به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در آستانه انتشار کتاب با عنوان «الحاد تکاملی و خداباوری» از آثار جدید گروه منطق فهم دین پژوهشگاه با حجت‌الاسلام امرالله قلی‌زاده، استادیار گروه آموزش معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان و نویسنده این اثر، به گفت‌وگو پرداختیم.
. این کتاب که به زودی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه منتشر خواهد شد، به بررسی تقابل دو جریان فکری مهم در حوزه الحاد و خداباوری می‌پردازد. این اثر در گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تهیه شده و هدف آن تحلیل دیدگاه‌های ریچارد داوکینز، به عنوان یکی از شاخص‌ترین مبلغان الحاد جدید، و آلیستر مک‌گراث، زیست‌شناس و الهیدان مسیحی، است. دکتر قلی‌زاده در این کتاب، با رویکردی تحلیلی و انتقادی، به بررسی نقش علم و دین در تبیین جهان‌بینی‌های مادی و الهیاتی پرداخته و تلاش می‌کند تا پاسخی درخور به چالش‌های الحاد جدید ارائه دهد.
این کتاب با نگاهی جامع به موضوعاتی همچون تعارض علم و دین، برهان‌های وجود خدا، منشأ دین و کارکردهای اخلاقی و روانی دین، به مخاطبان کمک می‌کند تا با دیدگاهی علمی و منطقی، به مسائل مربوط به الحاد و خداباوری بنگرند. مطالعه این اثر به ویژه به کسانی توصیه می‌شود که دغدغه‌های فکری در این حوزه دارند و می‌خواهند با نگاهی انتقادی، به تحلیل دیدگاه‌های مطرح‌شده در فضای علمی غرب بپردازند.
لطفاً خودتان را به طور کامل معرفی کنید و درباره سوابق علمی و پژوهشی‌تان توضیح دهید.
بسم الله الرحمن الرحیم. امرالله قلی‌زاده هستم، فارغ‌التحصیل مبانی نظری اسلام از دانشگاه معارف اسلامی قم. در حال حاضر عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان هستم. از سال ۱۳۹۴ مشغول تدریس دروس معارف اسلامی در دانشگاه‌های تهران و قم بوده‌ام. پژوهش‌های من در سال‌های اخیر عمدتاً در حوزه نقد الحاد مدرن متمرکز بوده است.
چه انگیزه‌ای باعث شد تا به موضوع الحاد تکاملی و خداباوری بپردازید و این کتاب را تألیف کنید؟
در سال‌های اخیر، همزمان با دوره دکتری در دانشگاه معارف، رساله من در حوزه نقد الحاد مدرن با محوریت نقد آرای ریچارد داوکینز بود. پس از دفاع، با تمرکز بیشتر روی این موضوع و ارتباط با مسئولان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ایده تألیف این کتاب مطرح شد. جا دارد از مسئولان پژوهشگاه، به ویژه استاد حجت‌الاسلام دکتر شاکرین، تشکر ویژه داشته باشم که مشوق من در این مسیر بودند.
آیا این کتاب بخشی از پروژه‌های پژوهشی شما در گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است؟
خیر، این کتاب بخشی از پروژه‌های پژوهشی من در پژوهشگاه نبوده است، اما تمایل دارم همکاری‌هایم با پژوهشگاه ادامه یابد.
کتاب «الحاد تکاملی و خداباوری» چه اهدافی را دنبال می‌کند و چه مخاطبانی را هدف قرار داده است؟
این کتاب اهداف متعددی دارد که مهم‌ترین آن نقد الحاد مدرن است. الحاد مدرن در دهه‌های اخیر بسیار فعال بوده و باید پاسخ‌های درخور و مناسبی به شبهات الحادی داده شود. این کتاب همچنین نمایشی از گفت‌وگو و تعامل میان علم و دین است، موضوعی که ملحدین جدید از آن واهمه دارند. مخاطبان این کتاب هم عام هستند و هم خاص. دانشجویان و اساتید، به ویژه در حوزه علوم پزشکی، به دلیل ورود مباحث کتاب به حوزه تکامل و زیست‌شناسی، می‌توانند بهره بیشتری از آن ببرند.
