به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سلسله درس گفتارهای قطب علمی فلسفه دین با موضوع “نقد مبانی هرمنوتیک فلسفی” و “زبان دین” در مرکز امور نخبگان و استعدادهای برتر حوزه علمیه قم برگزار شد.
در سلسله درس گفتار نقد مبانی هرمنوتیک فلسفی که با محوریت حجت الاسلام دکتر محمد عرب صالحی رییس پژوهشکده حکمت و دین پژوهی برگزار شد وی گفت: نقد مختصری است برپاره ای از ديدگاه های گادامر كه بـه عنـوان «هرمنوتيـك فلـسفی» مشهور گرديده و طی آن درباره هستی شناسی فهم و تاريخمندی ذاتـی فهـم نظريـه پـردازی ش شـده است. از جنبه های مختلفی می توان به تحليـل و نقـد آرای ايـشان پرداخـت؛ امـا بـه دليـل ظرفيـت محدود يك مقاله، موضوعات خاصی انتخاب و درباره آن به بحث نشسته ايـم. در ايـن نوشـتار از سه جهت به نقد نظريه تاريخمندی فهم پرداخته شده است؛ ابتدا بحث مهم نسبی گـروی مطـرح و علـيرغـم انكـار گـادامر، بـا دلايـل مـتقن، نـسبی گـروی معرفـت شـناختی از لـوازم انكارناپـذير هرمنوتيك فلسفی دانسته شده است؛ سپس به نگاه گـادامر بـه معنـای «حقيقـت» در علـوم انـسانی پرداخته و آن را مورد نقد قرار داده است؛ اين مـسئله از مباحـث بـسيار مهـم و سرنوشـت سـاز در علوم انسانی است كه شايسته تحقيقی ريشه ای و گسترده است. ايراد خودشكن بودن نظريه گادامر مبنی برتاريخمندی ذاتی فهم از ديگر مباحثی است كه اين مقاله برآن اصرار دارد ودر نهايت به موضوع مهم ذهنگرايی در نظريه گادامر پرداخته و اين ايراد را با توجه به مبانی گادامر در مسئله فهم وارد نمی داند؛ گرچه اصل مبنا قابل بحث است.
عرب صالحی افزود: مهمترین ادعای هرمنوتیک فلسفی گادامر تاریخیت یا تاریخمندی فهم است. گادامر در کتاب حقیقت و روش حیثیتهای مختلفی برای فهم میشمارد؛ از جمله حیثیت اطلاقی فهم، حیثیت امتزاجی فهم و حیثیت تبعیت ضروری فهم از پیشفرضهای سیال. هدف او از برشمردن و تحلیل هر یک از این حیثیتها اثبات تاریخمندی فهم به معنای مصدری فهم (= فهمیدن) است که بالتبع فهم به معنای اسم مصدری (= فهم گزاره‌ای) هم تاریخمند خواهد شد. مقاله حاضر ابتدا اصل انگاره دخالت اجتنابناپذیر پیشفرضها در فهم را تحلیل و سپس نقدهای عقلی و تحلیلی این نظر را ارائه کرده است و در بخش سوم مقاله دیدگاه گادامر در ترازوی دلالت آیات قرآن به محک زده شده است. گرچه قرآن کتاب معرفتشناسی نیست، اما از لوازم برخی آیات میتوان دیدگاه قرآن را درباره موضوع مقاله اصطیاد نمود. اینجا هم دلالت آیات بر خلاف مدعای ایشان به اثبات رسیده است.
همچنین در سلسله درس گفتار زبان دین، حجت الاسلام دکتر ابوالفضل ساجدی مدیر قطب علمی فسلفه دین گفت: معتقدم ما در جهان حاضر قطعا باید نوع تفکرمان در عرصه دینی را مورد بازنگری قرار دهیم و ناظر به زمان و جهان‌شناسی جامع کنیم، ولی اینکه برای رسیدن به پارادایم مطلوب باید به چه مولفاتی توجه کنیم و چقدر متناسب با پارادایم حاکم در مغرب زمین است جای توجه جداگانه دارد.
ساجدی با بیان اینکه آیا ما مجبور به پذیرش پارادایم مغرب زمین هستیم؟ و اگر صددرصد نه چه اصلاحی باید در آن صورت بگیرد به تعریف دین پرداخت و تصریح کرد: ده‌ها تعریف برای دین و عقل بیان شده است، ولی ما باید روشنتر بحث کنیم و لازم نیست تعریف ما ناظر به همه مسلک‌ها و ادیان باشد لذا تعریف بنده ناظر به ادیان ابراهیمی است.
وی افزود: دو نگاه گزاره‌ای و تجربه‌ای به دین وجود دارد که به نظر می‌رسد نگاه ما باید با گزاره‌ای آغاز شود؛ زیرا نگاه دومی نگاه به خود دین نیست و نگاه به تدین است، زیرا تدین در قالب ایمان و تجربه دینی در انسان ظاهر می‌شود.
ساجدی تصریح کرد: دین در نگاه گزاره‌ای، منبعی برای پاسخگویی به سؤالات بنیادین بشری است و ارائه‌دهنده راهکار‌هایی متناسب با توصیفاتی است که عرضه می‌کند؛ دین در بعد شناختی مکمل ابزار‌های شناختی بشر است نه اینکه آمده تا جای آن‌ها را بگیرد بنابراین ما باید از عقل و علوم تجربی با وجود همه محدودیت‌ها باید بهره ببریم.
وی ادامه داد: ما به خاطر کشف بهتر حقیقت باید سراغ ابزار‌های مختلف برویم و یکی از ابزار‌هایی که از آن بهره می‌بریم دین است و قرآن را به این دلیل مورد مراجعه قرار می‌دهیم؛ بنابراین به این معنا نیست وقتی وارد دین شدیم وارد گودی شده‌ایم که فقط تعبدی است و یکسری جزمیاتی است که می‌خواهیم به هر شکل از آن دفاع کنیم از این رو دین را ما یک ابزار مکمل می‌دانیم برای کشف حقیقت.
مدیر قطب علمی فلسفه دین اظهار کرد: در بعد گرایشی هم دین سازنده و هداتیگر گرایشات و هم محرکی برای حرکت به سمت قله‌های هدایت است؛ دین نه فقط راه را برای رفتن به سمت قله بلکه نیروی کافی برای حرکت به سمت قله را هم به ما نمایش می‌دهد.
ساجدی عنوان کرد: گزاره‌های دین به دو دسته هنجاری و توصیفی قابل تقسیم است و این موارد هم مربوط به زمانی خاص دون زمان دیگری نیست. در طول تاریخ هر انسانی این سؤالات بنیادی را دارد و واقعا دنبال حقیقت است و برای کشف حقیقت دنبال دین می‌رود.
وی در پایان تاکید کرد: براین اساس توصیف از آینده توصیفات بی فایده نیست و نقشه راه به انسان می‌دهد؛ البته باور‌های ما هم محدود به دین نیست.
سلسله درس گفتارهای قطب علمی فلسفه دین با همکاری مرکز امور نخبگان و استعدادهای برتر حوزه علمیه یکم و هشتم اسفندماه جاری در قم برگزار شد.
