به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کتاب “روش شناسی حکم” اثر حجت الاسلام والمسلمین محمد عرب صالحی، عضو هیأت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه منتشر شد.
پژوهش حاضر، نتیجه تلاش علمی محقق ارجمند جناب حجت الاسلام والمسلمین محمد عرب صالحی است که در گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سامان یافته است و شامل پنج فصل به شرح زیر است:
فصل اول:چیستی حکم و برآیند روش شناختی آن
فصل دوم:قلمرو حکم شرعی و برآیند روش شناختی آن
فصل سوم:ساختار داخلی حکم تکلیفی و برآیند روش شناختی آن
فصل چهارم:مبادی حکم و برآیند روش شناختی آن
فصل پنجم:انواع حکم و برآیند روش شناختی هرکدام
نویسنده در بخشی از مقدمه کتاب خود، در توصیف فصول مختلف آن می نویسد:
این تحقیق پس از مقدمه و کلیات، در پنج فصل و هفده گفتار تنظیم شده است.
فصل اول با عنوان «چیستی و هستی حکم و برایند روششناختی آن» در سه گفتار به معانی اعتبار، تعریف حکم و برایند روششناختی اعتباری‌بودن حکم پرداخته است. در گفتار اول معانی اعتبار، دیدگاه‌های مختلف در حقیقت امر اعتباری، دیدگاه‌های مختلف در تبیین ماهیت انشا، رابطه انشا و اعتبار و رابطه اعتبار و تنزیل مطرح شده است. در گفتار دوم تعریف حکم شرعی و هفت نظر در تبیین حقیقت حکم تکلیفی شرعی مورد تحلیل و نقد و بررسی قرار گرفته است. در گفتار سوم برایند روششناختی ماهیت حکم به بحث گذاشته شده است. در این گفتار، برایند روشی اعتباری‌بودن حکم نظیر چگونگی کاربرد عقل استدلالی در اعتباریات و تعبد در روش احراز اعتباریات مورد بحث واقع شده است.
در فصل دوم با عنوان «قلمرو حکم شرعی و برایند روششناختی آن» پس از تعیین قلمرو احکام شرعی در گفتار اول، در دو گفتار دیگر برایند روشی آن تحلیل قرار گرفته و به تناسب به اعتبار امارات و حجج در اعتقادیات و بررسی نُه نگاه در این خصوص، اعتبار حجج و امارات ظنی در تفسیر و در سایر علوم انسانی و بررسی پنج نگاه در این خصوص پرداخته و بحثهای عمیق و ابداعی زیادی مطرح شده است.
فصل سوم با عنوان «ساختار داخلی حکم» در گفتار اول به تفکیک موضوع حکم از متعلق حکم و متعلق متعلق حکم و سپس به بحث از مراتب حکم پرداخته است. در گفتار دوم مبنای مهم و کارگشای خطابات قانونیه که بحثی مترتب بر مراتب حکم است، مطرح و ضمن تبیین اصل مدعا و آثار و کارکردهای مهم اصولی مبنا، به دفاع از مبنا پرداخته و ضمن طرح هشت اشکال مهم، همه آنها مورد نقد قرار گرفته است.
فصل چهارم کتاب با عنوان «مبادی حکم و برایند روششناختی آن» در دو گفتار به تبیین ضرورت و ادله تبعیت احکام از مصالح و مفاسد و تبیین خاستگاه ملاکات احکام پرداخته است و در گفتار سوم توانایی عقل در کشف ملاکات بحث و نقادی شده است.
فصل پنجم به تبع اقتضای مباحث، در شش گفتار تنظیم شد و ظرفیت گفتارهای دیگری را هم داشت که به علت ظرفیت محدود تحقیق از طرح آن صرف نظر شد. گفتار اول بحث از ماهیت حکم حکومتی و برایند روششناختی آن را مورد تحلیل قرار داده است. در گفتار دوم بحث مهم ارشادی و مولوی مطرح شده که حاوی نکات بدیع و مطالب نو فراوانی است؛ تعریف خاص از حکم ارشادی و رد تعاریف رایج، تفکیک میان دو اطلاق ارشادی در اصول فقه، نقد معیارهای مطرح در تمایز ارشادی از مولوی و طرح سنجه مختار و دفاع از آن، از جمله مباحث مطرح در این گفتار است. گفتار سوم عهدهدار بحث از احکام امضایی و تأسیسی و روشهای تمییز هر یک از دیگری است. در این گفتار مباحثی چون تعریف حکم امضایی، شرعی‌بودن امضاییات، تفاوت حکم امضایی و حکم ارشادی و پاسخ به شبهه تاریخمندی برخی احکام امضایی مطرح شده است.
گفتار چهارم به بحث از تعریف حکم وضعی، وجه تسمیه آن، دایره احکام وضعی، حقیقت حکم وضعی و روششناسی آن اختصاص یافته است. در گفتار پنجم بحث احکام ظاهری و واقعی مطرح و راههای برون‌رفت از اشکالات اجتماع حکم ظاهری و واقعی مورد تحلیل قرار گرفته است.
سرانجام، تعبدی و توصلی تقسیم دیگری از حکم است؛ البته در واجبات و مستحبات، که گفتار ششم عهدهدار تبیین حقیقت و روششناسی آن است.
در پایان شایان ذکر است برخی مطالب کتاب، به‌خصوص در بعضی گفتارهای اولیه را مدیون تلمّذ هشت‌ساله در محضر درس فلسفه اصول استاد گرانقدرم حضرت آیتالله صادق آملی لاریجانی هستم و چون غیر از مکتوبات خودم و جزوههای درسی استاد سند دیگری موجود نبود، ناچار به استناد به همان جزوه درسی با بیان شماره جلسه اکتفا کردم. مطالبی که از استاد بیان کرده اما نقد نکردهام، مورد اعتقاد خودم نیز هست. با پوزش از محضر استاد، امیدوارم رعایت امانت کرده باشم.
گفتنی است کتاب “روش شناسی حکم ” اثر حجت الاسلام والمسلمین محمد عرب صالحی، با قیمت ۲۵۰۰۰ تومان در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.
علاقمندان جهت کسب اطلاعات تکمیلی و تهیه کتاب میتوانند به نشانی www.poiict.orgمراجعه کنند
