تاریخ فرهنگی رویکردی جدید در زمینه تاریخ نگاری است

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر حسین احمدی مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه، درباره تحقیقش با عنوان “تاریخ فرهنگی” گفت:

تاریخ فرهنگی(Cultural history)بخشی از فرایند فرهنگی و اهمیت یافتن فرهنگ در دانش های علوم اجتماعی مختلف به مانند: علوم سیاسی، جغرافیا، تاریخ، جامعه شناسی، اقتصاد، روان شناسی و … است که بر خلاف تاریخ فرهنگ عواطف و احساسات و تجارب آدمیان را مورد توجه و تأمل قرار می دهد و همه ابعاد زندگی انسانی را در بر می گیرد. بر این مبنا هدف عمده مورخان فرهنگی به تصویر کشیدن الگوهای فرهنگ به مثابه نظام معنا یا نمادهای معنادار و تشریح ویژگیهای افکار و احساسات یک عصر و جلوه ها و تجلیات آن در آثار ادبی و هنری است که مورخ آنها را با مطالعه تم ها، عواطف و احساسات و اشکال مختلف فرم هنری کشف می کند.

مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه افزود: به بیانی دیگر مورخان حوزۀ تاریخ فرهنگی بیشتر در جستجوی معانی و معناکاوی و تمرکز بر مطالعه بازنمایی های فرهنگی هستند و بخشی از گذشته را مورد بررسی و جستجو قرار می دهند که دیگرمورخان توجهی به آن نداشته اند. در حقیقت تاریخ فرهنگی رویکردی جدید در زمینه تاریخ نگاری است که دو نگاه و نگرش تاریخی و انسان شناختی در آن تلفیق و ترکیب شده است و مورخ از منظری انسان شناختی به تاریخ می نگرد و مظاهر و جلوه های فرهنگی برخاسته از یک تجربه تاریخی را در بستر فرهنگ عمومی بررسی و مطالعه می کند.

وی با اشاره به اصل عبارت تاریخ فرهنگی ادامه داد: عبارت تاریخ فرهنگی نیز گویای این موضوع است که این دانش تلاش می کند تا با رویکردی بین رشته ای دو حوزه اصلی علوم انسانی یعنی تاریخ و فرهنگ را با یکدیگر و در تعامل با هم بینند. از این رو تاریخ فرهنگی دانشی است میان رشته ای که از علوم مربوط به فرهنگ شامل تاریخ، انسان شناسی، جامعه شناسی، مطالعات فرهنگی و امثال اینها همراه با تاریخ استفاده می کند. در میان شاخه های مختلف علوم انسانی تاریخ فرهنگی بیشترین قرابت و نزدیکی و مرز مشترک را با جامعه شناسی، تاریخ و مطالعات فرهنگی دارد. می توان گفت که تاریخ فرهنگی در دو زمینه و گرایش رشد و نمو داشته است:

الف: تاریخ فرهنگی قدیمی (Old cultural history) که در آن، یک نگرش هگلی بر مقولۀ فرهنگ حاکم بوده و فرهنگ به ‌صورت روح کلی یا روح زمانه در نظر گرفته می‌شود.

ب: تاریخ فرهنگی جدید (New cultural history) که در آن یک نگاه وبری یا هردری به فرهنگ و توجه به جزئیات یک فرهنگ مد نظر است.

دکتر احمدی در ادامه افزود: در این پژوهش نیز منظور از تاریخ فرهنگی آن گونه فعالیت تاریخ نگاری است که به بررسی جایگاه و منزلت انسان ایرانی و کنشهای فرهنگی و تمایلات روحی و فردی و گروهی او در عرصه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در عصر حاکمیت سلسلۀ صفویه می پردازد. بر همین مبنا نیز به مؤلفه ها و مقوله هایی به مانند، آناتومی قدرت، شاه آرمانی، روانشناسی شخصیت های تأثیرگذار در حیات سیاسی و زندگی اجتماعی مردم عصر صفویه، آمال و آرزوهای مردمان این دوره، آثار هنری و علمی، زندگی افراد عادی و طرز لباس و پوشاک ایرانیان در این زمان، فرهنگ خواص و فرهنگ عوام، تغذیه و تفریحات، فراز و فرود جریان اخلاقی و… توجه می شود و در واقع هم از بُعد تاریخ فرهنگی قدیم و هم تاریخ فرهنگی جدید به زندگی انسان ایرانی در دورۀ پادشاهی صفویان نگریسته و توجه می شود.

احمدی تصریح کرد: ذکر این نکته اهمیت دارد که تاریخ فرهنگی متأثر از سنت های ملی و فرهنگی مختلف است که سنت های تاریخ فرهنگی آلمانی، انگلیسی، آمریکایی و فرانسوی از سنت های غالب آن به شمار می آیند. امّا در این پژوهش بنیان تاریخ فرهنگی بر سنت و انسان شناسی ایرانی- اسلامی متکی است.

مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه ادامه داد: با عنایت به اهمیت و جایگاهی که انسان در فرهنگ اسلامی و آموزه های دینی دارا می باشد، همراه با اهمیت خاصی که شناخت فرایند ترقی، تکامل و استمرار حیات روحی و فکری انسان ایرانی برای محققان و مورخان ایرانی و غیر ایرانی دارد، در کنار بررسی و تأمل در زندگی ایرانیان عصر صفویه و شکل گیری هویتی جدید بر مبنای جهان بینی و ایدئولوژی شیعی در این دوره، تأمل و تحقیق در این زمینه را به عنوان یک ضرورت پژوهشی و علمی و مورد نیاز برای انسان ایرانی امروز اجتناب ناپذیر خواهد کرد.

احمدی با اشاره به اینکه کاربردی کردن رویکرد تاریخ فرهنگی هنوز برای بسیاری از مورخان و محققان ناآشنا و نامأنوس است ادامه داد: کمتر تصور ذهنی و درک علمی از کاربردی کردن رویکرد تاریخ فرهنگی در جامعۀ علمی و مورخان ایرانی وجود ندارد. مقالات پراکنده ای که در این زمینه به چاپ رسیده، نیز کمک اندکی به گسترش این رویکرد جدید در حوزه تاریخ نگاری نموده است. همچنین رویکرد بین رشته ای بودن تاریخ فرهنگی و نیاز آن به ابزار و روشهای دانشهای دیگری مانند؛ تاریخ، فرهنگ، جامعه شناسی، روانشناسی، فلسفه و… کار تحلیل و تبیین را دوچندان دشوار خواهد نمود.

لازم به ذکر است تحقیق تاریخ فرهنگی اثر دکتر حسین احمدی به زودی به اتمام رسیده و توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه چاپ و در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.