به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “درآمدی بر نظریه مقاومت اسلامی(اصول،اهداف و راهبردها)” توسط گروه سیاست پژوهشگاه با همکاری انجمن مطالعات سیاسی حوزه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در این کرسی علمی، حجت الاسلام دکتر محمد ملک‌زاده به عنوان ارائه دهنده، دکتر عبدالوهاب فراتی و دکتر مختار شیخ‌حسینی به عنوان ناقد حضور داشتند.
حجت‌الاسلام دکتر محمد ملک‌زاده، عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه در ابتدا ضمن تبیین ویژگی های یک نظریه علمی به ضرورت تدوین «نظریه مقاومت اسلامی» در شرایط امروز اشاره کرد و گفت: این ضرورت مخصوصا از این جهت آشکار می‌شود که لازم است نوعی تمایز بین جریان اصیل مقاومت اسلامی و جریان‌های افراطی تکفیری و خشونت طلب در جهان اسلام ایجاد شود. به دلیل عملکرد نادرست جریان‌های رادیکال و افراطی، تهمت‌ها و ادعاهای نادرستی نسبت به جریان اصیل مقاومت صورت می‌گیرد که لازم است با ارائه نظریه اسلامی مقاومت به آنها پاسخ دهیم. حوادث امروز جهان اسلام بخصوص پس از واقعه ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و طوفان الاقصی تا حدود زیادی جریان اصیل مقاومت اسلامی را شفاف و متمایز از الگوهای انحرافی مقاومت نموده است و از این جهت در شرایط امروزی زمینه نظریه پردازی مقاومت اسلامی بسیار تسهیل شده و باید اصول، اهداف و راهبردهای آن را در فضایی شفاف تر تبیین کنیم.
وی ذیل سه بخش به تبیین اصول و مبانی؛ اهداف و راهبردهای مقاومت پرداخت و با اشاره به اینکه ضرورت مقاومت در برابر ستمگران، جزء مستقلات عقلی می‌باشد و اینکه عقل به تنهایی و بدون کمک شرع آن را می تواند درک کند، در خلال چند تقریر به تبیین مبانی و اصول عقلی مقاومت پرداخت.
وی در ادامه مبانی و اصول نقلی مقاومت را شامل اصولی همچون توحید؛ عدالت خواهی و حق‌طلبی؛ حرمت اتکاء و اعتماد به ظالم؛ قاعده نفی سبیل؛ وجوب حفظ دین و نظام اسلامی؛ ممنوعیت تشبه به کفار؛ منع تحاکم به طاغوت؛ وجوب حفظ عزت مومنان؛ تولی و تبری؛ وجوب جهاد در برابر دشمنان؛ وجوب امر به معروف و نهی از منکر؛ حق مقابله به مثل و اصول دیگر دانست که ضرورت مقاومت را می توان از آنها استنباط نمود.
دکتر ملک زاده با تفکیک اهداف مقاومت ذیل دو هدف ملی و فراملی افزود: هدف مقاومت در برابر دشمنان، گاهی ناظر به اهداف ملی و برای دستیابی به نتایج مطلوب در درون مرزهای یک کشور است. حفظ استقلال و آزادی- ارتقای امنیت ملی- استقرار و حفظ نظام اسلامی- تحکیم قدرت ملی و تامین منافع ملی از جمله این اهداف است. گاهی نیز هدف مقاومت در برابر دشمنان، ناظر به اهداف فرا ملی می‌باشد. اهداف فراملی مقاومت اسلامی، ناظر به اهدافی است که دستیابی به آنها در عرصه روابط بین الملل -اعم از جهان اسلام یا کل نظام بین‌الملل- مورد انتظار است. مهمترین دلیل فراملی بودن اهداف مقاومت اسلامی مربوط به ماهیت دین اسلام است که در مرزهای جغرافیایی کشوری خاص محدود نمی‌شود؛ بنابراین مقاومت اسلامی به صورت طبیعی در صحنه بین‌المللی نیز دارای برنامه و اهدافی است مانند تلاش برای وحدت جهان اسلام- مبارزه با استبداد و تشکیل حکومت‌های مردمی در کشورهای اسلامی- دفاع از مستضعفان و مظلومان جهان- ارتقاء جایگاه جهان اسلام در نظام بین‌الملل- نابودی اندیشه‌های تکفیری از جهان اسلام- جهانی‌سازی ارزش‌های معنوی و اخلاقی- اصلاح ساختار قدرت در نظام بین‌الملل و…
وی در بخش سوم به ارائه راهبردهای فکری، اعتقادی و عملی جهت حفظ و گسترش مقاومت اسلامی پرداخت و در انتها ضمن ارائه چارچوبی برای نظریه مقاومت اسلامی به تبیین تمایز این نظریه با قرائت های نادرست از مفهوم مقاومت پرداخت.
