به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر فرج‌الله هدایت‌نیا، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ابتدای کرسی علمی “چند همسری در قرآن؛ چالش و رویکردها”با بیان اینکه مساله چندهمسری در جوامع اسلامی مساله روز است گفت: گروهی از این موضوع دفاع کرده و برای حفظ تقوا و دورنگه‌داشتن دامن از آلودگی مرد را ناگزیر به اختیار همسر دوم کرده و برخی نیز از آن انتقاد می‌کنند.
وی ادامه داد: از این رو برخی نظریات قایل به استحباب و ترویج این سنت در جوامع و برخی نیز قایل به تحریم و ممنوعیت آن است.
هدایت‌نیابا بیان اینکه در ایران نیز از قبل از انقلاب وارد این موضوع شده و بیشتر با هدف انقباضی و محدودکردن شوهر پیشرفته است عنوان کرد: از دید بنده این بحث کاملا ضروری است و باید از جنبه فقهی و حقوقی آن بر خلاف کسانی که قایل به فرهنگ‌سازی صرف هستند بررسی شود.
این مولف عنوان کرد: چندهمسری فرصتی است برای آن دسته از زنانی که به دلایلی مانند فوت شوهر، یا طلاق فرصت ازدواج پیدا نمی‌کنند ولی افرادی که منتقد هستند می‌گویند این مساله تضییع حقوق همسر را به دنبال دارد. همچنین چندهمسری ممکن است همسران را در مقابل هم قرار داده و برای آنان مشکلاتی ایجاد کند افزون بر این، چندهمسری بقای خانواده را در معرض خطر قرار می‌دهد زیرا معمولا ورود زن دوم به زندگی مرد، تنش‌های فراوانی را در روابط خانوادگی وی به دنبال دارد که فرزندان نیز از آن مصون نیستند.
هدایت‌نیابیان کرد: گروهی دیگر نیز با توجه به معایب و مزایای چند همسری سعی کرده‌اند معایب آن را مدیریت کرده و برای آن راه حل ارایه کنند بدین ترتیب ما شاهد شکل‌گیری سه رویکرد متفاوت در این مساله هستیم.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: کسانی که به دنبال تحریم این مساله هستند باید ابتدا از لحاظ حقوقی معلوم کنند که چه موضعی دارند و آیا سکوت و ممنوعیت، راه حل این مساله است؟ اگر همسری ناشزه و یا بیمار باشد و نتواند به وظایف همسری خویش عمل کند و یا شوهر از لحاظ جنسی بیش فعال و مطالبات جنسی او فراتر از حد باشد در این صورت این گروه برای رفع این مشکلات چه موضعی دارند؟
وی با اشاره به ضرورت وجود نهاد چندهمسری با بیان اینکه این مساله عینا نیز ممکن است در مورد زنان شوهردار رخ دهد افزود: دیدگاه اسلام در این مساله انقباضی است و استفتایی نیز که بنده از مراجع تقلید داشته‌ام تقریبا معتقدند که برای زن شوهردار راه حلی وجود ندارد اما برای زنان مطلقه، شوهر مرده و بیوه راه حل ارایه شده است.
هدایت‌نیابا اشاره به تنافی چندهمسری و حقوق زن اول عنوان کرد: به صورت طبیعی وقتی مردی همسر دوم بگیرد بخشی از توجهش معطوف به همسر دوم به ویژه اگر جوانتر باشد خواهد شد لذا بخشی از جامعه این موضوع را آزار و ایذا زن می‌دانند که البته باید مورد بحث قرار گیرد همچنین زن دوم و بیشتر نیز ممکن است مورد تضییع حقوق قرار بگیرند زیرا عمدتا این زنان از متاهل بودن این مرد آگاه نیستند.
وی افزود: چندهمسری همچنین می‌تواند با استحکام و دوام و بقا خانواده نیز منافات داشته باشد از جمله اینکه ممکن است باعث فروپاشی خانواده شود و حتی طوری در کشور و در رسانه‌ها فرهنگ‌سازی شده است که زنان این کار را خیانت شوهر تلقی می‌کنند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به سه دسته از آرا در مورد چندهمسری تصریح کرد: عده‌ای معتقد به تجویز چندهمسری منطبق بر فقه اسلامی هستند؛ برخی تحریم چندهمسری و برخی نیز قایل به مشروعیت هستند ولی معتقدند باید با قوانینی این مساله تحدید شود.
وی افزود: فقها از گذشته تاکنون بدون افزودن شرطی بر آنچه در قرآن آمده بر استحباب، کراهت و اباحه چند همسری فتوا داده‌اند؛ برخی استحباب را از آیات استخراج می‌کنند که با چالش‌های زیادی نیز روبرو شده است ولی برخی دیگر بر روایات تکیه کرده‌اند از جمله اینکه صاحب حدایق ۲۰ روایت آورده که اثبات استحباب از آن نیز دشوار است.
