فلسفه گفت و گوی فرهنگی با تاکید بر روشهای کاربردی
نوشتاری از جناب آقای دکتر محمدمهدی جهان پرور پژوهشگر اندیشکده حکمرانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در راستای همایش ملی فلسفه فرهنگ
در عصر کنونی، گفت و گوی فرهنگی به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای تعامل بین‌المللی و میان‌فرهنگی مطرح شده است. جهانی‌سازی، گسترش ارتباطات دیجیتال، و افزایش تعاملات میان ملت‌ها، نیاز به تبادل فرهنگی و ایجاد پل‌های ارتباطی میان جوامع را به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرده است. گفت و گوی فرهنگی نه تنها به درک بهتر تفاوت‌ها و شباهت‌های میان فرهنگ‌ها کمک می‌کند، بلکه بستری برای حل تعارضات، تقویت همکاری‌ها، و ایجاد هویتی جهانی فراهم می‌آورد که در آن تنوع به عنوان یک دارایی ارزشمند تلقی می‌شود. امروزه جوامع بشری با چالش‌هایی همچون سوء تفاهم های فرهنگی، تبعیض، و افزایش ملی گرایی افراطی روبرو هستند. در چنین شرایطی، گفت و گوی فرهنگی می‌تواند به عنوان ابزاری برای کاهش تنش‌ها، مفاهمه و ایجاد همبستگی جهانی عمل کند. این یادداشت با تأکید بر رویکردی عملی، به بررسی روش‌ها و ابزارهایی می‌پردازد که می‌توانند گفتگوی فرهنگی را تسهیل، مؤثر و فراگیر سازند.
شناخت و احترام متقابل، پایه‌های گفت و گوی فرهنگی
هر گفت و گوی فرهنگی بر پایه شناخت و احترام متقابل بنا می‌شود و هدف از آن، مطالعه پیشینه فرهنگی یعنی درک تاریخ، ارزش‌ها، سنت‌ها و باورهای فرهنگی طرف دیگر به شکل دقیق و بدون قضاوت با پذیرش این واقعیت که هر فرهنگ دیدگاه منحصر به فرد خود را به زندگی دارد، است. در این گفت و گو هیچ فرهنگی بر دیگری برتری ندارد و ادای احترام از طریق رفتار با استفاده از زبان مودبانه، رعایت آداب محلی، و نشان دادن قدردانی از ارزش‌های فرهنگی می بایست صورت پذیرد. چرا که شناخت و احترام متقابل، نه تنها سوء تفاهم ها را کاهش می‌دهد، بلکه اعتماد و صمیمیت را نیز تقویت می‌کند.
توسعه مهارت‌های شنیداری و همدلی
شنیدن فعالانه و ایجاد همدلی، کلیدهای اصلی موفقیت در گفت و گوی فرهنگی هستند. این مهارت‌ها با توجه کامل به طرف مقابل و پرهیز از قطع صحبت، قضاوت یا پیش‌داوری و طرح پرسش‌های باز و کاوشگرانه می‌تواند به عمق گفت و گو بی افزاید. همچنین انعکاس احساسات و نشان دادن درک درست از احساسات و تجارب دیگران می تواند موجب تلطیف روابط شود.
سادگی و شفافیت در زبان و بیان
ارتباط مؤثر، نیازمند زبانی است که ساده، قابل فهم و بدون سوء تفاهم باشد. برای این منظور، پرهیز از اصطلاحات پیچیده و استفاده از زبانی ساده و متناسب با درک طرف مقابل، حساسیت زبانی با اجتناب از کلمات یا عباراتی که ممکن است در فرهنگ‌های مختلف توهین‌آمیز یا ناراحت‌کننده تلقی شوند، و در صورت نیاز به ترجمه دقیق، استفاده از مترجمانی که با جنبه‌های فرهنگی طرفین آشنا هستند، موثر به نظر می رسد.
مدیریت تعارضات فرهنگی با رویکرد سازنده
هرگونه تعارض فرهنگی باید با خویشتنداری و تمرکز بر حل مساله مدیریت شود. برخی راهکارهای مؤثر از جمله گوش دادن به دیدگاه‌های مختلف با درک دلایل اصلی تعارض و توجه به زمینه‌های فرهنگی، تلاش برای یافتن نقاط مشترک با تمرکز بر ارزش‌ها و منافع مشترک به جای تأکید بر تفاوت‌ها و نیز واسطه گری در صورت لزوم با استفاده از افراد یا گروه هایی که با هر دو فرهنگ آشنایی دارند، برای تسهیل گفت و گو کمک می کند.