آقای دکتر عبدالوهاب فراتی، عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه یکی از ناقدان این کرسی بود و مباحث خود را ذیل چند نکته زیر بیان کرد:
- چون در دنیای ما به ویژه در غرب آسیا، در عمل گرفتار بحران‌های عملی هستیم هر مقدار بتوان مباحث را نظری و تئوری کرد خوب است. البته این آسیب را دارد که تأخر نظر بر عمل شود و آقای ملک‌زاده هم تلاش کرده است نظریه‌اش مبتنی بر مبانی دینی باشد؛
- در متن ارایه شده (کتبی و شفاهی) دستگاه نظریه مقاومت، مطرح نیست؛ الگویی ارایه نشده است و به مثابه نظریه بحث نشده است؛
- در متن از راهبردها و سطوح راهبردهای مقاومت بحث شده است اما از خود نظریه نمی‌پرسند که خود نظریه یک تاکتیک است یا یک راهبرد؟ آیا مقاومت یک قاعده است یا یک استثناء؟
- ایشان نقطه مقاومت را تسلیم می‌دانند و بیشتر بودن هزینه‌های تسلیم و … را سبب ترجیح مقاومت می‌دانند؛ چرا؟ راه بومی مثل تعامل و گفتگو وجود ندارد؟ اگر راه دیگری مطرح شود از نظر ایشان یا به خطا رفته‌اند و یا به توجه به بحث ایشان است؟
- ایشان فضای عمومی مقاومت را در یک محیط ضد استکباری مطرح می‌کند در مقابل استبداد و در دولت غیرعادله مطرح نمی‌کند؛
- در مورد راهکارهای بینشی، گرایشی و کنشی، آنچه ذیل کنش آمده است مشخص نمی‌کند که در راهکارهای انتخاب هرکدام براساس چه ملاکی است و مرجع تشخیص و تقدیم هرکدام از آنها کیست؟ حاکم اسلامی است یا نیاز به یک خرد جمعی دارد؟
- به نظر می‌رسد بحث در صدد غیریت‌سازی‌هایی است که میان مقاومت و تکفیر وجود دارد.
- آقای دکتر مختارشیخ‌حسینی، رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی دیگر ناقد این کرسی بود و مباحث خود را ذیل چند نکته زیر بیان کرد:
- عنوان نظریه الزاماتی دارد که توقع را بالا می‌برد که متن و گفتار آن را حمایت نمی‌کند. باید در مورد مدل‌بودن الگو با نظریه نبودن، بحث کرد؛
- اگر یک نظریه مقاومت داریم واکنش‌های خارجی‌ای که به آن عرضه می‌شود و مقابلش هم جریان تکفیری است و مباحث نقلی و روایی هم داریم چنین صورت‌بندی جامعی نداریم و نظریه‌ای وجود ندارد و نمی‌تواند جامع صورت‌بندی‌های عملی باشد؛
- اما فرضیه رقیب که تقلیل به جریان‌های تکیفری داده شده، خشونت‌گرا و عمل استکبار هستند؛ این تصویر کمکی به شناخت علمی نمی‌کند. این صورت‌بندی فکری که دارد از طبقات مختلف جامعه یارگیری می‌کند و از همه اقشار جذب می‌کند. اینها را نمی‌توان با اجبار و بی‌فکری تلقی کرد. تقلیل آنها به ویژگی‌های خاص منفی در علمیت و نظریه کارساز نیست. جریان‌هایی از مسلمانان در طول تاریخ، فهم‌شان این طور بوده است باید روش‌شناسی تفکر و معرفت‌شناسی آنها بحث شود صرف بیان وابستگی و خشونت اینها کافی نیست بنیان‌های فکری‌اش را باید مطرح کنید؛
- در بحث مقاومت، باید از تراث یک بازسازی خاص مطرح کرد. استناد به آیات عمومی و سنتی‌بودن تبیین جدید کارساز نیست؛
- پیش‌فرض بحث این شده که مقاومت متکی به انقلاب اسلامی است درحالی که به قبل از انقلاب و در محدوده همه جهان اسلام در عصر استعمار فراگیر بوده است.
۶ . دامنه نظریه مشخص نیست؛ تا کجاست؟ دامنه عرصه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، سبک زندگی و آموزشی؟ اینها همه مبهم گذاشته شده است.
در ادامه جلسه حجت الاسلام ملک زاده ضمن تشکر از ناقدان محترم به توضیح برخی ابهامات مطرح شده از سوی ایشان پرداخت و در انتها حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهاجرنیا دبیر علمی این کرسی نیز به جمع بندی مباحث پرداخت.