به طور خلاصه، محور اصلی بحث در این کتاب چیست و چه مسائلی را بررسی می‌کند؟
محور اصلی این کتاب، تصویر مواجهه دو شخصیت در دو حوزه الحاد و خداباوری با نگاه انتقادی است. ریچارد داوکینز به عنوان یکی از شاخص‌ترین چهره‌های الحاد جدید و آلیستر مک‌گراث به عنوان یک زیست‌شناس و الهیدان مسیحی، در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند. موضوعاتی مانند رابطه علم و دین، برهان‌های وجود خدا، کارکردهای دین در حوزه اخلاق و معنای زندگی، از منظر الحاد و خداباوری بررسی شده‌اند.
چرا موضوع تقابل الحاد و خداباوری، به ویژه از منظر علمی و فلسفی، اهمیت دارد؟
تقابل الحاد و خداباوری همواره اهمیت داشته است. الحاد جدید با استفاده از علم، به ویژه نظریه تکامل، تلاش می‌کند دیدگاه‌های خود را توجیه کند. این رویکرد به دلیل استفاده از ابزار رسانه و تبلیغات، بسیار تأثیرگذار بوده و نیاز به پاسخ‌های علمی و فلسفی قوی دارد.
ریچارد داوکینز به عنوان یکی از مهم‌ترین چهره‌های الحاد جدید شناخته می‌شود. دیدگاه‌های او در این کتاب چگونه تحلیل شده است؟
داوکینز به عنوان بزرگ‌ترین مبلغ الحاد جدید، در این کتاب به طور جامع مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه‌های او در حوزه‌های مختلف مانند رابطه علم و دین، وجود خدا، و کارکردهای دین تحلیل و نقد شده‌اند.
آلیستر مک‌گراث به عنوان یک زیست‌شناس و الهیدان، چگونه به نقد دیدگاه‌های داوکینز پرداخته است؟
مک‌گراث به دلیل آشنایی با علم و تخصص در زیست‌شناسی مولکولی، هماورد خوبی برای داوکینز است. او با نقد دیدگاه‌های داوکینز، به ویژه در حوزه علم و زیست‌شناسی، تلاش کرده است تا حدود علم را به داوکینز گوشزد کند.
آیا مک‌گراث توانسته است به طور قانع‌کننده‌ای به اشکالات داوکینز پاسخ دهد؟
مک‌گراث به دلیل آشنایی با علم، در مواجهه با داوکینز موفق عمل کرده است. البته به لحاظ فلسفی، برخی ضعف‌ها در دیدگاه‌های او وجود دارد، اما به طور کلی، نمره قابل قبولی به او می‌دهم.
الحاد جدید چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه از علم، به ویژه نظریه تکامل، برای توجیه دیدگاه‌های خود استفاده می‌کند؟
الحاد جدید با استفاده از علم، به ویژه نظریه تکامل، تلاش می‌کند دیدگاه‌های خود را توجیه کند. این رویکرد به دلیل استفاده از ابزار رسانه و تبلیغات، بسیار تأثیرگذار بوده است.
آیا الحاد جدید توانسته است تفسیری جامع و منطقی از جهان ارائه دهد؟
الحاد جدید به دلیل پیشفرض‌های الحادی و ضعف فلسفی، نتوانسته است تفسیر جامع و منطقی از جهان ارائه دهد.
به نظر شما، چرا الحاد جدید در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است؟
استفاده از ابزار رسانه و تبلیغات قوی، و همچنین استفاده از علم، باعث شده است الحاد جدید در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گیرد.
نقاط قوت و ضعف دیدگاه‌های داوکینز در این کتاب چگونه بررسی شده است؟
داوکینز به دلیل توانایی در بیان علمی برای عموم، موفق بوده است، اما تلقی غلط او از علم، مهم‌ترین ضعف اوست.
آیا مک‌گراث توانسته است در مواجهه با اشکالات داوکینز، به ویژه در حوزه علم و زیست‌شناسی، موفق عمل کند؟
مک‌گراث به دلیل آشنایی با علم، در مواجهه با داوکینز موفق عمل کرده است.
چه نقدهایی به دیدگاه‌های مک‌گراث وارد است و آیا او در برخی موارد نتوانسته است به دقت‌های فلسفی لازم دست یابد؟
مک‌گراث به دلیل تأثیرپذیری از الهیات مسیحی و رئالیسم انتقادی، در برخی موارد نتوانسته است به دقت‌های فلسفی لازم دست یابد.
