به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری حوزه، دکتر سیدعلیرضا عالمی، عضو شورای علمی گروه مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه در نشست علمی با موضوع «هنر مناظره با الهام از سیره مناظرات امام رضا علیه السلام» که از سوی مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه برگزار شد، ضمن تبریک دهه کرامت گفت: اگر بخواهیم نگاه مفهوم شناسانه ای به روش شناسی مناظرات امام رضا(ع) داشته باشیم، می بایست بدانیم که در سطح مطالعاتی بین روش و روش شناسی تفاوت وجود دارد.
وی اظهار کرد: مناظره در واقع نظر دادن و بحث کردن است اما هر بحث کردنی را نمی توان مناظره نامید. افراد در جوامع مختلف دارای یکسری مسائل مشترک هستند و در واقع نحله هایی که ذیل مسائل مشترک ایجاد می شوند، ممکن است به یک موضوع علمی خاص بپردازند و در اینجا نقطه کانونی مورد توجه آن ها حل مسائل مشترکی است که همه انسان ها می توانند با آن مواجه باشند.
امام رضا(ع) مشهور به عالم آل محمد(ص) است
عضو شورای علمی گروه مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه سطح علمی امام رضا(ع) را بسیار عمیق برشمرد و گفت: ایشان به واسطه احاطه علمی که داشتند به عنوان عالم آل محمد(ص) مطرح بودند و به همین خاطر نوع نگاه آن حضرت به مسائل علمی دوران حیاتشان و مسائلی که حتی امروز هم جامعه ما به آن دچار است، دارای اهمیت و مورد توجه می باشد.
وی بیان داشت: دوران حیات امام رضا(ع) دورانی است که در آن شاهد وجود مذاهب، دیدگاه ها و ادیان مختلف در جغرافیای وسیع جهان اسلام هستیم. در این دوران فرقه های نوپدیدی هم از درون جامعه اسلامی جوشید که این امر نیز می بایست در بررسی چگونگی شکل گیری مناظرات امام رضا(ع) مورد توجه قرار گیرد.
عالمی با تأکید بر اینکه مناظرات امام رضا(ع) بیشتر بین سال های ۲۰۱ تا ۲۰۳ هجری شکل گرفتند، تصریح کرد: این سال ها دوران ولایت عهدی آن حضرت بوده است. هرچند که پیشتر از آن هم امام رضا(ع) در بصره نیز مناظراتی داشته اند.
وی گفت: نکته مهم دیگر بررسی مناظرات امام هشتم ما شیعیان است. در ابتدا باید منابعی که این مناظرات را گزارش کرده اند، مورد بررسی قرار گیرد. افرادی همچون نوفلی کسانی هستند که در تک نگاری های خودشان این مناظرات را گزارش کرده اند و از افراد ثقه هم می باشند. شیخ صدوق در کتاب عیون اخبارالرضا(ع) این گزارش ها به صورت مفصل گردآوری کرده و همچنین در کتاب التوحید نیز بخشی از آن ها را گزارش داده است. در زمان علامه مجلسی نیز در جلد دهم بحارالانوار مناظرات امام رضا(ع) گردآوری شده است.
مناظرات امام رضا(ع) توسط علمای معاصر نیز مورد توجه قرار گرفته است
این پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: در دوران معاصر نیز این مناظرات در قالب تک نگاری های جدی از سوی برخی از حضرات آیات همچون حضرت آیت الله مکارم شیرازی مورد توجه قرار گرفته است.
وی، گونه شناسی مناظرات را زاویه دید دیگری در بررسی مناظرات امام رضا(ع) خواند و افزود: مناظرات را می توان در گونه های مختلفی دسته بندی تمدنی گونه بندی نمود.
عالمی با اشاره به برخی از مباحث مطرح شده در مناظرات امام رضا(ع) گفت: طبیعی است که در سطح برون تمدنی بحث هایی همچون وجود خدا، توحید، چرایی زندگی، هستی شناسی، وجودشناسی و بحث های اخلاقی مطرح باشد. اما در مناظرات درون تمدنی که بیشتر با فرقه های اسلامی مطرح بوده عمدتاً بحث هایی همچون ولایت، امامت و کفر و ایمان و مسائل اینچنینی به چشم می خورد.
وی گفت: در سیره امام رضا(ع) در مناظرات آن حضرت هر زمان که می خواهند با افراد خارج از تمدن اسلامی صحبت داشته باشند معمولاً مباحث عقلی را مطرح می کنند. همچنین دیده می شود که ایشان در مواجهه با آن ها برای استدلال در مقابل نگاه آن ها به متون خودشان استناد می نمایند. این موضوع موجب می شود فردی همچون رأس الجالوت بگوید میزان تسلطی که شما بر منابع یهودیت دارید، من که رهبر یهودیان هستم هم ندارم.
