهشگاه را در خارج از کشور مطرح کنیم، تبلیغات کنیم و وضعیت پژوهشگاه را به درستی گزارش دهیم. همچنین با دستگاه ها و اساتید خارجی ارتباط بگیریم، نشست علمی به صورت مجازی برگزار کنیم و… برای استقرار اداره بین الملل و ارتقای وجه بین المللی، برنامه هایی برای سال ۹۷ تدوین کرده و فرد مناسبی هم به عنوان کارشناس در این حوزه جذب شده و در حال فعالیت است. در همین راستا اخیراً نشست مشترکی با موضوع معنویت بین دینی با حضور دکتر بالمر از دانشگاه واترلوی کانادا و اعضای قطب علمی فلسفه دین در پژوهشگاه برگزار شد. این نشست ها یا به صورت حقیقی و رودررو یا مجازی از طریق سیستم ویدئو کنفرانس و … در دست طراحی و اقدام هستند.
همچنین ما به دنبال سوق دادن اعضای داخلی خودمان به سمت فعالیت های بین المللی هستیم، چراکه در این زمینه مشکل داریم و برخی اعضای ما در قلمرو خارجی و بین المللی شناخته شده نیستند. ما باید سعی کنیم افرادی که ظرفیت کار بین المللی دارند را با استانداردهایی به این سطح از کار بین المللی برسانیم، آنها را ارتقاء داده و برای حضور در عرصه های بین المللی و حضور در همایش ها و نشست های علمی جهانی مهیا کنیم.
همچنین احیای سایت انگلیسی پژوهشگاه و تنظیم خبرنامه انگلیسی در اداره بین الملل در دستور کار است. راه اندازی کارگاه های زبان آموزی انگلیسی جهت مکالمه، مکاتبه و ارائه مقالات در همایش های خارجی در دستور کار است. کار مهمی که قبلا انجام می شد ولی الان بدلیل مسائل بودجه ای از اولویت خارج شده است، ترجمه آثار فاخر پژوهشگاه به زبان های زنده دنیاست. قبلا حدود ۸ زبان را برای ترجمه معکوس در دستور کار داشتیم که آثار مناسب فضای بین الملل طی یک فرایند مشخص شناسایی و برای ترجمه ارسال می شدند. قبلا تیم ترجمه و شورای اقلیمی داشتیم که ترجمه ها را متناسب با محیط بیرونی و کشور مقصد، ویراست فرهنگی می کردند تا برای فرد خارجی در خارج از کشور قابل فهم باشند.
تا کنون در حدود ۱۵۰ عنوان از آثار پژوهشگاه به زبان های خارجی ترجمه شده یا در حال ترجمه می باشند. تاکنون از این تعداد، حدود۴۰ اثر توسط ناشرین خارجی چاپ و توزیع شده است.
اماچند سالی است که مضایق بودجه ای، کار ترجمه معکوس را با مشکل مواجه کرده و برخی پروژه ها راکد شده است. سعی ما بر این است که در این زمینه با برخی از دستگاه های خارج از کشور که به آثار ما علاقه دارند ارتباط بر قرار کرده و همکاری علمی داشته باشیم.
مثلا در عراق با دو دستگاه همکاری نزدیک داریم، آثار ما را بررسی کرده و خودشان تیم ترجمه دارند و آثار ترجمه شده مشترکاً چاپ می شوند بدون اینکه پژوهشگاه هزینه ای در این خصوص بپردازد.
آخرین اقدام در این زمینه هم چاپ کتاب حجت الاسلام محمدحسن قدردان قراملکی با موضوع پاسخ به شبهات کلامی بود که در چند جلد از سوی عتبه حضرت عباس(ع) ترجمه و چاپ شد. با کشور لبنان نیز همکاری هایی داریم، مثلاً کتاب دموکراسی قدسی آیت الله علی اکبر رشاد در آنجا ترجمه شده و سه پروژه دیگر نیز به صورت مشترک داریم.
در خصوص اداره همکاری های علمی چه فعالیت‌هایی در دستور کار است؟
بخش همکاری های علمی، به جهت موضوع اثرگستری فعالیت پژوهشگاه دارای اهمیت بالایی است، برای اینکه تحقیقات پژوهشگاه بتوانند در سطح جامعه به خوبی نقش آفرینی کنند، نیاز به احیاء و فعال نمودن اداره همکاری های علمی داخل کشور داریم. ما آثار پژوهشگاه را متناسب با نیازهای دستگاه های مخاطب، به آنها ارائه می دهیم و برای هماهنگی این کار، جلسه های مشترک و مشورتی برگزار کنیم. نیازهای آنها را شناسایی و در قالب پروژه های مشترک، تعریف و اجرا می کنیم. همچنین برگزاری همایش ها و نشست های علمی مشترک را در دستور کار داریم. از این مسأله هر دو دستگاه همکارسود می برند و حقیقتاً کار مبتنی بر نیاز می شود و دیگر کار در خلأ و انتزاعی نخواهد بود.
هم اکنون برخی قراردادهای مشترک با دستگاه های داخل کشور داریم که در حال پیگیری است و درصدد هستیم که آنها را به سرانجام برسانیم و برنامه های جدیدی را نیز تعریف خواهیم کرد.
با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
