نقش سلامت معنوی ادراکی/ شناختاری در سلامت اجتماعی (عقل سلیم)
نوشتاری از حجت الاسلام دکتر محمدجواد رودگر عضو هیأت علمی گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه؛
سلامت معنوی بنیادی ترین نیاز وجودی در نظام تکوین(از تولد تا مرگ) و تشریع(از تکامل ابتدایی تا انتهایی) انسان است که در کتاب و سنت و معارف وحیانی از بسامد های مستقیم و غیر مستقیم و با دلالت های تطابقی،تضمنی و تلازمی برخوردار می باشد. سلامت معنوی وضعیتی مثبت، مفید و موثر با مدل ترکیبی ایجابی/ سلبی در انسان است که در:
الف) بعد ایجابی به یقین در بینش، گرایش و کنش در جهت تقرب وجودی به حق تعالی و تُخلُّق به اخلاق الهی و در بعد سلبی به تَنُّزه از شک و شرکِ اعتقادی،
ب) تعدیلِ قوای طبیعی و غریزی و اصالت بخشی به فطرت در بعدِ ایجابی و نَزاهت از شهوتِ شهرت، قدرت و ثروت در بعدِ سلبی،
ج) مصونیت نسبی در خَبطِ فعلی و خطایِ عملی در ساحتِ ایجابی و سلامتِ از لغزش و خطای در نظام عملی و رفتاری در ساحتِ سلبی مطرح خواهد بود تا علاوه بر سعادت اُخروی، آرامشِ پویا و پایا، امیدِ معقول و واقعگرایانه، نشاطِ روحی و جسمی،رضایتِ از زیست همه جانبه مادی و معنوی و در مجموع حیات طیبه را برای انسان رقم زده و محقق نماید.
بنابراین سلامت معنوی اولا و بالذات مربوط به عقلِ صائب، قلبِ سلیم، خُلقِ صادق و عملِ صالح و ثانیا و بالعرض مربوط به کنشگری های فردی و اجتماعی است. بدین سان سلامت معنوی بنیاد سلامت در ابعاد و حتی عرصه های گوناگون انسان و زندگی اوست، به گونه ای که:
۱. سلامت معنوی زیرساخت سلامت در ابعادِ جسمانی، روانی و اجتماعی است که زیرساخت بودن آن با ابعاد یاد شده ذومراتب و تشکیکی یا دارای شدت و ضعف می باشد.
۲. سلامت معنوی با سایر ابعاد سلامت در ترابط و تعامل دیالکتیکی است، به گونه ای که هرکدام از آنها در ارتباط تعاملی و تأثیر و تأثر از هم خواهند بود.
۳. سلامت معنوی به صورت کلان و براساس آیات قرآن در سه ساحتِ کلان و کلیدی بینشی، گرایشی و کنشی قابل تعریف، تنظیم و تحقق است.
۴. سلامت معنوی در ساحات یاد شده منظومه ای است نه جزیره ای و در نتیجه ارتباطِ تعاملی هرکدام از آنها نقش محوری در تأمین و تضمین سلامت معنوی فردی و اجتماعی در مقام حدوث و بقا دارد.
