محمد‌حسن شاهنگی
دبیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
اکران اینترنتی؛فرصت یا تهدید؟! به بهانه کرونا و خانه بمانی های اجباری
اشاره
شیوع ویروس کرونا،قرنطینه،مجبور شدن به ماندن در خانه،کاهش حضور اجتماعی و… تغییراتی را این روزها در سبک زندگی ما ایجاد کرده و در بسیاری از حوزه ها از جمله فرهنگ و هنر نیز اثر گذار بوده است.بسته شدن سالن ها سینما یکی از نتایج این موضوع می باشد؛ممکن است این تعطیلی به درازا بکشد و چرخه اقتصادی سینما عملا از حرکت بایستد؛اما با فراگیر شدن فضای مجازی در سراسر جهان، سینما هم می تواند از قفس سالن نمایش بیرون بیاید و نفسی بکشد! باید در عصر دیجیتال به این گزاره که «انحصارا سینما در سینما معنا پیدا می کند.»به دیده تردید نگاه کرد. یکی از گزینه ها در شرایط حاضر، استفاده از فرصت«اکران اینترنتی» است.
اکران اینترنتی چیست؟
اکران واژه‌ای فرانسوی به معنای پرده سینماست؛این واژه در اصطلاح «به عمل نمایش درآوردن فیلم» گفته می شود.[۱]در اکران اینترنتی گوشی تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ یا مانیتور تلویزیون و…می تواند جایگزین پرده سینما گردد. شرط تحقق اکران آنلاین این است که فیلم برای اولین بار در فضای اینترنت نمایش داده شود؛ به عبارت دیگر اگر فیلمی که پیش‌تر در سینما اکران شده و پس از اتمام دوران اکرانش به صورت آنلاین نمایش داده شود، در این صورت اکران آنلاین یا اینترنتی رخ نداده است[۲].اکران اینترنتی این امکان را به کاربر می دهد تا علاوه بر تماشای فیلم، دیدگاه خود درباره آن را برای دیگران به اشتراک بگذارد. از سینماهای ماشینی، سینماهای کابینی، سینماهای سوییتی،سینما تراس (اکران فیلم در فضای باز) و… به عنوان رقیبان اکران اینترنتی در شرایط محدودیت های حضور اجتماعی یاد می شود؛[۳] اما واقعیت این است با توجه به امکانات و ظرفیت های بستر وب این موارد به هیچ وجه رقبایی جدی برای اکران آنلاین نخواهند بود.در خصوص اکران اینترنتی فیلم سینمایی بلند چند قدمی از فیلم‌های کوتاه و مستند عقب تر است. اکران اینترنتی می تواند معادلات سینمای جهان را دگرگون کند و انقلابی در هنر هفتم پدید آورد مشروط به اینکه پیوست فرهنگی، اقتصادی و هنری خوبی برای آن تنظیم شود و به اجرا در آید. یکی از متضرران اصلی این ماجرا سینماداران هستند؛این وضعیت درست مانند روزهایی بود که تاکسی های اینترنتی تازه به دنیا آمده بودند و تاکسی تلفنی ها را غافلگیر کردند…به هر حال باید با واقعیت کنار آمد.شاید زمانی برسد سینما رفتن به یک خاطره نوستالژیک برای همه ما تبدیل شود!