بهره‌گیری از ابزارهای غیرکلامی در ارتباطات فرهنگی
فرهنگ‌ها اغلب با روشهای غیرکلامی پیام‌های مهمی را منتقل می‌کنند. برای برقراری ارتباط بهتر، شناخت زبان بدن و درک حرکاتی مانند تکان دادن سر، اشاره با دست، یا فاصله فیزیکی و استفاده از هنر به‌عنوان زبان مشترک با برپایی نمایشگاه‌های هنری، موسیقی و سینما می‌توانند ابزارهای قدرتمندی برای ایجاد پل ارتباطی باشند. ضمن اینکه پذیرش و رعایت آداب محلی مانند نحوه سلام کردن، هدیه دادن، یا شرکت در مراسم فرهنگی نیز بسیار موثر است.
تشویق به اشتراک‌گذاری تجربیات فرهنگی
اشتراک‌گذاری تجربیات فردی و فرهنگی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای تعمیق روابط است. این فرایند، مشتمل است بر ایجاد فضایی امن و مکانی که در آن همگان بتوانند بدون ترس از قضاوت، دیدگاه‌های خود را بیان کنند، داستان هایی از تجارب شخصی که ارتباط عاطفی برقرار می کند، روایت کنند و نیز تمرکز بر یادگیری دوجانبه باشد. زیرا طرفین می‌توانند از این گفت و گوها بیاموزند.
استفاده از فناوری‌های نوین برای گسترش گفت و گو
تکنولوژی و فناوری، ابزارهایی برای تسهیل گفت و گوی فرهنگی فراهم کرده است. این ابزارها عبارتند از شبکه‌های اجتماعی برای برگزاری بحث‌ها و کمپین‌های بین فرهنگی در پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، توییتر و غیره، ارائه تورهای مجازی برای تجربه فرهنگ‌های مختلف و نیز استفاده از اپلیکیشن‌های ترجمه و یادگیری زبان برای کاهش موانع زبانی و ارتباطی.
پروژه‌های مشترک فرهنگی، پلی برای تعامل عملی
پروژه‌های مشترک، بستری مناسب برای تعمیق گفت و گو و همکاری فراهم می‌کنند. برخی از این نمونه‌ها عبارتند از، تبادلات فرهنگی از جمله برنامه‌های تبادل دانشجو یا هنرمند میان کشورها، رویدادهای مشترک با برگزاری جشنواره‌های غذا، موسیقی یا هنرهای دستی، و همچنین همکاری در مسائل جهانی مانند مقابله با تغییرات اقلیمی یا فقر جهانی و مواردی از این دست، که به گفت و گوی فرهنگی ابعاد عملی می‌دهد.
با توجه به آنچه بیان شد می توان گفت که در دنیای پرتنش امروز که تفاوت‌های فرهنگی گاه منشأ سوء تفاهم‌ها و درگیری‌ها می‌شود، گفت و گوی فرهنگی می‌تواند نقشی کلیدی در برقراری صلح و همبستگی ایفا کند. گفت و گوی فرهنگی نه تنها راهی برای درک و پذیرش تنوع است، بلکه بستری برای تقویت همدلی، نوآوری، هم افزایی و همکاری جهانی را فراهم می‌سازد. به خصوص در شرایطی که چالش‌های مشترکی نظیر تغییرات اقلیمی، بحران‌های انسانی و افراطگراییها بر سر راه جوامع قرار دارند، تعامل فرهنگی می‌تواند الهام بخش راه حل‌های مشترک باشد. لذا گفت و گوی فرهنگی نیازمند تعهدی پایدار به یادگیری، احترام و همکاری متقابل است. اگرچه این فرایند ممکن است با چالش‌ها و موانعی همراه باشد، اما اثرش در برقراری عدالت، صلح و اتحاد جهانی غیرقابل‌انکار است. در واقع، توجه و اهتمام به گفت و گوی فرهنگی، می تواند سرمایه‌گذاری برای آینده باشد، آینده ای که در آن تفاوت‌ها نه به عنوان تهدید، بلکه به‌عنوان فرصتی در جهت صلح، دوستی و شکوفایی بشر شناخته می‌شوند.
