به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ به نقل از گروه فرهنگی خبرگزاری شبستان نشست علمی «روایت ادبیات از انقلاب اسلامی» با حضور «محمدرضا سنگری» و «احمد شاکری» در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
«محمدرضا سنگری» در این نشست طی سخنانی اظهار کرد: در فضای ادبیات؛ خاصه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی با گزاره هایی مواجه هستیم که جلوه های آشکار این موضوع ذهنیت برخی کنشگران را به خود معطوف کرده نشان می دهند؛ البته این توجه ذهنی و مسئله‌مندی در فضای ادبیات کامل، به اندازه، علمی و تفصیل یافته نیست؛ گزاره هایی از این جنس که ادبیات، انقلاب اسلامی را آنگونه که باید روایت نکرده و هنوز رمان درخور انقلاب اسلامی تولید نشده است.
مدیرگروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: انتظارات ما از رمان انقلاب اسلامی برآورده نشده است؛ این گزاره ها اقرار به نوعی ناترازی به صورت اجمالی است یعنی انقلاب اسلامی انبوهی از تجارب و مصالح روایی را در اختیار ما قرار داده و آثار داستانی تولید شده درخور، به اندازه و در شأن این رخداد نیست؛ پس ترازمندی روایت از انقلاب اسلامی به معنای نوعی بسندگی و هم شأنی میان انقلاب اسلامی و روایت داستانی از ان است.
در ادامه «احمد شاکری» اظهار کرد: در صورتی که داستان انقلاب اسلامی را مقوله‌ای موضوعی بدانیم، گونه‌های دیگر نظیر داستان دفاع مقدس قسیم آن خواهند بود و با آن غیریت خواهند داشت؛ البته در این باره دو پرسش قابل طرح است؛ نخست آنکه آیا گونه داستان دفاع مقدس نیز همانند گونه داستان انقلاب اسلامی مشمول ناترازی یا ترازمندی خواهد بود؟ دیگر اینکه آیا گونه داستان دفاع مقدس در ناترازی داستان انقلاب نسبت به انقلاب اسلامی دخیل بوده است؟ بعضا در فضای ادبیات داستانی اینگونه مطرح می شود که بروز و ظهور داستان دفاع مقدس فضا را برای ظهور و بروز زودهنگام داستان انقلاب اسلامی محدود کرد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: پرداخت به داستان دفاع مقدس حداقل در طی دو دهه، ظهور گونه داستان انقلاب را به صورت جریانی به تاخیر انداخت؛ اگر چنین باشد، بخشی از ناترازی روایت داستانی از انقلاب اسلامی به موجب ظهور داستان دفاع مقدس رخ داده است. دو پاسخ به شبهه فوق داده شده است؛ نخست آنکهدفاع مقدس ادامه انقلاب اسلامی و تلاشی برای تثبیت و حفظ نتایج ان است و دوم آنکه دفاع مقدس به عنوان گونه ای داستان تمرینی درباره موضوعات ساده تر برای اماده سازی داستان نویسی ایران برای ورود به موضوعات پیچیده تر بوده است.
وی افزود: استاد محمد رضا سرشار در کتاب «انقلاب در داستان ایران و جهان» در فصل نخست پس از بررسی امکان یا امتناع تولید رمان دینی، تولید رمان انقلاب اسلامی را نیز ممکن بلکه محقق می دانند. ایشان با جواب نقضی، با اشاره به اثار تولید شده با موضوع انقلاب اسلامی، این تولیدات را دلیلی بر امکان رمان انقلاب اسلامی می شمارند. ناترازی روی دیگر نحوه تعریف رمان انقلاب اسلامی است. زیرا اگر اثری رمان انقلاب اسلامی نباشد در نسبت روایتگری کامل با ان قرار نگرفته و نوعی ناهمترازی را رقم می زند.
شاکری تصریح کرد: انقلاب اسلامی واقعه ای با طول مشخص، وقایع مشخص و مرتبط و معلل، اشخاص معین تاریخی و اهداف و مبانی و کنشگران متنوع است. این همه کلیتی معنی‌دار را می‌رساند؛ به این معنی که جامعیت رخدادهای انقلاب اسلامی به نحوی است که با انکار برخی از وقایع مهم در طول انقلاب اسلامی منطق وقوعی ان از کار افتاده و تحقق نتیجه زیر سوال می‌رود و همانطور که این کلیت از سلسله علل مشخص تاریخی تبعیت می کند و این علل چیستی و چگونگی ان را توضیح می دهند، انقلاب اسلامی واجد تبعات و اثاری نیز هست که این تبعات نیز از خود انقلاب و منطق وقوعی و فکری ان منتج می شوند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: گاهی مراد از ناترازی در نظر گرفتن صورت مجموعی اثار تولید شده داستانی در قالب‌های متعدد و عناوین متکثر است؛ به این معنی که تمامی آثار تولید شده در حوزه ادبیات داستانی درباره انقلاب اسلامی با نفس این واقعه برابری و هم وزنی ندارد؛ این را می توان در کلیت ادبیات نیز مطرح کرد که آیا تمامی اثار ادبی تولید شده اعم از شعر و نثر یا داستان مخیل و مستندنگاری در مجموع ترازمندی با انقلاب اسلامی دارند یا خیر؟ اما گاه مراد از ناترازی موردی است، یعنی انتظار می رود یک رمان بتواند در تراز انقلاب اسلامی باشد؛ یعنی چنان آینه‌ای در اختیار داشته باشد که جامعیتی از انقلاب اسلامی را ارائه دهد.