شناخت اصول حاکم بر مناظرات یکی از مسائل مهم در بررسی مناظره های امام رضا(ع) است
عضو شورای علمی گروه مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه در پرداخت به اهمیت هدف و روش مناظره تصریح کرد: بحث دیگر در بررسی مناظرات امام رضا(ع) شناخت اصول حاکم بر این مناظرات است. اینکه با چه روشی، در چه سطحی و با چه هدفی مناظره کنیم و همچنین اصولی که باید بر مناظره حاکم باشد، از مهمترین نکاتی است که برای ایجاد یک مناظره علمی و مدیریت صحیح آن باید مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: در بررسی مناظرات امام رضا(ع) به وضوح می بینیم که آن حضرت فارغ از مذهب، قومیت و رویکرد فرد به خود او احترام می گزارند. امام رضا(ع) این احترام را هم نسبت به خود فرد و هم نسبت به عقیده او داشته اند و این موضوع درس اخلاقی مهمی برای همه ماست.
عالمی ادامه داد: امام رضا(ع) در مناظراتشان تعیین شاخص کرده اند. مثلاً ایشان در مناظره با رأس الجالوت پس از آنکه طرف مقابل می گوید اگر پاسخ های شما مطابق با متون تورات نباشد، من آن ها را نمی پذیرم، آن حضرت این موضوع را قبول می کنند و این امر بیانگر احترام امام رضا(ع) نسبت به طرف مقابل و اصول مناظره است.
وی مناظرات امام هشتم شیعیان را کاملاً آزاد و حول موضوعات متنوع دانست و عنوان داشت: امام رضا(ع) فضا را برای طرح سؤال باز گذاشته اند و می فرمایند که در هر موضوعی سؤال دارید، از من بپرسید. این رویکرد موجب می شود اصالت از آن فضای علمی باشد.
امام رضا(ع) فضا را برای مطرح شدن هر پرسشی باز گذاشتند
عالمی یادآور شد: مناظرات امام رضا(ع) از جهت علمی برای همه ما قابل بهره برداری است. این مناظرات به ما می آموزد سیره حضرت به عنوان کسی که می تواند برای جامعه و رویکرد ما حجیت داشته باشد در برخورد با علم و فرد عالم چگونه بوده است. آن حضرت وقتی وارد بحث های علمی می شوند از پاسخ به هیچ سؤالی فروگذار نکرده و فضا را برای هرگونه بحث علمی باز گذاشته اند. متأسفانه در طول تاریخ کمتر به این موضوع پرداخته شده و یکی از آسیب های تمدن اسلامی از قرون اولیه تا امروز همین بسته شدن فضاهای علمی و سیطره پیدا کردن فضاهای غیرعلمی در برخی مقاطع بوده است.
وی گفت: فهم کامل تر از مقاصد و محتوای مناظرات یکی دیگر از ثمرات پرداختن به مناظرات امام رضا(ع) است. در این مناظرات می بینیم که مسائلی مطرح می شود که حتی بشر امروز نیز به آن ها دچار است.
پژوهشگر حوزه پیشرفت و تمدن توجه به کانون های اصلی بحث در مناظرات امام رضا(ع) را یکی دیگر از نتایج پرداختن به این مناظره ها برشمرد و اظهار کرد: موضوعاتی که در این مناظرات مطرح شده است، شامل مسائلی می باشد که امروزه می تواند برای جوامع بشری مختلف مسلمان و غیرمسلمان کاربرد داشته باشد. مسائلی همچون ولایت، حکمرانی، سلطه و موضوعاتی از این قبیل را باید ببینیم که امام چگونه به آن ها پرداخته است.
وی افزود: با بررسی مناظره‌های امام رضا(ع) جایگاه علم و عالم در تمدن اسلامی را می توان بهتر فهمید. کسی که در رأس حکومت است در عین حال به مسائل علمی می پردازد و این امر اهمیت ارتباط بین حکمرانی و علم را روشن می کند. اگر امام جامعه نتواند مسائل و چالش های علمی مردم را حل کند، قطعاً فلسفه وجودی امام از بین می رود.
امام رضا(ع) متون و عقاید بزرگان مذاهب مختلف را به رسمیت شناخته و بر اساس همان با این اشخاص مناظره کرده اند
عضو شورای علمی گروه مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه تصریح کرد: برآیند دیگری که از بررسی مناظرات علمی امام رضا(ع) به دست می آید، لزوم آزادی مذهبی در جامعه اسلامی است. امام رضا(ع) متون و عقاید بزرگان مذاهب مختلف را به رسمیت شناخته و بر اساس همان با این اشخاص مناظره کرده اند. این موضوع نشان می دهد آن حضرت به خوبی جامعه و مردم زمانه خود را به خوبی می شناسند و می دانند چگونه باید با آنان صحبت کنند.
وی اظهار کرد: امام رضا(ع) در جامعه ای با مذاهب مختلف برای پیشبرد و گسترش اسلام اقدام به فعالیت فرهنگی کرده اند. به این معنا که ایشان به جای اقدامات قهری و حکومتی با وجود اینکه می توانستند در جایگاه ولیعهدی این گونه عمل کنند، اما سراغ فعالیت فرهنگی و انجام مناظرات علمی رفتند.
عالمی در پایان این نشست تأکید کرد: باید با الگوگیری از امام رضا(ع) در زمینه های مختلف فضا را برای مطرح شدن شبهات و سؤالات مردم فراهم کرد و با تربیت افراد متخصص و پژوهشگران توانمند پاسخ این سؤالات به صورتی که برای افراد پرسشگر قانع کننده باشد، داده شود.
