فاطمه(س) در شعر عربی

از همان سده‌های آغازین اسلام، شاعران شیعی به تبلیغ عقاید اهل‌بیت و دفاع از ایشان پرداختند. شعر عربی درباره دختر پیامبر(ص) از قرن اول هجری آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. این نوع شعر در طول زمان، تکامل یافته است؛ به‌طورکلی در طول سال‌ها و قرن‌های پیاپی، شش رویکرد بر فضای شعری شاعران شیعی در شعر فاطمی حاکم بوده است. ۱. رویکرد روایی و تاریخی، ۲. رویکرد عاطفی، ۳. رویکرد اخلاقی، ۴. رویکرد تخیلی، ۵. رویکرد فلسفی، ۶. رویکرد روایی و سیاسی.

در سده‌های نخست، شاعران به مدح و ذکر فضیلت و توصیف ازدواج فاطمه(س) و علی(ع) می‌پرداختند.

از قرن اول هجری تنها ابیاتی از حسان‌بن‌ثابت در ستایش فاطمه(س) باقی مانده و نیز ابیاتی که امیرمؤمنان(ع) در اندوه از دست‌دادن همسرش سروده است.

مهم‌ترین شاعران قرن دوم هجری که شعر شیعی و فاطمی سروده‌اند، عبدی کوفی و سید حمیری بودند. که به بیان فضائل و مصائب ایشان پرداختند. اشعار این دو نفر مورد توجه امام صادق(ع) بوده است.

در قرن سوّم، دیک‌الجن حمصی، در ابیاتی، آرامگاه فاطمه(س) را مخاطب قرار داده که تنها شکوفه هستی در آن آرمیده است.

در قرن چهارم، شاعران شیعی بسیاری که با صراحت و بدون ترس به بیان فضائل یا مصائب حضرت زهرا(س) و علل شهادت ایشان پرداختند. از جمله: ابوالاسود کاتب صاحب قصیده المحیره، ابن‌حماد عبدی، عونی، قاضی نعمان مغربی، ابن‌قریعه بغدادی و حسین‌بن‌حجاج، که اشعار برخی از اینان مورد توجه شاعران بعدی بوده است.

این جریان در قرن پنجم هجری ادامه یافت و شاعرانی همچون مهیار دیلمی و کردی بشنوی اشعاری در ستایش اهل‌بیت، ازجمله حضرت فاطمه(س) سروده‌اند.

در قرن ششم، شاعرانی مانند محمدبن‌منصور سرخسی و ابوعبدالله سوسی با رویکرد روایی فلسفی به تبیین جایگاه اهل‌بیت، حضرت فاطمه(س) پرداختند.

در قرن هفتم و هشتم که با افول و زوال حکومت عباسی همراه بود، شاعرانی چون قتادهبن‌ادریس، خلیعی موصلی حلی، فخرالمحققین حلی و ابن‌شهیفه با رویکرد روایی ـ تاریخی و روایی ـ سیاسی به بیان عقاید شیعی و فضائل و مصائب حضرت زهرا(س) در اشعار خود پرداختند.

در قرن نهم، دهم و یازدهم، هرچند شعر و شاعری و در پی آن، شعر مذهبی و شیعی دچار رکود و رخوت شد، شاعرانی چون حسن‌بن‌علی‌بن‌جابر هبل یمانی و شیخ مفلح‌بن‌حسین صیمری در اشعاری به دفاع از عقاید شیعی و زنده نگه‌داشتن مناقب فاطمی پرداختند.

در قرن دوازدهم، شاعرانی چون شیخ حر عاملی با رویکرد روایی و تاریخی و حسن‌بن‌محمد‌بن‌علی دمستانی، با گزارش فلسفی و کلامی، عقاید شیعی و فاطمی را در قالب شعر بیان کردند.

شاعرانی چون ملا کاظم بغدادی، سید محمدمهدی بحرالعلوم، حاج جواد بذقت، و میرزا ابوالفضل تهرانی از شاعران شیعه قرن سیزدهم هستند که دارای قصاید یا اشعار حماسی معروف بودند و در آنها به ستایش مناقب و فضایل یا مصائب و شهادت دختر رسول خدا(ص) پرداخته‌اند.

شعر دوره معاصر، در لطافت و صراحت، تفاوت‌های بسیاری کرده و رویکرد تخیلی و فلسفی آن بسیار پررنگ و پرمایه است. تعداد شاعران معاصر نیز، بسیار بیشتر از دوران‌های گذشته است. به‌طوری‌که شمار شاعران معاصر، نسبت به شاعران تمامی دوران‌های پیش فزونی دارد. در این دوران، عبارت‌پردازی‌های شاعران، بسیار متنوع‌تر از گذشته است و در شعر، از مسائل کلی و فضایل حضرت فاطمه(س) تا جزئی‌ترین مسائل، مانند مراسم خواستگاری و … به چشم می‌خورد.