چرا اکران اینترنتی مهم است؟
ما با نسلی مواجهیم که با تلفن همراه و تبلت‌هایشان زندگی می کنند؛ برای این نسل،سینما باید محصول ارائه کند وگرنه از قافله باز می ماند.نظیر این اتفاق در مورد روزنامه ها و حتی کتاب ها افتاده است. امروزه به سهولت می توان صفحات نشریات،روزنامه ها و کتاب ها را در فضای مجازی مشاهده کرد.بر اساس تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۷ میلادی در هالیوود انجام شده کشورهایی که اکران اینترنتی را جدی نگرفته اند، دارای کاربران بسیاری هستند که حجم زیادی از اینترنت مصرفی خود را (۷۱ درصد)به دانلود فیلم های سینمایی خارجی اختصاص می دهند.[۴] آینده سینما با فضای مجازی گره خورده است؛اکران اینترنتی به ما می گوید که دیگر سینما منحصر در سالن سینما نیست و این ایده که «سینما در سینما معنا پیدا می‌کند.»[۵] شاید دیگر خریدار زیادی نداشته باشد. تهدید «خروج سینما از سالن نمایش» تبدیل به یک فرصت می تواند بشود. در اکران اینترنتی آداب فیلم بینی اندکی متفاوت تر می شود، سکوت هنگام تماشای فیلم که در سالنها حکفرماست،می شکند و شما می توانید در حالی که در خانه تان نشسته اید و فیلم می بینید،هم زمان یک خوراکی پر سر و صدا هم بخورید، به تلفن همراه تان پاسخ دهید، در قسمت های کسل کننده فیلم با بغل دستی تان چند جمله ای رد و بدل کنید و… جهت خروج از پدیده قهر مخاطب با سینما که در برخی از کشورهای جهان شاهد آن هستیم،سینما نیازمند یک شوک درمانی است؛ اکران اینترنتی،حکم همین شوک را خواهد داشت تا سینما هرچند در ابتدا ضربه ای به آن بخورد اما در ادامه بتواند به حیات برگردد و احیا شود.[۶]
جولان وی.او.دی ها
اکران اینترنتی عمدتا در بستر وی.او.دی(VOD)صورت می گیرد؛این ظرفیت در گذشته برای نمایش فیلم‌هایی بود که به روی پرده سینماها رفته بودند،حالا در شرایط جدید به نظر می‌رسد این قابلیت هست تا از این بستر استفاده کرد و فضا را برای اکران فیلم‌های رنگ پرده ندیده آماده کرد. اکران اینترنتی در پلتفرم به معنای نمایش فیلم به صورت مجانی و با داشتن حق اشتراک پلتفرم‌ها نیست؛بلکه برای دیدن فیلم باید مبلغ مشخصی پرداخت شود؛این هزینه چیزی معادل قیمت همان بلیطی بود که شما برای ورود به سالن سینما از جیب مبارک تان می پرداختید! سامانه‌های وی.او.دی می‌توانند بدون گرفتن درصد نمایش و از طریق ایجاد ارزش افزوده برای فضای نمایشی خود، سهم خود را از فرصت‌های تبلیغاتی ایجاد شده برداشت و تعرفه‌هایشان را افزایش دهند[۷] وجود وی او دی های غیر قانونی در بسیاری از کشور های دنیا مسئولان سینمایی را بر آن داشته تا به فکر تأسیس پلتفرم IPTV اختصاصی ملی برای اکران آثار سینمایی بیفتند؛تجارب ارزشمندی در این زمینه موجود است. در این شیوه انجمن‌های صنفی و خود فیلمسازان،بازیگر اصلی بوده و نهاد دولتی به عنوان ناظر وارد عمل می شود.قابلیت این روش این است که انجمنها یا فیلمسازان به شکل نامحدود و به صورت بلیط فروشی یا صور دیگر (اشتراکی و …)، فیلم‌های خود را در این سامانه به نمایش می گذارند.[۸]در سینمای جهان،مهم ترین سرویس ارائه برخط محصولات سینمایی«نتفلیکس» است؛نتفلیکس که در آغاز یک شرکت اینترنتی «سفارش فیلم» بود اما کم کم با بهره‌گیری از تجربه «تلویزیون‌های کابلی» توانست بر بستر اینترنت، فضایی را ایجاد کند که مخاطبان در هر نقطه‌ای از جهان بتوانند به جای سفارش فیلم و دریافت نسخه دی‌وی‌دی آن، به‌صورت آنلاین فیلم درخواستی خود را از طریق تلویزیون، رایانه شخصی و یا حتی تلفن همراه به تماشا بنشینند.نتفلیکس کمپانی‌های بزرگ فیلمسازی برای راه‌اندازی سرویس‌های را وسوسه کرد،حتی شبکه‌های تلویزیونی وارد میدان رقابت شدند و بدین ترتیب سینما به سمت «خانگی شدن» رفت.[۹]
مخالفان اکران اینترنتی
