به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “لزوم فاصله‌گذاری اجتماعی در ویروس کرونا براساس قاعده حریم حمی“ یکشنبه ۱۰ اسفند ماه ۱۳۹۹ توسط گروه قرآن‌پژوهی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
در این کرسی علمی حجت‌الاسلام و المسلمین سعید داودی به عنوان ارائه‌دهنده، حجج‌الاسلام آقایان مهدی رستم‌نژاد و علی محمدی جورکویه به عنوان ناقد حضور داشتند.
متن ارائه حجت‌الاسلام و المسلمین سعید داودی عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی در ادامه خدمتتان ارائه می‌گردد:
لزوم فاصله‌گذاری اجتماعی در ویروس کرونا بر اساس قاعده فقهـی «حریم حمی»
از قواعد فقهی که می توان با استفاده از سیره عقلا و آیات و روایات تاسیس کرد، قاعده لزوم حمایت از حریم حمی است. بدین معنا که در میان اوامر به ترک برخی از امور ممنوعه، گاه از نظر قانون گذار اموری یافت می شوند که ارتکاب آن بسیار ناپسند است. از این رو ، برای جلوگیری از ارتکاب آن، برای وی محیط پیرامونی تعریف می کند و لزوم رعایت آن را برای مراقبت هر چه بیشتر از نقطه کانونی ضروری می‌شمرد. این حساسیت می‌تواند به علت خطر خیز بودن و پیامدهای سوء فراوانی باشد که برای خود مرتکب، یا دیگران در پی دارد.
«حریم سازی» یا برای «حرمت» و « ممنوعیت » شدید نقطه کانونی است و یا احتمال بالای ابتلای به آن ،در صورت عدم رعایت محیط پیرامونی . حمی آن نقطه کانونی است که برای عدم ارتکاب آن ، حریمی برای آن قرار داده می شود . مراقبت از آن حریم و لزوم محافظت از آن ، نقطه کانونی (حمی) را در حریم امن بیشتری قرار می دهد. کاربرد این قاعده در عرف عقلا و در شریعت فراوان دیده شده است. این نوع رفتار را می توان « حمایت ( یا مراقبت ) از حریم حمی» نامید. که به اختصار از آن به « قاعده حریم حمی» تعبیر می کنیم.این تعبیر برگرفته از روایات است . در پاره ای از قوانین حقوقی از آن به «جرائم مانع» یاد می شود.
هدف این کرسی تبیین این قاعده در لزوم فاصله گذاری اجتماعی در بیماری‌های واگیر دار، بر اساس قاعده فقهی حریم حمی و با تاکید بر ویروس کروناست.
با توجه به خطر خیز بودن ویروس جدید و نداشتن واکسن و درمان قطعی تا این زمان (و لااقل در مبتلایان شدید) و قطعی‌بودن خسارت‌های فراوانی مالی، جانی، اجتماعی و … با ابتلای به این ویروس، کارگزاران سلامت جامعه پروتکل‌های بهداشتی متعددی را به مردم ابلاغ کردند.
لزوم رعایت مراقبت های بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی، حتی تعطیلی مراکز تجمع عمومی، و مراسم های مذهبی و ملی و تعطیلی مراکز تجاری ، لغو مسافرت ها و… همه و همه برای اجرایی کردن این پروتکل و جلوگیری از انتشار آن است. هدف از این دستور العمل ها، حفظ سلامت همه جانبه جامعه (نقطه کانونی) است که برای حفاظت از آن محیط پیرامونی متعددی تعریف شده است.
مقصود از حریم حمی ( یا حمایت ازحریم حمی) یعنی گسترش حریم ممنوعه از کانون اصلی به محیط پیرامونی و توسعه کمر بند حفاظتی ، به منظور مراقبت از نقطه کانونی.
کووید ۱۹ یا ویروس کرونا واژه‌ای است که در پایان سال ۲۰۱۹ به گوش رسید و در آغاز سال ۲۰۲۰ پس از مثبت شدن این ویروس در چین و ابتلای مردم « ووهان» چین و تلفات ناشی از آن، اعلام خطرش جهانی شد. این ویروس به دلیل آن که واکسن ندارد و دارویی برای در مانش کشف نشده برای انسان خطرناک است. این ویروس از طریق دهان و بینی و بر اثر ارتباط انسان ها با انسان های آلوده به این ویروس و یا محیط آلوده ، منتقل می شود . از جهت شدت خطر ( تاکنون ) در رأس بیماری های واگیر دار قرار گرفت.
این ویروس، پس از چین به کشورهای دیگر شرق آسیا و آنگاه به ایران منتقل شد و پس از مدت کوتاهی به اروپا و آمریکا و در نهایت همه دنیا را فرا گرفت. آنچه که کارشناسان جهانی بهداشت برای مقابله با آن تاکنون توصیه کردند، قرنطینه خانگی، تقویت سیستم ایمنی بدن، استراحت و دوری از مکان های تجمع عمومی است. بر این اساس، دستورات شدیدی برای دوری از تجمعات داده شده و اشتغال، مسافرت، مراکز آموزشی، برپایی مراسم های مذهبی و ملی و مانند آن تعطیل شده است .
