تجلی حقیقت امیر‌المؤمنین در صورت همه انبیاء
نوشتاری از حجت الاسلام دکتر حسین عشاقی عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
از فضائل حضرت مولی الموحدین أمیرالمؤمنین، این است که همه انبیاء گذشته جلوه‌های حقیقت آن حضرت بوده‌اند؛ این نکته از زیارتی که مجلسی آن را در بحار (ج ۲۶، ص ۱۶) از شیخ مفید و سید بن طاووس؛ و نیز محدث قمی در مفاتیح الجنان به عنوان زیارت ششم آن حضرت نقل کرده، قابل استنباط است.
در فرازی از این زیارت زائر خطاب به أمیرالمؤمنین ابتدا آن حضرت را با عناوینی که مشخصا بر آن حضرت انطباق دارد خطاب می‌کند؛ مثل «أَخِی رَسُولِ اللَّهِ» (برادر رسول خدا)، «ابْنِ عَمِّهِ» پسر عمو رسول خدا)، «زَوْجِ ابْنَتِهِ» (شوهر دختر رسول الله)، «الْمَخْلُوقِ مِنْ طِینَتِهِ» (خلق شده از طینت رسول خدا) ؛ و سپس آن حضرت را با اوصافی مثل «الْأصل الْقَدِیمِ»، «الْفَرْعِ الْکَرِیمِ» و «الثَّمَرِ الْجَنِیِّ» (ریشه کهن، شاخه با کرامت، و میوه رسیده) خطاب می‌کند و در دنباله عبارت، آن حضرت را با نام و لقب معروفش یاد کرده به او سلام می‌دهد «السَّلَامُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ عَلِیٍّ»؛ سپس زائر با عناوینی مثل «شَجَرَهِ طُوبَى» و «سِدْرَهِ الْمُنْتَهَى» به آن حضرت سلام می‌کند و با بکار بردن این دو تعبیر اشاره می‌کند که درخت طوبی و سدره المنتهی همان حقیقت امیر‌المؤمنین‌اند که در صورت این دو درخت بهشتی ظاهر می‌گردد؛ و در ادامه زائر، بعد از سلام به عناوین انبیاء، باز با عناوینی مثل «وَالِدِ الْأَئِمَّهِ الْأَطْهَارِ»، «حَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ»، «أَمِینِ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلِیفَتِهِ»، «أَخِی الرَّسُولِ» و «زَوْجِ الْبَتُولِ» …. که قطعا مصداقش حضرت امیر‌المؤمنین است به آن حضرت سلام می‌کند.
روشن است وقتی مخاطب و مراد از صدر و ذیل این فراز از زیارت قطعا، حضرت امیر‌المومنین است باید گفت مراد از عناوین ذکر شده بین این صدر و ذیل که همان عناوین انییاء است مثل «آدَمَ صَفْوَهِ اللَّهِ وَ نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ وَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ وَ مُوسَى کَلِیمِ اللَّهِ وَ عِیسَى رُوحِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدٍ حَبِیبِ اللَّهِ …» باز همان حضرت امیر‌المومنین است که در جلوه این انبیاء تجلی کرده است نه این که بین این صدر و ذیل ناگاه خطاب از آن حضرت منصرف شده و متوجه به انبیاء با هویت مغایر باشد؛ این با هماهنگی قطعات یک فراز که مراد از صدر و ذیلش قطعا امیر‌المؤمنین است سازگاری ندارد، و موجب آشفتگی در معنای یک فراز میشود؛ بنابراین مراد از عناوین انبیاء که بین آن صدر و ذیل ذکر شده این است که همان گونه که درخت طوبی و سدره المنتهی جلوه‌های حقیقت آن حضرت‌اند، این انبیاء نیز همه جلوه‌های گوناگون حقیقت نورانی آن حضرت‌اند؛ و ازین بالاتر این که در ادامه زیارت، آن حضرت با عناوینی که از اسماء خداوند مثل «اسْمِ اللَّهِ الرَّضِیِّ» و «علیّ» و «حکیم» مورد خطاب واقع میشود؛ و به زائر تفهیم میشود که آن حضرت نه تنها در صورت همه انبیاء تجلی کرده بلکه او از تجلیات اسماء الله است؛ ازین‌رو مناسب است ما نیز در این ایام شهادت با همین عناوین به آن حضرت سلام دهیم و بگوییم:
«السَّلَامُ عَلَى أَخِی رَسُولِ اللَّهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ وَ زَوْجِ ابْنَتِهِ وَ الْمَخْلُوقِ مِنْ طِینَتِهِ السَّلَامُ عَلَى الْأصل الْقَدِیمِ وَ الْفَرْعِ الْکَرِیمِ السَّلَامُ عَلَى الثَّمَرِ الْجَنِیِّ السَّلَامُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ عَلِیٍّ السَّلَامُ عَلَى شَجَرَهِ طُوبَى وَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهَى السَّلَامُ عَلَى آدَمَ صَفْوَهِ اللَّهِ وَ نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ وَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ وَ مُوسَى کَلِیمِ اللَّهِ وَ عِیسَى رُوحِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدٍ حَبِیبِ اللَّهِ وَ مَنْ بَیْنِهِمْ مِنَ الصِّدِّیقِینَ وَ النَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً السَّلَامُ عَلَى نُورِ الْأَنْوَارِ وَ سَلِیلِ الْأَطْهَارِ وَ عَنَاصِرِ الْأَخْیَارِ السَّلَامُ عَلَى وَالِدِ الْأَئِمَّهِ الْأَطْهَارِ السَّلَامُ عَلَى حَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ وَ جَنْبِهِ الْمَکِینِ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَى أَمِینِ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلِیفَتِهِ وَ الْحَاکِمِ بِأَمْرِهِ وَ الْقَیِّمِ بِدِینِهِ وَ النَّاطِقِ بِحِکْمَتِهِ وَ الْعَامِلِ بِکِتَابِهِ أَخِی الرَّسُولِ وَ زَوْجِ الْبَتُولِ وَ سَیْفِ اللَّهِ الْمَسْلُولِ السَّلَامُ عَلَى صَاحِبِ الدَّلَالاتِ وَ الْآیَاتِ الْبَاهِرَاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ الْقَاهِرَاتِ وَ الْمُنْجِی مِنَ الْهَلَکَاتِ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی مُحْکَمِ الْآیَاتِ فَقَالَ تَعَالَى وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ السَّلَامُ عَلَى اسْمِ اللَّهِ الرَّضِیِّ وَ وَجْهِهِ الْمُضِیءِ وَ جَنْبِهِ الْعَلِیِّ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ».