اکنون که در نوشتار مختصر پیش روی نقش سلامت معنوی ادراکی/ شناختاری را در سلامت اجتماعی معطوف به حوادث اخیر(تجاوز رژیم صهیونی به کشور جمهوری اسلامی ایران) مورد توجه قرار می دهیم لازم است به نقش و کارکرد آن به شرح ذیل اشاراتی اجمالی داشته باشیم:
الف) عقلِ سلیم و قوای ادراکی منزه از شوائب ظن و گمان گرایی عامل سلامت جامعه از اتهام زنی و دروغ پردازی و در نتیجه ایجاد آرامش ذهنی عمومی و فراهم سازی شناخت صحیح از موقعیتی است که در آن قرار گرفتیم و در واقع از قدرت نرم ادراکی/ شناختاری در برابر شایع پراکنی و از بین بردن امنیت ذهنی و روانی برخوردار خواهیم شد. شاید یکی از لوازم معنایی و مدنی آیه:” يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ” (ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [در حقّ مردم] بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمان ها گناه است، و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی جویی نکنید، و از یکدیگر غیبت ننمایید، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ بی تردید [از این کار] نفرت دارید، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است) همین باشد که معطوف به اخلاق اجتماعی نیز خواهد بود، زیرا انسان سالمِ ادراکی و عقلی از بدگمانی به مسئولین نظام اسلامی، فرماندهان عملیات جنگی در برابر دشمن غاصب و متجاوز، دولتمردان خدوم و پشتیبان نیروهای مسلح و غیبت و تهمت نسبت به آنان و دیگران در امان خواهد بود و به بیان دیگر سلامت معنوی داشته و از سقامت معنوی مبرا خواهد بود. ناگفته نماند که در زمان دفاع در برابر متجاوز و حربه های رعب آور و نفاق و شقاق انگیز دشمن مکار و اهل خدعه باید در خصوص وقایع و حوادث بدگمان بود و از هوشیاری در مبارزه با منافقین، سلطنت طلبان، بهائی ها و بدطینتان برخوردار بود که این نیز نشانه سلامت معنوی ادراکی است.
ب) اقتضای سلامت معنوی ادراکی/ شناختاری این است که در داوری های سیاسی، نظامی، امنیتی و اطلاعاتی و آنگاه اجتماعی از “شتابزدگی” دوری کنیم، زیرا انسان سالمِ معنوی در ساحت شناخت و تحلیل مسائل گوناگون اجتماعی از تحلیل و قضاوت عجولانه که یکی از موانع مهم شناخت صائب و صادق است اجتناب می کند، بویژه زمانی که با انبوه داده های خبری در فضاهای مجازی و شبکه های اجتماعی مواجه می شود، رعایت احتیاط کرده و داوری شتابزده نکرده و پیامها و اخبار، تحلیل ها و داوری های دیگران را بدون تدبر و سعه صدر برای این و آن فوروارد یا ارسال نمی کند. قضاوت شتابزده در این بازه زمانی پیامدهای فردی، خانوادگی و بویژه اجتماعی/ سیاسی و حتی امنیتی خطرناکی دارد و کسی که از سلامت عقلی یا ادراکی/ شناختاری برخوردار است، از سلامت در تصدیق یا تکذیب اخبار و تحلیل ها و واردات ذهنی و خطورات عقلی نیز بهره مند است.
ج) از نقش های سلامت ادراکی/ شناختاری انسان این است که چنین انسانی از تقلید و تعصب که دو بیماری ذهنی و روحی هستند نیز دوری می کند و ساحت عقل و ذهن خویش را آلوده به تقلید و دنباله روی دور از خرد و عقلانیت از این و آن و تعصب کور در برابر مسائل مختلف مراقبت می کند و این مراقبت های ادراکی فردی عامل سلامت اجتماعی نیز خواهد شد. به خصوص که در شبکه های اجتماعی اطلاعات متراکمی که با راست و دروغ آمیخته شده و حتی تحلیل های ممزوج با صدق و کذب نیز وجود دارد و یکی از مصادیق مراقبت فردی، خانوادگی و اجتماعی این است که مراقب واردات و صادرات ذهنی و زبانی خود هست و در مورد شخصیت ها و نظام اسلامی در دام تقلید و تعصب گرفتار نشده و واقعیات را آنچنان که هست شناخته و مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد. او هرگز بدون سند و مدرک، منهای شواهد و قرائن دقیق و درست سخن نگفته و موضعی نمی کیرد و در نتیجه خود را از حجاب شخصیت زدگی، تقلید کور، تعصب بی منطق و بیماری های دیگر ذهنی نجات خواهد داد که یکی از جلوات سلامت معنوی ادراکی/ شناختاری همین مورد بسیار مهم می باشد.
بنابراین سلامت معنوی در ساحت ادراکی/ شناختاری مانع شکنندگی روحی/ روانی و انحراف افکار عمومی و ظلم به حقوق فردی و اجتماعی دیگران خواهد شد که یکی از نیازهای بسیار مهم و تعیین کننده جامعه اسلامی در شرائط کنونی است.