فاصله‌گذاری اجتماعی به معنای فاصله گرفتن مردم در بیماری های واگیر دار از یکدیگر برابر پروتکل های تعریف شده است.
در مجموع مقصود از «لزوم فاصله گذاری اجتماعی در ویروس کرونا بر اساس قاعده «حریم حمی» به معنای الزام مردم توسط حکومت به فاصله گرفتن از یکدیگر در ملاقات ها و تجمعات بر اساس تعاریف روشن و معین ، در بیماری های فراگیر و واگیر دار ( مصداقی کرونا ویروس) است. مبنای قانونی این فاصله گیری را می توان بر اساس « قاعده حریم حمی» وضع کرد.
- جریان قاعده حریم حمی در ویروس کرونا
با توجه به آنچه بیان شد، می توان قاعده حریم حمی را در بیماری های واگیر دار و امروزه در ویروس کرونا جاری ساخت و لزوم رعایت دستور العمل های بهداشتی را به درستی تبیین کرد
سیره عقلا
همان گونه که بیان شد ، سیره عقلا در امور ممنوعه مهم و خطر خیز آن است که برای دچار نشدن به آن خطر مهم ، محیط پیرامونی تعریف می کنند تا از نزدیک شده شهروندان به آن نقطه ممنوعه مرکزی و قرقگاه جلوگیری کنند . امروزه با توجه به خطر خیزی آسیب ناشی از ویروس کرونا و نیافتن واکسن و درمان قطعی برای آن ، عقلای عالم یکی از بهترین راههای مقابله با آن را زدن ماسک ، رعایت فاصله گذاری اجتماعی ، پرهیز از روبروشدن با کسانی که کمترین آلودگی به این بیماری دارند ، دانسته اند . طبیعی است که فقیه دینی نیز این سیره را برای مقام فتوا مورد توجه قرار دهد ، چرا که معتقد است شارع که خود رئیس عقلاست ،با آن مخالفتی ندارد وآن را امضا می کند . از این رو ، او که در جایگاه بیان نظر شارع مقدس برای مکلفان در این مساله نوپیداست ، حکم به لزوم رعایت پروتکل های بهداشتی دهد.
در واقع برای استدلال یک صغری و یک کبری و یک نتیجه داریم :
ویروس کرونا از ویروس های خطرناک است که ( تاکنون ) واکسن و درمان قطعی ندارد.
عقلا برای عدم ابتلای به امور خطرناک، خود را از آن دور نگه می دارند .
پس لازم است، برای عدم ابتلای به این ویروس خطرناک، خود را از آن دور نگه داریم.
ادله لفظی در دور داشت خود از بیماری های خطرناک واگیر دار
در موارد مشابه از بیماری های واگیر دار، معصومین (ع) حکم به دور شدن از شخص مبتلا داده اند. با توجه به تنقیح مناط از یک سو ، و جاری ساختن همان مناطات در ویروس کرونا، می توان همان ادله را در بیماران و مبتلایان و کسانی که احتمال ابتلای به این بیماری وجود دارد، جاری ساخت
روایت نخست از امام کاظم (ع) است که کسی از آن حضرت پرسید که اگر در شهر طاعون واقع شود، اگر من در آن شهر باشم، لازم است از آن شهر کوچ کنم؟ فرمود: آری .
پرسید اگر در قریه ای باشم ، چطور؟ فرمود : آری .پرسید : اگر در خانه‌ای باشم که طاعون آمده باشد؟ فرمود : آری از آن نیز کوچ کن.
راوی می پرسد: پس روایتی را از رسول خدا (ص) شنیدیم که فرار از طاعون مانند فرار از میدان جنگ است. فرمود : این مربوط به مرز داران است که در برابر دشمن قرار گرفته اند و انجا طاعون بیاید، در آن صورت نباید میدان را خالی گذاشت و مرزها را رها کرد تا به دست دشمن بیفتد . پیامبر اکرم (ص) این حکم را برای آنان بیان فرمود ( گویا ایستادگی در برابر دشمن و رها نکردن مرزها لازم تر است تا ابتلای به طاعون )
فقها نیز به این روایت توجه کرده اند و نوشته اند: و یجوز الفرار من الوباء و الطاعون، و ما فی بعض الأخبار من أنّ الفرار من الطاعون کالفرار من الجهاد مختصّ بمن کان فی ثغر من الثغور لحفظه. (العروه الوثقى (المحشى)؛ ج۲، ص: ۲۲)
مبانی لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی در بیماری ناشی از ویروس کرونا در بیان فقهای معاصر
مقام معظم رهبری و برخی از فقهای معاصر در فتاوای خویش به احتمال عقلایی ابتلا اشاره کرده و زیان ناشی از عدم رعایت آن را مبنای لزوم رعایت پروتکل های بهداشتی قرار داده اند.
