فاطمه(س) در شعر فارسی

ادبیات شیعی فارسی، به‌ویژه اشعار فاطمی، از قرن چهارم هجری آغاز شد و شاعران و ادیبان بسیاری به این نوع از شعر و ادبیات پرداخته‌اند. از آن زمان تاکنون، پنج نگرش کلی بر اشعار فاطمی حاکم شده است:

۱. نگرش روایی و تاریخی، ۲. نگرش فلسفی و کلامی، ۳. نگرش تخیلی و شاعرانه، ۴. نگرش عاطفی و شخصی، ۵. نگرش چندوجهی و فاخر.

اشعار فاطمی در همه قالب‌های شعری سروده شده و در زمان‌های گذشته اثر مستقلی در این باره وجود ندارد، ولی پس از انقلاب اسلامی در ایران، آثار مستقل فراوانی با موضوع فاطمی سروده شد. در شعر فاطمی، شاعران با نگرش‌ها و رویکردهای گوناگون به موضوعات متنوع فاطمی پرداخته‌اند. موضوعاتی از قبیل: ستایش فاطمه(س)، بیان اوصاف ایشان، غصب فدک، سوگ‌نامه و مرثیه، دفاع از ولایت، شخصیت زن و … .

ناصر خسرو نخستین شاعر فارسی‌گوی است که به ماجرای غصب فدک اشاره کرده است.

در قرن ششم شاعرانی همچون، سنائی غزنوی به صراحت، برتری حضرت فاطمه(س) دیگر زنان را در شعر خود آورده‌اند.

در قرن هفتم، سلطان سخن فارسی، سعدی شیرازی، بارها در ستایش رسول خدا(ص) سخن گفته و در قصیده‌ای، از فاطمه(س) و فرزندان او یاری جسته است.

در قرن نهم و دهم، سخنوران در بیان مفاهیم دینی و دلبستگی به خاندان پیامبر(ص) توفیق بسیاری یافتند.

کمال‌الدین حسین واعظ کاشفی سبزواری برای نخستین‌بار در قرن دهم، مقام عصمت و جایگاه ایشان در عالم هستی را مورد توجه قرار داده است.

در قرن دهم تا میانه قرن دوازدهم که حکومت صفوی به قدرت رسید و مذهب تشیع را رسمیت بخشید. شاعران در بیان مدح و منقبت حضرت زهرا(س) و اهل‌بیت و مصائب ایشان، مجال ظهور بیشتری یافتند. شاعرانی همچون: محمد اهلی شیرازی، بابافغانی شیرازی، وحشی بافقی و محتشم کاشانی.

در قرن سیزدهم، با بازگشت به سبک عراقی و بروز حوادث اجتماعی چون مشروطیت، باورهای شیعی در شعر فارسی کم‌رنگ شد. در این میان، هنوز شاعرانی بودند که در میان اشعار ملی و میهنی، موضوعات مذهبی و مناقب اهل‌بیت را در اشعار خود بیان می‌کردند. از این شاعران، می‌توان به قاآنی شیرازی، صفای اصفهانی، ادیب‌الممالک فراهانی و ملک‌الشعرا بهار اشاره کرد.

در قرن چهاردهم، شاعران پرآوازه‌ای ظهور کرده و آثار فراوان و مؤثری در مدح و منقبت خاندان پیامبر(ص)، ازجمله فاطمه(س) سروده‌اند. افرادی چون محمدحسین غروی اصفهانی، محیی‌الدین مهدی الهی قمشه‌ای و صغیر اصفهانی از این زمره‌اند.

دوره معاصر، دوران شکوفایی و بالندگی شعر شیعی و فاطمی است که پس از انقلاب اسلامی ایران، با تغییر نگرش جامعه و برگزاری جشنواره‌های شعر آئینی و سوگواره‌های گوناگون، بیشتر شاعران دوستدار ولایت، به این‌گونه از شعر روی‌آوردند و ابعاد گوناگون جایگاه و مناقب حضرت فاطمه(س) و مصائب ایشان را مورد توجه قرار داده‌اند.

از دیگر ویژگی‌های شعر فاطمی معاصر، استفاده از قالب شعر نو و سپید و نیز حضور بانوان در عرصه شعر فاطمی(س) است.