به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “رابطه علم کلام با علوم شناختی“ شنبه ۲۷ شهریور ماه ۱۴۰۰ توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه به صورت مجازی برگزار شد.
این کرسی علمی با حضور حجت الاسلام و المسلمین قاسم ترخان، عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه بعنوان ارائه‌دهنده، دکتر علی اکبر ضیائی و حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمد سادات منصوری به عنوان ناقد و دبیری علمی حجت الاسلام قاسم محمدی دنبال شد.
پس از بیان مقدمه‌ای کوتاه در مورد سرشت و جایگاه علوم شناختی و تبیین اهمیت و جایگاه منحصر به فرد این علوم در قرن اخیر به ویژه به جهت دلالت‌های ادعایی این علوم بر نفی خداباوری و آموزه‌های دینی از سوی دبیر علمی، محقق محترم به ارائه تحقیق پرداختند.
حجت الاسلام ترخان در مقدمه بیان داشتند که نگاه ایشان در این تحقیق از نوع درجه دوم و سرشت تحقیق از سنخ موضوعات دانش «فلسفه علم کلام» است، اما با این وجود در برخی موارد به جهت طرح شدن برخی چالش‌های ارائه شده از سوی علوم شاختی نسبت به علم کلام، ایشان به ناچار به طرح مباحث درجه اول نیز گریزی داشته‌اند.
ایشان سه نوع رابطه، یعنی رابطه محتوایی، رابطه روشی و رابطه مدلی را در میان علم کلام و علوم شناختی برشمردند؛ نسبت به رابطه اول یعنی رابطه محتوایی سه ساحت را مورد توجه قرار دادند: ساحت «خداشناسی»، ساحت «دین‌شناسی» و ساحت «انسان‌شناسی» همچنین نسبت به ساحت خداشناسی نیز به سه نمونه یعنی موضوع «اثبات وجود خدا»، موضوع «توصیف خدا» و تعریف «معناشناختی اسماء و صفات الهی» اشاره کردند.
ایشان در ادامه برخی از مصادیق ساحت دوم یعنی دین‌شناسی را تبیین نموده و در این ساحت به موضوع «رابطه علم و دین» و همچنین مبحث «کارکردهای دین» اشاره کردند. ایشان در ادامه نسبت به ساحت انسان شناسی چهار نمونه را برشمرند که عبارتند از «همبستگی ذهن و بدن»، «قوای فکری و عقلی انسان»، «امور فطری و یگانگی خرد انسان» و در نهایت «اراده آزاد».
ایشان ادامه‌ی ارائه خود به بیان رابطه روشی علم کلام و علوم شناختی پرداختند و اظهار داشتند که در حوزه رابطه روشی این دو علم، مساله زبان شناسی شناختی در فهم متون مقدس و به صورت غیر مستقیم در مباحث علم کلام می‌تواند تاثیرگذار باشد. به علاوه به کارگیری روش تجربی در زمینه مغز و اعصاب، هوش مصنوعی و انسان شناسی قادر است دریچه های جدیدی را به روی علم کلام بگشاید.
در خصوص رابطه مدلی که آخرین موضوعی بود که توسط محقق محترم مورد بحث قرار گرفت ایشان بیان داشتند که از رهگذر این رابطه، دانش کلام می تواند بر اساس مدل های مطرح در علوم شناختی با این علوم رابطه داشته باشد. به عنوان مثال در زبان‌شناسی شناختی یکی از مسائل مهمی که مورد بحث قرار می‌گیرد مدل استعاره‌های مفهومی است که می‌توان تاثیر مدل استعاره در زبان شناسی شناختی را در حوزه مباحث کلامی مورد بررسی قرار داد و به این صورت بسیاری از نزاع های کلامی را با استناد به به این مدل‌ها حل و فصل کرد.
در ادامه این کرسی علمی دو ناقد حاضر در نشست به بررسی و نقد موضوع ارائه شده پرداختند؛
نخست آقای دکتر ضیایی پس از تحسین نویسنده نسبت به شیوه ورود ایشان به این بحث مهم، به بیان برخی ملاحظات نسبت به موضوع ارائه شده پرداختند که از جمله آنها می‌توان به عدم تمامیت رابطه بین اصالت نفع و مسئله لذت و خداباور، ضرورت توجه بیشتر به مطالعات بالینی و کلینیکال و نتایج آنها در بررسی رابطه محتوایی علم کلام و علوم شناختی و همچنین لزوم پرداخت بیشتر به موضوعاتی از قبیل الهامات شیطانی و تجربیات دینی اشاره کرد. ایشان در ادامه به روشن کردن برخی از ادعاهای مطرح شده درعلوم شناختی و تقابل ظاهری آنها با آموزه‌های دینی و پاسخ اجمالی به این تقابل‌های ادعایی پرداختند.
در ادامه آقای دکتر سادات منصوری به بررسی و نقد تحقیق ارائه شده پرداختند. ایشان بعد از برشمردن نقاط مثبت تحقیق انجام شده که از جمله آنها می‌توان به ارائه‌ی خط سیر برای مطالعات و پژوهش‌های اسلامی آتی نسبت به علوم شناختی اشاره کرد، به بیان چند ملاحظه نسبت به این تحقیق پرداختند که از میان آنها می‌توان به روشن نبودن شیوه‌ی تاثیرگذاری علم کلام بر علوم شناختی با توجه به اغراض و روش‌های متفاوت این علوم، ضرورت مراجعه به متن اصلی در نقد اقوال وهمچنین تقویت برخی از نقدهایی که نسبت به تعریض‌های یافته‌های علوم شناختی نسبت به آموزه های دینی مطرح شده است، اشاره نمود.
در بخش پایانی این نشست، جناب حجت الاسلام ترخان به صورت مختصر به پاسخ‌هایی را نسبت به برخی چالش‌های مطرح شده ارائه دادند.