اکران اینترنتی مخالفانی جدی دارد؛عده ای که بیشتر نگاهی سنتی به فیلم دیدن دارند،معتقدند یک فیلم سینمایی ماهیتا متفاوت با یک اثر تلویزیونی است و به همین دلیل اکران اینترنتی نمی‌تواند جایگزینی قابل قبول برای اکران در سینما باشد؛این گروه بر این باورند که فضای تاریک سینما بر تمرکز بخشی به مخاطب با محوریت فیلم اثری انکار ناپذیر دارد و هیجانی که فیلم در سالن سینما همراه با ری اکشن های سایر تماشاچی ها به مخاطب می دهد،قابل توجه است… عده ای این تصور غلط را ترویج می دهند که فیلمی که در فضای مجازی و یا شبکه نمایش خانگی ارائه شده باشد، قطعاً در آینده در سینماها اکران عمومی نخواهد شد.عده دیگری از مخالفان اکران آنلاین می گویند این نوع اکران پرفروش اما کم در آمد است به این معنا که چه بسا با یک بلیط کل اعضای یک خانواده مثلا ۵ نفره فیلم را تماشا کنند؛در صورتی که در اکران عادی همان خانواده لازم بود ۵ بلیط تهیه می کردند. دلیل آن بخش از مخالفانی که در نهایت تن به پذیرش اکران آنلاین می دهند این است که بین بد(اکران آنلاین) و بدتر(عدم اکران) اولی را انتخاب می کنند و اثرشان را از خاک خوردن نجات می دهند…
موافقان اکران اینترنتی
اکران اینترنتی در دنیا طرفداران خاص خود را دارد؛طیف قابل توجهی از این طرفداران فیلمسازان نه چندان مشهور و مطرحی هستند که آثارشان یا رنگ اکران عادی را به دلیل محدودیت سالن سینما پیدا نمی کنند و یا اکران در شرایط زمانی و مکانی نه چندان مطلبوبی به آنها تحمیل می شود.اکران اینترنتی فرصتی برابر به همه فیلمسازان اعطا می کند و از مقولاتی مانند رانتخواری و باندبازی جلوگیری می کند.[۱۰] اکران اینترنتی برای فیلم‌های کم‌هزینه که سینماداران هم غالباً علاقه چندانی برای اکران آنها ندارند، می‌تواند فرصت مناسبی از جهت دیده شدن باشد. اکران آنلاین می‌تواند جلوی ازدحام فیلم‌های در صف اکران را بگیرد؛ چه بسا فیلم‌های سینمایی خوبی ساخته شوند اما در زمان اکران موضوعشان بیات گردد.از سوی دیگر اکران اینترنتی یک فرصت ایده آل برای فیلم هایی هستند که با حمایت های دولتی ساخته می شوند و فروش دغدغه اصلی آنها نیست؛ بلکه دیده شدن حداکثری فیلم هدف اصلی اسپانسر است.[۱۱]
از حیث روانشناسی شخصیتی باید گفت اکران اینترنتی در مقایسه با اکران عادی قرابت زیادی با خلق و خوی بشر امروز دارد؛ افراد تمایل زیادی به انزوا، گوشه نشینی، تعامل با تکنولوژی و… دارند و بر این اساس ترجیح می دهند به جای هماهنگ کردن با رفقا،آشنایان و بستگان برای رفتن و نشستن در سالن سینما ، پشت مانتیتور خود لم دهند و با صرف کمترین زمان ممکن و بی آنکه در ترافیک گیر بیفتند، فیلم خودشان را درست در موعد مقرر انتخابی بدون نگرانی از بروز تاخیرات احتمالی رایج در سالن های سینما تماشا کنند.[۱۲]
برای جذب بیشتر مخاطب در اکران اینترنتی ترفند های زیادی را می توان استفاده کرد؛مثلا از شگرد آپلود نسخه کامل و اصلی فیلم در فضای مجازی سود برد؛این شگرد معمولا در اکران جشنواره ای فیلم ها مرسوم است؛به طوری که معمولا افراد رغبت بیشتری جهت مشاهده فیلم ها قبل از اکران عادی به همین مناسبت از خود نشان می دهند. نباید فراموش کرد که اکران اینترنتی شباهت هایی نیز با اکران غیر اینترنتی دارد؛مثلا مدیران سینمایی باید مراقبت کنند تا تمامی ژانرها در بازه زمانی مشخص در سبد اکران اینترنتی قرار گیرند و ذائقه همه طیف های بینندگان مراعات گردد؛در اکران اینترنتی کاربر می تواند همانند اکران غیر اینترنتی،سانس فیلم مورد علاقه اش را انتخاب کند.شاید از اکران اینترنتی برخی طبقات مانند مردم شهرهای کوچک که سالن سینما ندارند،روستاییان، بیماران، مخاطبان جهانی، افراد پر مشغله ای که کمتر امکان رفتن به سینما را دارند و… بیشتر استقبال کنند.
