به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “الگوی تحول در جامعه بر مبنای سیر نزول قرآن“ سه شنبه ۳۰ آذر ماه ۱۴۰۰ توسط مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه برگزار شد.
در این کرسی علمی، دکتر رحیم حاصلی به عنوان ارائه‌دهنده، حجج اسلام دکتر سید کریم خوب بین خوش نظر و دکتر محمد عابدی به عنوان ناقد حضور داشتند.
در ابتدا دبیر جلسه حجت‌الاسلام دکتر سیدمحسن شریفی با اشاره به اینکه مصحف شریف موجود و عمده تفاسیری که انجام شده قرآن را به مثابه یک بسته کامل و یکجا می‌بینند، در حالی که قرآن طی زمان مشخص و براساس سیر نزولی خاصی بر رسول خدا (ص) نازل شده، نزول تدریجی قرآن را راهکاری مناسب برای فهم بهتر دید. همچنین با اشاره به شیوه قرآن در فرهنگ‌سازی بر اساس سیر نزول، تفسیر تنزیلی را مناسب‌ترین روش برای تحول دینی در جامعه دانست و چگونگی ورود قرآن به عرصه عمل و کاربری و تحول در جامعه بر مبنای سیر نزول قرآن را پرسش اساسی کرسی علم دانست.
آقای دکتر رحیم حاصلی به عنوان ارائه دهنده مباحث خود را با چگونگی آغاز موضوع تحول در فضای سلطه کامل جاهلیت شروع کرد و چگونگی دعوت پیامبر (ص) را مورد بحث قرار داد. دعوت دینی را دارای سه ضلع پیامبر(ص) به عنوان فرستاده الهی؛ اعراب جامعه جاهلی به عنوان مخاطبان اولیه دعوت؛ و وحی الهی به عنوان محتوای دعوت دینی دانسته و در ادامه پاسخ به این پرسش‌ها را ضروری می‌سازد که قرآن کریم نسبت به هر کدام از آنها چگونه اقدام نموده است.
ایشان در بحث خود سعی کردند در پنج محور «راهبری پیامبر در ابلاغ دعوت دینی»، «دعوت علنی و عمومی جامعه مخاطب»، «دعوت دینی بر پایه توسعه مفاهیم دینی»، «دعوت دینی با رساندن مخاطب به لزوم تغییر وضع موجود» و «جریان سازی میان گفتمان شرک و توحید» به این پرسش‌ها پاسخ دهند.
دکتر حاصلی در بحث خود ساختاری ارائه کرد که در فضای آن تلاش پیامبر اکرم (ص) در تحول جامعه قابل بازیابی و بازخوانی است. نقد عناصر منفی گفتمان رقیب که بر پایه هویت جاهلی جامعه بوده را نیز طرح کرد و جریان سازی میان گفتمان توحید و شرک را تبیین نمود.
آقای دکتر حاصلی در جمع‌بندی مطالب خود به نقش بحث سیر نزول قرآن بر تحول جامعه تاکید کرده و بیان کرد که رساندن مخاطب به لزوم تغییر وضع موجود با تصریف آیات الهی از اقدامات اساسی است که قرآن کریم در این مرحله از نزول، پیگیری فرموده است.
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین سید کریم خوب بین خوش نظر ناقد کرسی کلیت بحث را مورد تایید قرار داد، اما در جزئیاتی با نظر دکتر حاصلی اختلاف نظر داشت و در برخی از مباحث با نظر ایشان مخالفت کرد. همچنین بحث دعوت و چگونگی آن مورد سوال بود و نظر ارائه شده در تقسیم‌بندی دعوت را قابل خدشه دانست. عدم نوآوری در گفتمان توحید و مشرک را مشکل دیگر این قسمت دانست. همچنین در توسعه مفاهیم دینی این پرسش را مطرح کردند که چه مفهومی مدنظر محقق است.
حجت الاسلام و المسلمین محمد عابدی به عنوان ناقد دوم کرسی پس از تایید نقدهای دکتر خوش‌نظر اذعان کرد که این بحث پیش‌فرض و مقدماتی نیاز دارد که در بحث نیامده و افزون بر این باید در این بحث تما از روش تاریخی استفاده شود که خلا بحث کاملا دیده می‌شود. تفاوت این کار با تفسیر موضوعی پرسشی بود که ناقد در اینجا مطرح کرد و پرسش دیگر این بود که تفاوت این تحول در چیست؟ سخن از سه ضلع را نادرست دانسته و گفته با وجود خدا باید چهار ضلع را مطرح کرد. نوع استدلال‌ها هم نیاز به تنقیح دانست و چینش‌های جدول ارائه شده را نیز مورد مناقشه دانست. همچنین بسامدی آیات هم دقت نظر لازم دارد.
پس از طرح نظر ناقدان محترم آقای دکتر حاصلی در سخنان پایانی خود بیشتر نظرات ناقدان محترم را تایید کرد و گفت این موضوع ظرفیت و قابلیت بسیار زیادی دارد که نیازمند بحث بیشتری است.
