یادداشت هشتم
در بهشت آیا قانون و مقررات و حلال و حرام و اطاعت و تخلف هم وجود دارد؟
نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین عضو هیات علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه برگرفته از کتاب ارزشمند «زندگی در بهشت»
نظام آخرت برخلاف این دنیا نظام اعتباری نیست و لاجرم در آن قوانین وضعی راه ندارد. توضیح اینکه قوانین و مقررات جاری در نظام این‌جهانی اقسامی دارد که اهم آنها عبارت است از:
الف. احکام و تکالیف عبادی مانند نماز، روزه و…
- احکام و قوانین تنظیم کننده مناسبات انسانی مانند حقوق خصوصی و عمومی، قوانین اقتصادی و…
- قوانین ناظر به حفظ محیط زیست
- قوانین مربوط به حفظ سلامت شخص
هیچیک از موارد یاد شده در بهشت راه ندارد، توضیح اینکه:
- دستورات و احکام عبادی منتفی است زیرا قرآن بهشت را سرای ابدی پاداش خوانده، میفرماید: «اینان اهل بهشتاند که به پاداش اعمال شایستهاى که همواره انجام مىدادند، در آن جاودانهاند. »[۱] به عبارت دیگر بهشت محل استقرار در شده‌ها و دریافت نتیجه کردارها است؛ نه خود نیاز به عملی دارد و نه مقدمه جهان دیگری است که برای آن عملی صورت گیرد. امیرمومنان(ع) نیز در این باره فرمود: « امروز روز عمل است، نه روز حساب و فردا روز حساب است، نه عمل »[۲]
در روایت است: «هنگامی که دوستان علیّ بن ابیطالب (ع) وارد بهشت شدند به خداوند عرض میکنند: بارخدایا! به ما اذن سجده شکر عطا کن. پروردگار متعال در پاسخ میفرماید: من از شما زحمت عبادت را برداشتم و بدنهایتان را راحت کردم. چقدر به بدنهایتان زحمت دادید و به صورتهایتان به خاطر من تعب و رنج وارد ساختید. هم اکنون به جانب سرور و رحمت من آمدهاید.»[۳]
در عین حال چنانکه پیشتر گذشت در بهشت تکالیف عبادی نیست، اما ثنای پروردگار از روی شوق رغبت وجود دارد.[۴]
- قوانین ناظر به حوزه مناسبات انسانی عمدتا برای تنظیم و پیش‌برد امور و عمدتا مشتمل بر تقسیم کار، وظایف و مسئولیت‌ها و تعیین حقوق است. نیاز به این مساله در این جهان عمدتا به این دلیل است که: (۱) انسان دارای زیست اجتماعی و سرنوشت مشترک است. (۲) این جهان دارای یکسری محدودیت‌ها است و تزاحم در تامین خواسته‌های سیری ناپذیر برخی انسانها وجود دارد. (۳) در مواردی بین انسانها خودخواهی، حق کشی، کینه ورزی و آسیب رسانی رخ می‌نماید.
در بهشت اما هیچیک از موارد فوق راه ندارد، زیرا: (۱)ا چنانکه گذشت زندگی در آنجا در عین جمعی بودن فردی است. (۲) در آن جهان هیچگونه محدودیت و تزاحم و تمانع وجود ندارد. (۳) ساختار تکوینی بهشت به‌گونه‌ای است که در آن هیچگونه حق کشی، کینه ورزی و آسیب رسانی وجود ندارد و پیشتر گذشت که بهشت بر بنیاد صلح و صفا، صمیمیّت، بزرگواری و محبّت بنا نهاده شده است.[۵] بنابراین نه تنها در آن حاجت به قوانین و دستگاه‌های اجرایی و انتظامی و قضایی برای الزام افراد و کیفر مجرمان وجود ندارد، بلکه حتی آموزش و فرهنگسازی نیز در آن مورد نیاز نیست.