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی) :
شرکت در تجمعات با احتمال مبتلا شدن به کرونا
سوال: حکم رفت و آمد خانوادگی و نیز حضور در مراسمات که در آن احتمال مبتلا شدن به کرونا وجود دارد، چیست؟
جواب: از وارد شدن به محلی که احتمال عقلایی مبتلا شدن وجود دارد، اجتناب شود مگر اینکه با رعایت نکات بهداشتی، این احتمال منتفی و یا غیر قابل توجه باشد.
ارتباط شخص مبتلا به بیماری با دیگران
سوال: اگر شخصی به این بیماری مبتلا شده یا برخی از علائم مشکوک به کرونا را دارد، آیا جایز است با کسانی که از وضعیت او اطلاع ندارند رفت و آمد نماید؟
جواب: اگر احتمال عقلایی بدهد که موجب سرایت به دیگران گردد، باید از این کار اجتناب کند.
حضور افراد بدون رعایت توصیه‌های بهداشتی در مراسم عزاداری
آیا بر هیئات و اقامه‌کنندگان مراسم سوگواری، لازم است که پروتکل‌های بهداشتی برگزاری مراسم را که از جانب ستاد مبارزه با کرونا اعلام می‌شود، رعایت کنند؟
جواب: رعایت امور بهداشتی برای دفع خطر لازم است.
برخی از فقها نیز افزایش ابتلا و پیامدهای سوء ناشی از عدم رعایت آن را مبنای حکم خویش برای لزوم استفاده از ماسک قرار داده اند:
با توجه به تاکید کارشناسان امر بهداشت و علم همه گیرشناسی و تاکید مؤکد ایشان بر اهمیت بسیار زیاد استفاده از ماسک و تاثیر بسزای آن در جلوگیری از انتشار ویروس از افراد مبتلا به افراد سالم و افزایش خطر ابتلا به ویروس و وقوع موارد حتمی مرگ و میر در افراد در صورت عدم استفاده از ماسک و لزوم التزام اکثریت قاطع آحاد جمعیت به استفاده از ماسک در اثربخشی پیشگیرانه بیماری به ویژه از افراد مبتلا به افراد سالم، استدعا دارد بیان فرمائید از نظر آن مرجع عالیقدر در خصوص لزوم استفاده از ماسک با توجه به تاثیر بسزا و غیر قابل إنکار در پیشگیری از گسترش بیماری چه حکمی دارد؟
پاسخ آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی:
بطور کلی ارتکاب عملی که موجب افزایش خطر ابتلا به مرض مذکور که منجر به تلف شدن و جان باختن نفوس محترمه و عزیزان می شود، جایز نیست. سزاوار است، ملت سرافراز در موقعیت کنونی، مراعات اصول بهداشتی و پیشگیری از گسترش بیماری را نموده تا هرچه زودتر، این بلیه خانمان سوز از جامعه بشریت مرتفع گردد بحوله و قوته.
پاسخ آیت‌الله العظمی نوری همدانی:
در صورتی که کارشناسان و متخصصان و ستاد مبارزه با کرونا، استفاده نکردن از ماسک را موجب افزایش بیماری در جامعه و ایجاد ضرر برای خود شخص و دیگران و همچنین به جهت این بیماری احتمال مرگ می دهند، عمل به دستورات بهداشتی از جمله استفاده از ماسک واجب است.
بر اساس قاعده حریم حمی ، لزوم فاصله گذاری اجتماعی در بیماری خطرناک ویروس کرونا و رعایت پروتکل های بهداشتی، ضروری است. همچنین ادله ای که در باره بیماری های خطرناکی مثل وبا و طاعون وارد شده و انظار فقها در این باره و با تنقیح مناط قطعی و جریان همان ادله در موارد مشابه ، می توان آن را در ویروس کرونا ، نیز جاری ساخت.هم سیره عقلا در دفع ضرر محتمل و هم جلوگیری از ابتلا به زیان های احتمالی ناشی از عدم رعایت پروتکل ها در جایی که زیانش سنگین باشد، در موضوع بحث ما جریان دارد.
علاوه بر آن، ادله لفظی برگرفته از روایات در لزوم فاصله گرفتن از بیمارانی که بیماری های مسری دارند و جواز و بلکه لزوم کوچ از سرزمینی که در آن این نوع بیماری ها شیوع یافته ، خود دلیل دیگری بر این فاصله گذاری است و رعایت قوانین بهداشتی است.
همه موارد فوق را می توان تحت عنوان جامعی به نام « قاعده حریم حمی » گردآورد.
