همنشینی با پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و اولیای خدا در آخرت چگونه است؟

یادداشت ششم
همنشینی با پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و اولیای خدا در آخرت چگونه است؟ چطورانسان‌های متعددی می­‌توانند همنشین و همجوار آنان باشند؟

نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین عضو هیات علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه برگرفته از کتاب ارزشمند «زندگی در بهشت»

پاسخ این پرسش درگرو توجه به ویژگی‌های جهان آخرت و بویژه بهشت و نیز توجه به معنای همنشینی و همجواری و مراتب آن است. و اینک توضیح مطلب:

1. چنانکه پیشتر گذشت نظام آخرت نحوه وجود موجودات و آثار آنها با این دنیا تفاوت‌های جدی دارد. جسم در آخرت همانند ماده در این دنیا نیست و ویژگی‌هایی چون تغییرپذیری، اشغال فضا به‌­گونه­‌ای که موجب تزاحم و ایجاد مانع برای دیگری شود، اتمام در صورت مصرف و استفاده شدن و امثال این امور را ندارد.[۱] قرآن مجید در باره بهشت می­فرماید: (برای رسیدن به آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که وسعتش چون پهناوری آسمان و زمین است و برای کسانی آماده شده که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده‌‏اند بر یکدیگر سبقت گیرید.)[۲]

ذیل این آیه در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «کمترین منزل‏‌های اهل بهشت به اندازه‌‏ای گسترده است که اگر جنّ و انس در آن گردآیند و از طعام و شراب آن استفاده کنند چیزی از آن کاسته نمی‌‏شود.»[۳]

2. همنشینی با پیامبر(ص) و اهل بیت و دیگر اولیای الهی در بهشت مراتب و گونه‌­های مختلفی دارد. یک مرتبه از همنشینی اصل ورود به بهشت فارغ از مرتبه و درجه‌­ای است که شخص از آن بهره­‌مند است. با تحقق این مساله شخص از صف جهنمیان که در نهایت دوری از پیامبر(ص) و اهل‌بیت به‌­سر می­‌برند جدا شده و در جوار پیامبران، یعنی در محیطی قرار گرفته که جایگاه پیامبران و دیگر اولیای الهی است.
3. قرآن مجید در این‌­باره همجواری با پیامبران و دیگر اولیای الهی می­‌فرماید: «و کسانى که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانى از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود که خدا به آنان نعمت [ایمان، اخلاق و عمل صالح‏] داده و اینان نیکو رفیقانى هستند. »[۴] در تفسیر این آیه آمده است که مراد از بودن با پیامبران و صدیقان در بهشت در حضور آنان بودن و لذت بردن از دیدار آنان است. پس نباید توهم شود که چون پیامبران و صدیقان در اعلى علیین هستند، دیده نمى‏‌شوند. »[۵] به عبارت دیگر اولا نه علو مرتبه اولیای خاص الهی مانع رویت آنان است، ثانیا نه با توجه به خصوصیات عالم آخرت کثرت افراد مانع و مزاحم این مساله است، ثالثا روح انسان فوق العاده وسیع است[۶]؛ و قوت ادراک و وسعت روح نیز در بهشت عامل این رویت و دیدار است، در هر بهشتی که باشد، بدون هیچ مانعی.
4. نحوه دیگر بودن با اولیای الهی قرب کمالی است. از این قسم سخن پیامبر به امیرمومنان (ع) است که فرمود: «ای علی من از خدا خواستم که ترا با من در بهشت قرار دهد، پس خداوند چنین کرد. »‏[۷] نمونه دیگر آن سخن امیرمومنان(ع) است که فرمود: « کسی­‌که ما را دوست بدارد با ما است و آنکه با ما در جهاد شرکت کند هم‌رتبه ما خواهد بود…»[۸] این نحوه از هم‌نشینی دارای درجات و مراتب متعددی به تناسب درجات بهشتیان است و هرکس از درجه و رتبه کمالی بالاتری برخوردار باشد به پیامبر(ص) نزدیکتر است، همچنان‌که به ذات اقدس الهی نزدیکتر است و فیوضات برتر و بیشتری از این با هم بودن دریافت می­‌کند. این نحوه از همجواری فراتر از صرف حضور است، بلکه عمدتا جنبه­‌های معنوی داشته، فرض مانعیت و تزاحم در آن به هیچ روی وجود ندارد. تنها چیزی که مانع هر درجه از اینگونه تقرب است فروتر بودن رتبه کمالی شخص نسبت به آن درجه می‌­باشد.

[۱] بنگرید: آیه الله جعفر سبحانی، محاضرات فی الالهیات، ج۴، ص: ۴۵۶؛ نیز: علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص ۹۳.

[۲] سوره حدید، آیه ۲۱

[۳] بحارالانوار ( ط- بیروت)، ج ۸، ص ۱۲۰.

[۴] سوره نساء، آیه ۶۹ (وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً)

[۵] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۳، ص ۱۱۱.

[۶] بنگرید: آیه الله جوادی آملی، نسیم اندیشه،دفتر اول، ص ۱۷۶.

[۷] کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ۱جلد، ص۴۱۱، مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الإرشاد الإسلامی – تهران، چاپ: اول، ۱۴۱۰ ق.

[۸] ( مَنْ أَحَبَّنَا فَکَانَ مَعَنَا وَ مَنْ قَاتَلَ مَعَنَا بِیَدِهِ فَهُوَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَهِ وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ إِلَى آخِرِ الْحَدِیثِ.) بحارالانوار، ج۸، ص ۱۴۸.