- قوانین ناظر به حفظ محیط زیست نیز در بهشت لازم نیست. وجود چنین قوانینی در این جهان ناشی از پارهای محدودیت‌ها و سازوکارهای مناسب این‌جهانی در طبیعت و در مقابل آسیب‌رسانی پارهای بهره‌برداری‌ها از طبیعت و گونه‌های برخورد با آن است. درحالیکه نظام بهشت با این جهان تفاوت جدی دارد. یعنی: (۱) در بهشت هیچ محدودیتی نیست و هر چه شخص طلب کند پاسخگو است و با مصرف نعمت‌های آن چیزی تمام نشده و پایان نمی‌پذیرد تا نگران آینده و نسل‌های پسین باشیم. (۲) نظام آن جهان چنان تنظیم شده که هیچگونه بهره‌برداری از آن به بخش دیگر یا به کلیت آن نظام آسیبی وارد نمی‌سازد. در آنجا نه مشکل گازهای گلخانه‌ای وجود دارد، نه گرم شدن کره زمین، نه برهم خوردن اکوسیستم، نه انقراض گونه‌های نباتی و جانوری و نه غیر آن.
- قوانین مربوط به حفظ سلامت شخص نیز در آنجا مورد نیاز نیست. راز وجود چنین دستورالعمل‌ها و مقرراتی ناشی از اموری است از جمله: (۱) زیان‌بار بودن پارهای مواد این‌جهانی برای جسم، روان و روح انسان مانند سموم مهلک، مشروبات الکلی و … (۲) زیان بار بودن برخی از گونه‌های استفاده از مواهب طبیعی مانند پرخوری و امثال آن.
در بهشت اما هیچیک از دو مشکل فوق وجود ندارد: (۱) در آنجا هیچ چیز اصالتا برای انسان مضر نیست و از همین رو بهشت (دارالسلام) یعنی جایگاه سلامت کامل خوانده شده است.
قرآن مجید نیز به عنوان نمونه وقتی از شرابهای بهشتی سخن می‌گوید، میفرماید: «با جامی از باده ناب پیرامون‌شان به گردش درمیآیند، بادهای سخت سپید که نوشندگان را لذّتی خاص میدهد. نه در آن فساد عقل است و نه ایشان از آن به بدمستی و فرسودگی میافتند.»[۶] (۲) نه گونه‌های خاصی از استفاده و بهره‌وری از نعیم بهشتی زیان آفرین است. در آنجا هراندازه از نعمتی استفاده شود زیانی در پی ندارد و به عبارت دیگر اگر زیانی در گونهای از بهره‌برداری‌ها قابل تصور باشد هیچگونه تمایل و گرایشی برای آنگونه استفاده در احدی نیست. بنابراین بین تمایلات انسان و اثر مفید و مثبت نعمت‌های بهشتی رابطه تکوینی برقرار است و از همین رو هیچ نیازی به وضع قانون و مقررات، آموزش و فرهنگسازی و نیز نیاز به درمان، پزشک و دارو در بهشت نیست.
از آنچه گذشت روشن می‌شود که قوانین حاکم بر بهشت همه قوانین تکوینی هستند و قانون وضعی و قراردادی در آن معنا ندارد.
[۱] سوره أحقاف، آیه ۱۴ ( أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ خالِدینَ فیها جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ)
[۲] (فَإِنَّ الْیَوْمَ عَمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ إِنَّ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَل) کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط – الإسلامیه)، ۸جلد، ج۸ ؛ ص۵۸، دار الکتب الإسلامیه – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.
[۳] نورالثقلین، ج ۴، ص ۳۶۷، ح ۱۰۴.
[۴] ر.ک. پرسش ۱۰.
[۵] سوره حجر، آیه ۴۷ ( وَ نَزَعْنا ما فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلینَ)
[۶] سوره صافّات، آیات ۴۵ ـ ۴۷.
