به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به گفتگوی با دکتر مهدی مظفری نیا، مدیر گروه غرب شناسی پژوهشگاه درباره برنامه سال ۱۴۰۳ این گروه پرداختیم که در ادامه میخوانید.
مصاحبه‌گر: سلام و درود خدمت شما. خوشحالیم که امروز فرصتی برای گفت‌وگو با شما، مدیر محترم گروه غرب‌شناسی پژوهشکده فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، فراهم شده است. لطفاً خودتان را معرفی کنید و بفرمایید که گروه غرب‌شناسی چه جایگاهی در پژوهشگاه دارد؟
مدیر گروه: سلام و عرض ادب خدمت شما و مخاطبان گرامی. بنده مهدی مظفری‌نیا، دکتری اندیشه‌های سیاسی از دانشگاه تربیت مدرس، مدیر گروه غرب‌شناسی هستم و از این فرصت برای صحبت درباره فعالیت‌های گروه بسیار خرسندم. گروه غرب‌شناسی یکی از گروه‌های باسابقه و فعال در پژوهشکده فرهنگ است که سال‌هاست با هدف شناخت انتقادی غرب و تبیین نسبت آن با هویت و عمل ما در چارچوب انقلاب اسلامی فعالیت می‌کند. این گروه در پژوهشگاه جایگاه ویژه‌ای دارد و تلاش می‌کند با نگاهی کل‌گرا و انتقادی، چارچوبی برای مواجهه با نظم جهانی، علوم انسانی رایج، و حکمرانی جهانی ارائه دهد.
مصاحبه‌گر: بسیار جالب است. با توجه به سابقه گروه، می‌توانید درباره ایده اصلی و دلالت کاربردی غرب‌شناسی توضیح دهید؟ چه ضرورتی این گروه را به این مسیر هدایت کرده است؟
مدیر گروه: بله، حتماً. غرب‌شناسی در دلالت کاربردی خود به معنای تفکر سیاسی است که باید راه‌گشای عمل باشد و این راه‌گشایی از طریق تضمین وجه کل‌گرایی و انتقادی برای عمل محقق می‌شود. تفکر سیاسی، برخلاف ایدئولوژی یا کلام، گونه‌ای از اندیشه سیاسی است که به «معرفت معطوف به سامان نیک» توجه دارد و وقتی این معرفت با باطن‌بینی همراه شود، به تفکر سیاسی تبدیل می‌شود. در این چارچوب، غرب‌شناسی سه مؤلفه اصلی را برای ما به ارمغان می‌آورد: نحوه مواجهه و درگیری ما با نظم و نظام سیاست (قدرت) جهانی، نحوه مواجهه با علوم انسانی رایج، و نحوه درگیری با حکمرانی جهانی. این درگیری‌ها مسائلی اولیه و ثانویه تولید می‌کنند که کیستی ما را هم به‌صورت کلی و هم به‌صورت تفصیلی تعیین می‌کنند.
ضرورت فعالیت گروه از اینجا ناشی می‌شود که بدون چنین شناختی، نمی‌توانیم به‌صورت هوشمندانه و مؤثر در برابر چالش‌های جهان معاصر عمل کنیم. غرب‌شناسی به ما کمک می‌کند تا هم نظم جهانی را بشناسیم و هم راه‌های تعامل یا تقابل با آن را طراحی کنیم.
مصاحبه‌گر: این تعریف بسیار عمیق است. حالا که از دلالت کاربردی صحبت کردید، گروه شما در عمل چگونه این مواجهه را دنبال می‌کند؟
مدیر گروه: ما در گروه غرب‌شناسی تلاش می‌کنیم این مواجهه را از طریق پژوهش‌های انتقادی و کل‌گرا پیش ببریم. این کار شامل تحلیل نظم و نظام سیاست جهانی، نقد علوم انسانی رایج، و بررسی الگوهای حکمرانی جهانی است. مثلاً، ما به دنبال این هستیم که بفهمیم علوم انسانی چگونه ما را در برابر غرب شکل داده‌اند و چگونه می‌توانیم از این چارچوب‌ها فراتر برویم. یا در بحث حکمرانی، گونه‌شناسی نظام‌های اقتصادی-اجتماعی و ایدئولوژی‌های دولت را بررسی می‌کنیم تا الگوهای مواجهه عملی طراحی کنیم. این فعالیت‌ها هم به مسائل اولیه (اصل درگیری) و هم به مسائل ثانویه (پیاده‌سازی دیدگاه‌ها) پاسخ می‌دهند که دستور کار علوم انسانی و حکمرانی ما را می‌سازند.