آیا فقط تحول بر روی پرده رخ می دهد؟
اما این همه ماجرا نیست،وقتی در سالن های سینما به دلیل محدودیت های حضور اجتماعی بسته شوند،فرش های قرمز جشنواره ها هم بر چیده می شوند! این واقعیت غیر قابل انکاری است. جشنواره‌ها در این شرایط ۲راه دارند؛یا به تعویق افتادند یا برپایی آنها منتفی شود؛اما شاید راه سومی هم باشد؛برپایی جشنواره به شیوه آنلاین! راه اندازی «بازار های اینترنتی»در این شرایط بهترین گزینه هستند، کلیه فعالیت‌هایی که پیش از این در قالب حضور فیزیکی در جشنواره ها صورت می‌گرفت، اکنون می تواند در قالب برخط انجام شود.باید از ظرفیت های دوران دیجیتال، استفاده کرد بهره گیری از پلتفرم‌های اختصاصی در این زمینه می تواند کمک زیادی به ما کند.«پخش‌کننده‌های خصوصی» به جای غرفه داری در فضای حقیقی باید تجربه مدیریت باکس و یا بخش در یک سایت را امتحان و محصولات خود را عرضه کنند.[۱۳]گفت وگو با بازدیدکننده در فضای مجازی چه بسا راحت تر از دیدار در غرفه باشد.شما می توانید چت ها را به شکل دیداری یا شنیداری مدیریت زمانی کنید.بدون شک بازدید کننده های بیشتری را می توان در مدل برگزاری اینترنتی جشنواره جذب کرد .در این شرایط تیزر فیلم‌ها یا لینک خود فیلم‌ها با رعایت پروتکل‌های امنیتی می تواند در فضای مجازی بارگذاری شود و مخاطب را به دنبال خود کشاند.[۱۴]یکی از دلایل شرکت کنندگان در جشنواره ها رصد فعالیت های فرهنگی و سینمایی کشورهای مختلف دنیاست؛برگزاری آنلاین جشنواره کار رصد را برای ما راحت تر،دسته بندی شده تر و سریع تر می کند؛فقط کافی است مهارت نه چندان مشکل جستجو کردن را در پنجره مشخص آن بلد باشید!
حرف آخر
اکران اینترنتی نیازمند زیرساخت‌های مناسب ورود به این میدان است؛زیرساخت‌هایی که بخشی از آن ناظر به به«امنیت عرضه فیلم» است و بخش دیگری از آن بسته به تعریف فرایندهای اقتصادی شفاف مبتنی‌بر تضمین سود صاحبان آثار می باشد. اکران اینترنتی خالی از مخاطره نیست؛خطر قاچاق فیلم در زمان اکران یکی از جدی ترین موارد است؛خلاهای قانونی فراوان در خصوص حق کپی رایت در این باره ترس تهیه کننده را بیشتر می کند.به نظر می رسد علاوه بر تنظیم تمهدیات قانونی و قضایی مقتضی در این زمینه آن چه بیش از همه می تواند کارساز باشد فرهنگ سازی است؛اگر مخاطب به این باور برسد که قاچاق و دانلود غیر مجاز آثار، عملی زشت،غیر موجه و غیر انسانی است، به سراغ آن نخواهد رفت.
[۱] Nowell Smith, Geoffrey. (1997). The oxford history of world cinema :The definitive history of cinema worldwide. United kingdom: oxford univesity press.p14
[۲] Tuohimaa , S. (Autumn 2010). The Role Of Internet In Marketing Premiering. Finland.p74
[۳] Mendoza, Nick. (2010). How Digital Marketing Helped ‘Avatar’ Break the Box Office. Retrieved from mediashif.p56
[۴] Ibid.p78
[۵] Kotler, Philip. (2017). Marketing Moves. Harvard Business school.p88
[۶] Karayanni, Despina; Baltas, George. (2002). Web Site Characteristics and Business. Marketing Intelligence & Planning,p44
[۷] Kaplan, J. (2013). Turning Followers into Dollars: The Impact of Social Media on a Movie’s Financial Performance. Undergraduate Economic Review, vol. 9, no. 1, Article.p45
[۸] Ibid.p99
[۹] Armstrong, Gary & Kotler, Philip. (2000). Marketin : An introduction. United states of America: Prentice Hall.p52
[۱۰] Ibid.p55
[۱۱] Ibid.p60
[۱۲] Kotler, Philip. (2002). Marketing Moves.p87
[۱۳] Ibid.p90
[۱۴] Ibid.p95
