به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نخستین پیش نشست همایش ملی فلسفه علم کلام با حضور چند تن از اعضای محترم هیأت علمی پژوهشگاه و همچنین صاحبنظران این حوزه صبح پنجشنبه ۲۴ اسفند ماه جاری در سالن همایش‌های مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه در ابتدای این نشست گفت: فلسفه علم کلام از فلسفه‌های مضاف به علوم است و مقصود از فلسفه‌های مضاف به علوم بر خلاف برخی افراد طعنه‌زننده مانند آب مضاف و قلیل و … نیست.
خسروپناه با بیان اینکه فلسفه مضاف به علوم، دانشی است که به پرسش‌های بیرونی آن دانش به روش تاریخی و منطقی می‌پردازد بیان کرد: کارکرد علم، تاثیر و تاثری که این علم بر علوم دیگر می‌گذارد و سایر مسائل بیرونی مرتبط با این علم در فلسفه علم بحث و در واقع به رئوس ثمانیه پرداخته می‌شود.
وی با بیان اینکه تاریخ هر علمی جزء فلسفه علم نیست، ولی ابزاری برای شناخت آن علم است افزود: در علم کلام با موضوعاتی مانند چیستی، کارکرد، روش و … علم کلام مواجه می‌شویم، ولی وقتی با چیستی علم کلام مواجه هستیم ابتدا باید با روش تاریخی، علم کلام را بررسی کنیم و از این تاریخ ببینیم که چگونه تعریف شده است.
خسروپناه با بیان اینکه مسائل بعیده علم کلام، فلسفه علم کلام است و روش فلسفه علم هم باید تاریخی ــ منطقی باشد عنوان کرد: تاریخ علم کلام نشان می‌دهد که متکلمان در دوره‌ای موضوعاتی مانند عقائد دینی و مبدا و معاد و … را مطرح می‌کردند، ولی کسانی مانند شهید مطهری می‌گویند که کلام، دانشی بدون موضوع است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: تدبر در مسائل جدید و قدیمی علم کلام نشان می‌دهد که نمی‌توان یک موضوع کلی برای مسائل علم کلام بیابیم.
وی افزود: رابطه علم کلام با علوم دیگر از مسائل فلسفه کلام است؛ در اینجا دو سؤال مطرح است اول اینکه تاثیر کلام بر علوم دیگر چیست؟ و دیگر اینکه تاثیر علوم دیگر بر کلام چیست؟ به عنوان مثال، یکی از مباحث مهم فقه مصلحت اسلام و مسلمین است که مبنای این بحث، این است که همه احکام دارای مفاسد و مصالحی هستند و بر حسن و قبح که موضوعی کلامی است استناد کرده است.
خسروپناه با بیان اینکه علم کلام نقش مهمی در مبانی اسلامی‌سازی علوم انسانی دارد عنوان کرد: اگر نگاهی درجه دو به علوم اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و … داشته باشیم می‌بینیم بخش مهمی از این علوم به توصیف انسان مطلوب، انسان اقتصادی و سیاسی مطلوب و … می‌پردازد که ریشه این مباحث، کلامی است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: تاریخ علم کلام و علوم اسلامی نشان می‌دهد که برخی مباحث کلامی بر علوم دیگر مانند اصول و فقه و … اثرگذاشته است و باید از این علم در اسلامی‌سازی بهره ببریم.
وی با اشاره به تاثیر علوم دیگر مانند فلسفه و عرفان بر علم کلام بیان کرد: اگر علم کلام، در دوره ائمه شیعه تا اوائل قرن چهارم و از قرن چهارم تا هفتم و از قرن هفتم به بعد، مورد توجه باشد شخصیت‌هایی مانند علامه حلی و خواجه نصیرالدین طوسی و سیدحیدر آملی و ملاصدرا و … از فلسفه و عرفان در مباحث کلامی استفاده کرده‌اند.
خسروپناه اظهار کرد: فلاسفه مشاء، حسن و قبح عقلی را قبول ندارند، ولی خواجه نصیر آن را می‌پذیرد و مبنایی برای اثبات نبوت قرار می‌دهد؛ یا قاعده لطف که فلاسفه آن را قبول ندارند، ولی خواجه برای اثبات نبوت از آن بهره می‌برد.
وی افزود: متکلمانی از خواجه به بعد وجود دارند که از مبادی فلسفی در برخی موضوعات استفاده کرده‌اند؛ همچنین سیدحیدرآملی در برخی کتبش با کمک تصوف مسائل کلامی شیعه را حل و فصل کرده است یا شخصیت دیگر متاثر از وی، ابی جمور احصابی است که وی نیز مباحث کلامی را با عرفان تبیین کرده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: اگر بخواهیم در علم فقه، در فلسفه اسلامی و یا فلسفه‌های مضاف به علوم اسلامی تحول داشته باشیم، باید تحول در علم کلام ایجاد کنیم و از آن بهره ببریم.
کلام، توحیدمحور است
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصفر جبرئیلی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سخنانی گفت: دو جلد کتاب فلسفه مضاف توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ شده و قدم‌های خوبی در این زمینه برداشته شده است.
وی با بیان اینکه امروز کسانی مانند آیت الله العظمی سبحانی و آیت الله مصباح از پیشگامان فلسفه و کلام در کشور هستند از برپایی همایش فلسفه علم کلام با محوریت آراء آیت الله سبحانی خبر داد.
جبرئیلی با بیان اینکه مقالات مندرج در این دو جلد نیازمند بازخوانی و بازیابی است گفت: مطالب، چون مربوط به دهه‌های گذشته است باید از نو نوشته شود، زیرا موضوعات جدیدی رخ داده است و بحث فلسفه مضاف نیازمند تحولات و سامان دهی است.
جبرئیلی افزود: باید بحث شود که آیا کلام، توحید محور است که قطعا هست و هدف کلام چیست؛ آیا علمی دفاعی است یا اثباتی که برخی متاسفانه تاکید دارند که دفاعی است و این ضربه به کلام است.
وی تاکید کرد: دو گروه باید دست در دست هم بدهند تا فلسفه و کلام در حوزه قویتر شود، زیرا اگر فلسفه از حوزه بیرون بیاید دیگران متولی آن خواهند شد که قابل اعتماد نخواهند بود بنابراین حوزه باید در این عرصه بجنبد و مخالفان فلسفه هم بدانند که با حذف فلسفه چیزی عاید حوزه نخواهد شد.
جبرئیلی تاکید کرد: حوزه، آسیب زیادی با حذف فلسفه خواهد خورد، زیرا به تعبیر مقام معظم رهبری فلسفه حوزه و جامعه را عقلانی می‌کند.
همچنین در این پیش نشست، حجج اسلام و المسلمین عزالدین رضانژاد و سیدسجاد ایزدهی نیز حضور داشتند.
یادآور می‌شود همایش ملی فلسفه کلام با تاکید بر اندیشه‌های آیت‌الله العظمی سبحانی توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و همکاری برخی نهادهای علمی و فرهنگی کشور، آبان ماه سال آینده (۱۳۹۷) همزمان با روز جهانی فلسفه در دو شهر قم و تبریز برگزار خواهد شد.
