به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانشنامه علوم قرآن اسفندماه سال گذشته با حضور آیت الله العظمی مکارم شیرازی و نخبگان حرفه دانشنامه‌نگاری دینی در قم رونمایی شد. از همین روی فرصت را غنیمت دانستیم و با توجه به در مسیر چاپ قرار گرفتن این اثر ارزشمند، با تنی چند از اعضای شورای علمی دانشنامه به بحث و گفتگو پیرامون ابعاد مختلف علمی و محتوایی این اثر گران‌سنگ پرداختیم.
در این بخش گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین سلیمانی عضو شورای علمی دانشنامه علوم قرآن از نظرتان خواهد گذشت.
· فرایند ارزیابی مقالات دانشنامه علوم قرآن به شکل تعریف شده است؟
برای داوری کردن در مورد هر اثر چند راه دارد یکی از این راه‌ها این است که انسان متن را به دقت و با تفصیل بخواند و همچون یک ارزیاب به داوری بنشیند. البته این نیاز به زمان طولانی دارد. یکی دیگر از این راه‌ها نگاه کردن به گردش کار و فرآیند تدوین یک اثر است. در رابطه با دانشنامه قرآن‌شناسی توجه به این گردش‌کار و فرآیند تدوین مقالات دانشنامه می‌تواند انسان را کمک کند برای داوری در مورد اتقان فنی و محتوایی این اثر.
دانشنامه قرآن‌شناسی دارای فرایند طولانی و پیچیده‌ای است که در اینجا به اختصار بخشی از مهمترین فرآیندها و گردش کار را عرض می‌کنم.
ابتدا موضوعات انتخاب شده و گزینش می‌شوند، برای انتخاب موضوعات و طرح کلی دانشنامه کارهای بسیار زیادی صورت گرفته است. مشورت با صاحب نظران و بعد از آن طرح این پیشنهادها در جلسات شورای علمی با حضور متخصصان فن بخشی از آن است. اگر توجه کنیم به چینش و ساختاری که برای موضوعات به تصویب رسیده است، دلالت بر آگاهی و هوشمندی طراح موضوعات و مداخل دانشنامه می‌کند.
· نویسندگان مقالات دانشنامه علوم قرآن چگونه انتخاب شده اند؟
انتخاب نویسندگان یکی از مراحل سخت و طاقت فرسای دانشنامه‌نویسی است و نگاه به نویسندگان مداخل می‌تواند نشان دهد که چقدر دقت در انتخاب نویسندگان شده است. کسانی که در آن موضوعات صاحب نظر بوده‌اند و دارای آثار قابل قبولی در این عرصه بودند با انتخاب آنها در ابتدا احتمال کاستی‌ها و نقصان‌ها را به حداقل رساندند و توانستند اطمینان نسبی پیدا کنند مقالاتی که نوشته می‌شوند دارای حداقل استاندارد لازم در این عرصه باشند.
· پس از نگارش مقالات چه ارزیابی‌های علمی و فنی روی آنها انجام می‌شود؟
مرحله بعد در حرفه دانشنامه‌نگاری‌دینی نوشتن مقاله اولیه و در ادامه آن، ارزیابی‌ها است. ارزیابی‌های مختلف و طولانی و با وسواسی که در این مرحله صورت می‌گیرد بر اطمینان به کار و اتقان کار می‌‍افزاید. ابتدا مدیر گروه که یک فرد علمی است ارزیابی اجمالی کار را انجام می‌دهد و به نویسنده برای رفع نقایص برمی‌گرداند. بعد از آن، مقاله به دو ارزیاب محتوایی و یک ارزیاب علمی ساختاری داده می‌شود تا آنها به تفصیل چه از بعد علمی ساختاری و چه از بعد محتوایی آن را به نقد بکشند و اشکالات را مشخص کنند و به نویسنده عودت بدهند و چه بسا که جلسات حضوری هم با نویسنده محترم بگیرند. در مرحله بعد در جلسات شورای علمی گروه، این مقاله مجددا توسط صاحب نظران بررسی می‌شود. گاهی در حضور خود نویسنده بحث‌های مفصل و طولانی صورت می‌گیرد و به او برای اصلاح مجدد عودت داده می‌شود. البته این آخر کار نیست؛ در مرحله بعد، بعد از آنکه وارسی منابع صورت گرفت و نسبت‌هایی که در مقاله به منابع مختلف داده شده کنترل شد و اطمینان حاصل شد در صحت و اتقان، نوبت به شورای علمی دانشنامه می‌رسد. برخلاف برخی از شوراها که به جنبه تشریفاتی دارد و به صورت کلی به مساله نگاه می‌کنند، شورای علمی این دانشنامه با تفصیل و با دقت سطر به سطر آن را بررسی می‌کند، حتی در نوع کلمات به کار رفته توسط نویسنده دقت می‌شود و اشکالات از جانب شورا مجدد ابلاغ می‌شود و نویسنده محترم یا افراد توانمند دیگری آن را برطرف می‌کند تا بعدازآن، آماده ویراستاری علمی و فنی شود. این گردش طولانی صرف نظر از جزییات کار، نشانگر عمق و اتقان دانشنامه است. امیدواریم دانشنامه‌ای که این چنین برای تولید آن زحمت کشیده شده به جامعه علمی خدمت کند و به عنوان یک کتاب مرجع مورد استفاده کارشناسان فن و عموم علاقمندان به موضوع قرآن و معارف قرآنی و علوم قرآن قرار گیرد.
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
