شناخت اصول، روش ها و سبک هاى گوناگون افراد در رفتار و کردارشان را «سیره شناسى» مى نامند. اسوه طلبى و الگوخواهى در نهاد آدمى است. از این رو، شناخت سیره انسان کامل ضرورت مى یابد.
على(ع)، پس از پیامبر، مصداق کامل «اسوه حسنه« است و سیره او آفاق گسترده اى دارد. سیره عبادى امام متکى بر ناب ترین معرفت توحیدى است. عبادت از دیدگاه حضرت، خشوع عاشقانه در برابر خداوند است، نه بیم دوزخ و امید بهشت. همچنین گفتار و رفتار بى اخلاص ارزش ندارد.
نماز نیز بزرگ ترین جلوه عبادت در سیره عبادى على(ع)است که ابعاد و ارکان گوناگون دارد. سیره خانوادگى امام در همسردارى، رفتار با فرزندان و نیز خویشاوندان خود، تجلى عطوفت و ادب و تربیت دینى است. سیره اجتماعى على(ع)بر پایه ها و اصولى مبتنى است که از متن قوانین اسلام برمى خیزد.
احترام به حقوق و کرامت انسان ها، مروت و مدارا با دوست و دشمن، سهل انگارى نکردن در دین، عدالت اجتماعى، برابرى اجتماعى در ابعاد طبقاتى، حقوقى، مالى و قضایى و مشورت در امور اجتماعى، بنیادهاى سیره اجتماعى علوى شمرده مى شوند.
على(ع)در بُعد سیاست و حکومت به ارزش هاى الهى و انسانى مى اندیشد و قدرت را ابزار تکامل مادى و معنوى جامعه مى شمرد. از این رو، در سیره سیاسى آن حضرت به اصولى چون راست کردارى و صداقت، حق مدارى و باطل ستیزى، قانونمدارى، سازش ناپذیرى با باطل، نظم و انضباط و شایسته سالارى برمى خوریم. همچنین مراقبت از کارگزاران و نظارت دایم بر کار آنان، پرهیز از اعمال زور و استبداد رأى، نقدپذیرى، ارتباط بى واسطه با مردم، رعایت حقوق اقلیت و تعلیم و تربیت، دیگر بنیان هاى سیرت سیاسى على(ع)به شمار مى آیند.
سیره قضایى امام نیز سپهرى تابناک است. در دیدگاه ایشان قاضى رکن نخست داورى است. بدین سبب، کفایت و شایستگى قاضیان، امرى پر اهمیت است. تأمین نیازهاى اقتصادى قاضیان، تأمین امنیت قضایى آنان و نظارت بر آنان، از مهم ترین عناصر سیره قضایى على(ع)است. در دیدگاه آن حضرت، قضاوت اصول خاصى دارد. قاضى باید با احکام قضاوت آشنا باشد، آداب آن را رعایت کند، از شتاب در داورى بپرهیزد، بین طرفین دعوا تساوى برقرار سازد، و در قضاوت، مصالح جامعه و نظام حکومتى را در نظر آورد.
سیره نظامى على(ع)نیز صبغه اى الهى دارد. مهم ترین موضوع در ایجاد نظم نظامى، آمادگى هاى دفاعى سپاه است. وجود برنامه تاکتیک جنگ و دفاع نیز اصلى بنیادین محسوب مى شود. همچنین حفظ عدالت و رعایت اخلاق جنگ، از جمله دشنام ندادن، آغازگر نبرد نبودن، اتمام حجت با دشمن، نهى از مبارزه طلبى و رعایت ارزش هاى معنوى، ارکان سیره نظامى على(ع)به شمار مى روند. سیره على(ع)در همه این عرصه ها، منش و روش انسان کامل است.