هدایت‌نیاتصریح کرد: شیخ طوسی نیز نظریه “کراهت”را نقل کرده و مدعی اجماع بر این شده است که جمیع فقها معتقد بر کفایت بر یک همسر هستند و می‌گویند حتی انبیا نیز با مشکلاتی در مقوله چندهمسری مواجه بودند که البته ایشان در جایگاه نبوت قادر به مدیریت این مسئله بودند.
هدایت‌نیابا بیان اینکه شیخ مفید معتقد است که زن حق اعتراض به شوهر در ازدواج مجدد و ازدواج با کنیزان و … را ندارد گفت: بنابراین باید مفهوم عدالت، شفاف و قابل اجرا باشد و ثانیا اگر شوهر داور در مساله عدالت باشد عمدتا آسیب‌زا خواهد بود.
وی با اشاره به نظریه روشنفکران دینی در تحریم چندهمسری ادامه داد: ابوزید می‌گوید عدالت دست یافتنی نیست و قرآن نیز با این شرط عملا آن را غیرممکن کرده است که معلوم است این استدلال درست نیست زیرا عدالت در اینجا عدالت در عواطف و … نیست و عمدتا عدالت را در بحث نفقه شرط می دانند.
هدایت‌نیاافزود: برخی از افراد این گروه نیز معتقد هستند که اصل چندهمسری حرام است ولی تعدد زوجه فقط در حکم ثانوی مشروع است که نظام حقوقی ما نیز نزدیک بر این مساله است یعنی اصل بر تک همسری است و مرد با حصول شرایطی می‌تواند ازدواج مجدد داشته باشد؛ افرادی مانند کدیور نیز معتقد است که این مساله در گذشته خوب بوده است ولی امروز قابل پذیرش نیست البته وی در تمامی موضوعات مرتبط با زن و مرد مانند دیه و ارث و … این احکام را تاریخ‌مند و متناسب با شرایط می داند که امروز پذیرش آن وجود ندارد.
وی ادامه داد: برخی معتقدند مرد مرجع تشخیص عدالت نیست و دادگاه باید برخورد عادلانه مرد در چندهمسری را تایید کند و اگر مرد رعایت عدالت نداشته است دادگاه باید جلوی این ازدواج آسیب‌زا را بگیرد. از دیگر کارهایی نیز که در حقوق داخلی ما برای این مساله وضع شده این است که قانون تلفیقی است و آن اینکه اگر ازدواج دوم برای مرد ضروری باشد مرد بدون اجازه زن اول می‌تواند زن دیگری بگیرد ولی اگر ضرورتی ندارد با اجازه همسر اول می‌تواند زن دوم اختیار کند.
در ادامه این نشست آقای باطنی، سردبیر مجله حقوق اسلامی به عنوان ناقد گفت: به نظر من مولف، این بحث را به صورت فقهی، حقوقی و اجتماعی مطرح کرده و نخواسته وارد بحث تفسیری شود بنابراین باید عنوان متناسب با محتوای بحث صورت‌بندی شود زیرا در عنوان بحث چندهمسری در قرآن بیان شده ولی با محتوا همخوانی ندارد.
وی با بیان اینکه شما سه صورت تجویز، تحریم و تحدید را بیان و رخصت و تحدید را مورد تاکید قرار داده‌اید تصریح کرد: معتقدم در اینجا باید حلقه فقه و حقوق را به یکدیگر وصل کرده و حکم فردی و قانونی در مورد آن ارایه شود.
در ادامه این کرسی علمی، حجت‌الاسلام و المسلمین فاضل حسامی، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان دیگر ناقد این بحث با بیان اینکه باید به این مقوله با رویکرد فقهی حقوقی و تفسیری بنگریم تاکید کرد: آنچه که از سوی مولف در این نشست قرار بر ارایه بوده رویکرد تفسیری است ولی عملا بیشتر به رویکرد حقوقی و فقهی پرداخته شده است.
حسامیاظهار کرد: مولف برخی مسایل را به برخی متفکران نسبت داده ولی گویا دغدغه ذهنی خود ایشان نیز هست از جمله تنافی چندهمسری با حقوق زن اول، که بنده معتقد هستم این مساله کاملا به مدیریت مرد باز می‌گردد زیرا کسانی هستند که چندهمسر دارند و روابط بسیار خوبی هم با هم دارند در عین اینکه تعداد زیادی خانواده تک همسری هم وجود دارند که مشکلات عدیده ای نیز دارند، بنابراین صرف اینکه بگوییم چندهمسری به علت مشکلات نباید مورد توجه باشد، صحیح نیست.