مصاحبه‌گر: بسیار خوب. بیایید وارد برنامه‌های عملی گروه شویم. برنامه‌های گروه غرب‌شناسی برای سال ۱۴۰۳ چیست و چه حوزه‌هایی را پوشش می‌دهید؟
مدیر گروه: برنامه‌های ما برای سال ۱۴۰۳ در حوزه‌های موضوعی متنوعی مثل توسعه، شهر، علم، آموزش، فضای مجازی، رسانه و هنر، پزشکی، حکمرانی، اقتصاد، و سبک زندگی تدوین شده‌اند. این برنامه‌ها در چهار دسته اصلی شامل گزارشات رسانه‌ای، نشست‌های اندیشه‌ورزی، تحقیق و تألیف، و ترجمه سازماندهی شده‌اند. مثلاً، در زمینه چیستی مطالعات غرب‌شناسی، کتاب‌شناسی رویکردهای تمهیدگر شناخت غرب را تهیه می‌کنیم، نشست‌هایی درباره رهیافت و روش در مطالعات غرب‌شناسی از منظر صاحب‌نظران مثل داوری، مصلح، منوچهری، رهدار، و بابایی برگزار می‌کنیم، و تحقیقاتی درباره ماهیت مطالعات غرب‌شناسی در ایران و بررسی انتقادی آن در دوره پساانقلاب انجام می‌دهیم.
در حوزه علم غربی، موضوعاتی مثل نسبت دانش پزشکی، مهندسی و علوم اجتماعی، جایگاه جنگ و نظامی‌گری در اندیشه سیاسی و حقوقی غرب مدرن، و تاریخ فکری علوم جدید (مثل جامعه‌شناسی و مطالعات توسعه) را دنبال می‌کنیم. همچنین، درباره نظامات اجتماعی غربی، گونه‌شناسی نظام‌های اقتصادی-اجتماعی و تاریخ فکری توسعه پایدار را در برنامه داریم.
مصاحبه‌گر: این برنامه‌ها خیلی گسترده به نظر می‌رسند. می‌توانید جزئیات بیشتری درباره برخی از این موضوعات بدهید؟ مثلاً «جهت‌داری جهان» یا «سرمایه‌داری پلتفرمی» چه جایگاهی در کار شما دارند؟
مدیر گروه: حتماً. «جهت‌داری جهان» یکی از موضوعات بنیادین در بحث علم غربی است که به بررسی آرای علمی و فلسفی درباره هدف‌مندی یا جهت‌مندی هستی می‌پردازد. ما می‌خواهیم ببینیم غرب مدرن چگونه این مسئله را صورت‌بندی کرده و چه تأثیری بر نظامات فکری و اجتماعی‌اش گذاشته است. این موضوع هم به فهم ما از اندیشه غربی کمک می‌کند و هم نحوه مواجهه ما با علوم انسانی را روشن‌تر می‌کند.
«سرمایه‌داری پلتفرمی» هم به تحولات جدید در اقتصاد و فناوری غرب مربوط است. ما در این پروژه به دنبال تحلیل این هستیم که چگونه پلتفرم‌های دیجیتال، مثل شرکت‌های بزرگ فناوری، نظام اقتصادی و اجتماعی غرب را بازسازی کرده‌اند و این چه دلالت‌هایی برای حکمرانی جهانی دارد. این موضوع به ما کمک می‌کند تا هم نظم جهانی را بهتر بشناسیم و هم الگوهای عملی برای مواجهه با آن طراحی کنیم.