وی افزود: بحث فعلی ما در این مورد یعنی ترازمندی یا ناترازی رمان انقلاب اسلامی است و سوالی که مطرح می شود این است که آیا رمان می تواند با موضوع انقلاب اسلامی ترازمند باشد؛ یعنی واقعه انقلاب اسلامی را در طول مدت زمانی مشخص -۱۳۴۲ تا حداقل ۱۳۵۷- روایت کند. اینکه مشتمل بر نماینده تیپ‌های غالب حرکت انقلاب بوده و به شخصیت های اصلی و رهبران انقلاب اشاره کند یا مهمترین وقایع در بازه زمانی پیش گفته را موضوع داستان خود قرار دهد؟ موضوع ترازمندی و ناترازی رمان در روایت از انقلاب اسلامی نیازمند تاسیس اصول موضوعه ای درباره چیستی انقلاب اسلامی و چیستی رمان دارد؛ در این صورت می توان سنجه های واقعی تر و دقیق تری درباره ورود یا خروج برخی آثار به گونه داستان انقلاب اسلامی تاسیس کرد؛ همچنین می توان انتظارات واقع‌بینانه تری از نسبت ادبیات داستانی و واقعه انقلاب اسلامی -همانند دیگر وقایع- تعریف کرد.
در ادامه «محسن ردادی» گفت: انقلاب اسلامی ایران، به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر، تأثیر عمیقی بر جنبه‌های مختلف زندگی مردم، از جمله ادبیات، داشته است. ادبیات انقلاب اسلامی، عرصه‌ای است که نویسندگان و شاعران در آن به بازتاب و روایت رویدادها، ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب پرداخته‌اند؛ تمام اهداف و اصول انقلاب اسلامی را در سه مؤلفه تجمیع کرده‌ام و قصدم صرفاً این است که روایت انقلاب اسلامی روشن شود. این سه مؤلفه عبارت است از «رابطۀ امت و ولایت»، «حاکمیت مردم» و «استکبارستیزی». در شعارهای مردم و نیز در اندیشۀ رهبران انقلاب اسلامی، نشانه‌های آشکاری می‌توان یافت که این سه عنصر، جزو ماهیت اساسی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی است و نمی‌توان آن را از اندیشۀ انقلاب اسلامی حذف کرد. به طور کلی، می‌توان جریان‌ها و روایت‌های ضد انقلاب در ایران و جهان را مشاهده کرد.
مدیر گروه مطالعات انقلاب اسلامی ادامه داد: در ایران در رمان «زمستان ۶۲» به نقد شرایط اجتماعی و اقتصادی ایران در سال‌های پس از انقلاب می‌پردازد؛ نویسنده در این رمان، با استفاده از زبانی تند و گزنده، به مشکلات و کاستی‌های موجود در جامعه اشاره می‌کند، روایت ضد انقلاب در روسیه هم وجود دارد؛ رمان‌های «دکتر ژیواگو» اثر بوریس پاسترناک، «دن آرام» اثر میخائیل شولوخوف و «مرشد و مارگاریتا» و «دل سگ» اثر میخائیل بولگاکف از جمله رمان‌های برجسته‌ای هستند که به نوعی به انقلاب روسیه و تأثیرات آن بر جامعه روسیه پرداخته‌اند.
ردادی گفت: در کشوری مثل چین هم روایت ضدانقلاب وجود دارد، رمان «خدمت به مردم» اثر «یان لیانکه» که در سال ۲۰۰۵ منتشر شد و داستان زندگی یک خدمتکار روستایی را در چین پس از انقلاب فرهنگی روایت می‌کند. یان لیانکه در این رمان، با نگاهی انتقادی به پیامدهای انقلاب فرهنگی، به فقر، بی‌عدالتی و مشکلات اجتماعی که پس از آن در چین به وجود آمد، می‌پردازد. این رمان به دلیل محتوای انتقادی خود، در چین با سانسور و محدودیت‌هایی روبرو شد. رمان «جمهوری شراب» اثر مو یان نویسنده برنده جایزه نوبل ادبیات، در سال ۱۹۹۲ منتشر شد، این رمان با استفاده از طنز و هجو، به نقد فساد و زیاده‌روی‌هایی که پس از انقلاب در چین به وجود آمد، می‌پردازد. این رمان نیز به دلیل محتوای انتقادی خود، در چین با سانسور و محدودیت‌هایی روبرو شد.
همچنین در ادامه «محمدحسن شاهنگی» اظهار کرد: ادبیات داستانی در ژانر سیاسی دو موضع متفاوت با قطار انقلاب داشته است؛ همراهی و یا کوتاهی در روایت وقایع انقلاب؛ ما شاهد برخی خرده‌روایت‌های پراکنده از وقایع و شخصیت‌های گزینشی انقلاب در آثار برخی داستان‌نویسان هستیم. بیشترین کلیدواژه در میان این آثار، جمهوریت و مردم است و کمتر از انقلاب و آرمان‌ها و امام در این آثار می‌شنویم و می‌خوانیم. ماهیت انقلاب در این آثار عموما رخدادی تاریخی یا حرکتی سیاسی یا تحولی اجتماعی است و کمتر با قرائت انقلاب خودجوش مردمی و جنبشی اسلامی مواجه می‌شویم.
دبیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: متاسفانه آثار زیادی را می‌توان منتسب به روایت انقلاب اسلامی در ایران یافت که به صراحت و یا غیر مستقیم به مخاطب می‌گویند غلط کردیم انقلاب کردیم! اشتباه کردیم جنگیدیم! سیاستگذاران فرهنگی و مسئولان حوزه نشر عمدتا به گونه ادبیات مستند تمایل بیشتری جهت روایت انقلاب نشان می دهند تا گونه های دیگر؛ این رویکرد قابل نقد و تحلیل جدی است.