به نظر شما، آیا علم و دین در تعارض با یکدیگر هستند یا می‌توانند هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی داشته باشند؟
علم و دین نه در تعارض هستند و نه کاملاً مستقل از هم، بلکه در تعامل با یکدیگرند.
دیدگاه داوکینز درباره تعارض علم و دین چیست و مک‌گراث چگونه به این موضوع پاسخ داده است؟
داوکینز معتقد است علم می‌تواند همه چیز را تبیین کند، اما مک‌گراث با نگاه واقع‌بینانه‌تر به علم، این دیدگاه را به چالش کشیده است.
آیا نظریه «پوما» و «رئالیسم انتقادی» مک‌گراث می‌تواند پلی میان علم و دین ایجاد کند؟
نظریه پوما و رئالیسم انتقادی مک‌گراث می‌تواند به عنوان پلی میان علم و دین عمل کند، اما مستعد نسبیت‌گرایی است.
ساختار فصول کتاب چگونه طراحی شده است و هر فصل چه موضوعاتی را پوشش می‌دهد؟
کتاب در شش بخش طراحی شده است که شامل مباحثی مانند رابطه علم و دین، وجود خدا، و کارکردهای دین است.
به نظر شما، مهم‌ترین نوآوری‌های این کتاب چیست و چه جنبه‌هایی از بحث الحاد و خداباوری را برای اولین بار مطرح کرده است؟
مهم‌ترین نوآوری این کتاب، نقد الحاد جدید از منظر یک زیست‌شناس و الهیدان مسیحی است.
آیا این کتاب می‌تواند به عنوان یک منبع علمی معتبر در حوزه فلسفه دین و علم مورد استفاده قرار گیرد؟
با توجه به منابع دست‌اول و جامعیت مباحث، این کتاب می‌تواند به عنوان منبع معتبری در حوزه فلسفه دین و علم مورد استفاده قرار گیرد.
مطالعه این کتاب به چه کسانی توصیه می‌شود و چه گروه‌هایی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند؟
این کتاب به کسانی که دغدغه‌های فکری در حوزه الحاد و خداباوری دارند، توصیه می‌شود. دانشجویان و اساتید علوم پزشکی نیز به دلیل مباحث زیست‌شناسی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
آیا این کتاب می‌تواند به درک بهتر مسائل مربوط به الحاد و خداباوری در جامعه علمی ایران کمک کند؟
بله، این کتاب با ارائه نقدهای جامعه علمی غرب به الحاد مدرن، می‌تواند به درک بهتر این مسائل در جامعه علمی ایران کمک کند.
به نظر شما، چرا مباحث مطرح‌شده در این کتاب در فضای علمی ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟
متأسفانه در جامعه علمی ایران، شخصیت‌های خاصی از غرب برجسته می‌شوند و تفکرات مقابل آن‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این ضعف نشان‌دهنده عدم بلوغ جامعه علمی ماست.
به نظر شما، چه موضوعات دیگری در حوزه الحاد و خداباوری نیاز به بررسی بیشتر دارند؟
وضوعاتی مانند مسأله شر، اختفای الهی، و علوم شناختی نیاز به بررسی بیشتر دارند.
آیا قصد دارید در آینده پژوهش‌های دیگری در این زمینه انجام دهید؟
اگر توفیق باشد، قصد دارم پژوهش‌های دیگری در این حوزه انجام دهم.
چه توصیه‌ای به پژوهشگران جوانی دارید که قصد دارند در این حوزه کار کنند؟
توصیه می‌کنم که با تسلط بر مبانی فلسفی، علمی، و الهیاتی، وارد این عرصه شوند. این حوزه نیازمند پژوهش‌های جدی و عمیق است.
چه پیامی برای خوانندگان کتاب «الحاد تکاملی و خداباوری» دارید؟
این کتاب قطعاً بدون نقص نیست و از خوانندگان محترم تقاضا دارم با نظرات و انتقادات خود، در غنای آن کمک کنند.
آیا نکته خاصی وجود دارد که بخواهید در پایان این مصاحبه به آن اشاره کنید؟
از پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی که همواره آثار فاخری به جامعه علمی ارائه می‌کند، تشکر می‌کنم.
