دنیا، برگرفته از ریشه دنو به معناى نزدیکى، نامى است براى این جهان. على(ع)درباره دنیا سخنان بسیار گفته است. بى ارزشى دنیا در دیدگاه امام، امرى مقایسه اى و نسبى است، و با ارزش جهانِ آخرت سنجیده مى شود. تحقیر مشروطِ دنیا براى سوق دادن مردمان به سراى آخرت است. جهان خاکى و پدیده هاى حیات هرگز مذمت نمى شوند، بلکه تنها جلوه هاى غافل کننده دنیا در خور ملامتند. نیرنگ و فریب دنیا نیز تعلق و تمایلى است که در آدمیان پدید مى آید و آنان را از حقیقت هستى دور مى سازد. فریب دادن، و در همان حال پند گفتن، دو ویژگى همیشگى دنیایند.
تبلیغ روحیه آخرت گرایى، شیوه امام در برابر رواج دنیاپرستىِ زمانه خود بود. خاستگاه تاریخى چنین سخنانى نباید فراموش شود. دنیا سراى ناپایدار است و بستر ظهور آزمایش هاى خداوند. دنیایى که مزرعه آخرت و محل آزمایش است، نمى تواند مذموم باشد. لذات و دارایى هاى دنیا زودگذر و در ظاهر شیرین و فریبایند. ترک دنیا نیز از مفاهیم اساسى در دیدگاه على(ع)است. این ترک، ترک تعلق و رغبت است، نه ترک کار و تلاش. شیفتگى به دنیا ناپسند است، اما بهره مندى از آن براى جهان جاودان، پسندیده و ستودنى. سیره عملى امام نیز رهبانیت و تحریم نعمت هاى خداوند را روا نمى داند.
آخرت، به معناى جهان دیگر، در سخنان على(ع)فراوان به کار رفته است. اهل آخرت، در مقابل اهل دنیا، به باطن دنیا نظر مى کنند، از دنیا روى مى گردانند و در معیشت جانب میانه روى را فرونمى نهند، از نعمت هاى دنیا بهره مى برند، و با دنیا مصاحبت جسمانى دارند. دنیا و آخرت تنها از یک منظر در تضاد به چشم مى آیند. توجه به دنیا بدون قصد آخرت، تباه کننده رستگارى ابدى است؛ اما آخرت را پیش چشم داشتن و در دنیا کوشیدن، گردآورنده سعادت هر دو جهان است. آن چه مهم مى نماید، مسیر مصرف نعمت ها است. پس دنیا و آخرت نه تلازم دارند و نه تعاند. دیدگاه على(ع)در این زمینه، دیدگاهى مقدمى است؛ یعنى امام رابطه دنیا و آخرت را رابطه مقدمه و ذوالمقدمه مى داند. تضاد حقیقى، میان دنیاگرایى و آخرت گرایى برقرار است، نه میان دنیا و آخرت. این سازگارى در عرصه اقتصاد پیامدهایى به دنبال مى آورد. تولید به انگیزه الهى، رشد و توسعه اقتصادى، توزیع مناسب ثروت و درآمد، اصالت دادن به لذت و سود آخرت، مصرف محدود و مفید، و پس انداز و سرمایه گذارى براى بسط عدالت و با قصد آخرت، همه از اثرات ترابط منطقى و الهى دنیا و آخرت به شمار مى آیند.