مصاحبه‌گر: در برنامه‌هایتان به «وضع ایران در تاریخ جهان، درباره توسعه‌نیافتگی» هم اشاره شده. گروه شما چگونه به این موضوع نگاه می‌کند؟
مدیر گروه: این یکی از مسائل کلیدی ماست که به درگیری ما با نظم جهانی و علوم انسانی برمی‌گردد. ما معتقدیم که توسعه‌نیافتگی ایران ریشه در تاریخ و جغرافیای جهانی دارد و نمی‌توان آن را بدون فهم نسبتمان با غرب تحلیل کرد. در این پروژه، سعی می‌کنیم جایگاه ایران را در تاریخ جهان بررسی کنیم و ببینیم چگونه نظم جهانی و علوم انسانی رایج ما را به این وضع رسانده‌اند. این کار هم به مسائل اولیه (اصل درگیری با غرب) و هم به مسائل ثانویه (دستور کار برای برون‌رفت) پاسخ می‌دهد و می‌تواند راه‌گشای عمل باشد.
مصاحبه‌گر: نشست‌های اندیشه‌ورزی که در برنامه‌هایتان دارید، چه نقشی در این فعالیت‌ها ایفا می‌کنند؟
مدیر گروه: نشست‌های اندیشه‌ورزی فضایی برای بحث و تبادل نظر درباره موضوعات مهم هستند. مثلاً، در بحث «رهیافت و روش در مطالعات غرب‌شناسی»، ما دیدگاه‌های مختلف صاحب‌نظران را مطرح می‌کنیم و با نقد و بررسی آن‌ها، به یک چارچوب روشمند برای مطالعاتمان می‌رسیم. یا در موضوع «نسبت دانش پزشکی، مهندسی و علوم اجتماعی»، این نشست‌ها به ما کمک می‌کنند تا ارتباطات بین‌رشته‌ای را درک کنیم و تحلیل‌هایمان را عمیق‌تر کنیم. این نشست‌ها هم به تولید دانش کمک می‌کنند و هم اعضای گروه و مخاطبان را در جریان آخرین ایده‌ها قرار می‌دهند.
مصاحبه‌گر: در مورد تحقیق و تألیف چطور؟ پروژه‌هایی مثل «تاریخ فکری علوم جدید» یا «نسبت غرب فکری و غرب سیاسی در بحران‌های اخیر خاورمیانه» چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟
مدیر گروه: تحقیق و تألیف هسته اصلی فعالیت‌های ماست. «تاریخ فکری علوم جدید» به ما کمک می‌کند تا ریشه‌های فکری رشته‌هایی مثل جامعه‌شناسی، مطالعات توسعه، و مطالعات شهر را در غرب بشناسیم و بفهمیم چگونه این علوم نظم اجتماعی غرب را شکل داده‌اند. این کار به مواجهه ما با علوم انسانی رایج کمک می‌کند. پروژه «نسبت غرب فکری و غرب سیاسی در بحران‌های اخیر خاورمیانه» هم به تحلیل تعامل بین اندیشه و قدرت در غرب می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این دو مؤلفه در سیاست جهانی عمل می‌کنند. این پروژه‌ها هم شناخت ما را عمیق‌تر می‌کنند و هم راه‌گشای عمل در برابر نظم جهانی هستند.
مصاحبه‌گر: به‌عنوان سؤالم آخر، با این برنامه‌ها، آینده گروه را چگونه می‌بینید و چه تأثیری در مواجهه ما با غرب انتظار دارید؟
مدیر گروه: ما امیدواریم که گروه غرب‌شناسی به مرجعی برای تفکر سیاسی انتقادی و کل‌گرا تبدیل شود که هم نظم جهانی را بشناسد و هم الگوهایی برای مواجهه با آن ارائه دهد. با این برنامه‌ها، می‌خواهیم کیستی خودمان را در برابر غرب تعریف کنیم و از طریق پژوهش و عمل، به سامان نیک در حوزه‌های علوم انسانی و حکمرانی برسیم. این کار می‌تواند ما را در برابر چالش‌های جهانی تقویت کند و راه را برای تمدن‌سازی اسلامی هموار کند.
مصاحبه‌گر: بسیار سپاسگزارم از شما برای این گفت‌وگوی جامع. برایتان آرزوی موفقیت دارم.
مدیر گروه: من هم از شما تشکر می‌کنم و امیدوارم این مصاحبه مفید باشد.
