ملاک علوی برای بیماری ارباب سیاست
نوشتاری از حجت‌الاسلام دکتر علی فضلی مدیر گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه
از نگاه حضرت امیر علیه السلام، سیاسیون سالم و بیمار که در عرصه حکمرانی حضور جدی دارند و آبادی و ویرانی کشور به تصمیمها، خواستهها و رفتارهای آنان بستگی دارد، ملاکها و شاخصهها دارند. از نگاه حضرت سیاسیون بیمار چند ویژگی دارند: طبیعت فتنهگری و فساد پیشگی، طبیعت خود فروشی و خدا گریزی، طبیعت حیلهگری و تزویر، طبیعت آخرت فروشی و دنیاطلبی، طبیعت ناتوان ریاست طلبی. اینان فروتن دروغین، با وقار دورغین، مطهّر دروغین، امانتدار دروغین و گنهکار پنهانکار هستند.
با توجه به این مقدمه به متن نهج البلاغه میپردازیم:
۱- مردمی که به بیماری معنوی سیاسی مبتلا هستند، در عین اشتراک در دنیا طلبی به چند گروه تقسیم میشوند که هر یک نشانههای خاص به خود دارند.
۲- اولین گروه از بیماران معنوی سیاسی کسانی هستند که خود طبیعی آنان فتنهگر و فسادپیشه است ، لیک چون میدان فتنهگری و تباهی را فراهم نمیببیند،به گوشهای خزیدهاند و این خلوتگزینی ریشه در فقدان سه چیز دارد؛ فقدان حمیت و همت، فقدان قدرت اجتماعی و فقدان ثروت وافر. حاکم دینی نباید فریب ظاهر آرام آنان را بخورد بلکه باید سخت مراقبشان باشد تا امکاناتی که آنان مترصد آن هستند، فراهم نشود وگرنه طغیان میکنند. (مِنْهُمْ مَنْ لا يَمْنَعُهُ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَهَانَةُ نَفْسِهِ وَ كَلالَةُ حَدِّهِ وَ نَضِيضُ وَفْرِهِ)
۳- دومین گروه از بیماران معنوی سیاسی اشرار سیاسی هستند که طبیعتشان خود فروشی و خدا گریزی است. بی آن که برای خود حد و مرزی ببینند، نه حد انسانیت و نه حد دیانت، آشکارا در جامعه فساد، و بیرحمانه بر مردم ستم میکنند تا به سه متاع برسند: ثروت، قدرت نظامی و ریاست اجتماعی. قبلۀ آمال آنان دنیاست. چه این که دنیا را بهای خویشتن خویش دانسته، بدیل ارزشهای الهی برمیشمارند. (وَ مِنْهُمْ الْمُصْلِتُ لِسَيْفِهِ وَ الْمُعْلِنُ بِشَرِّهِ وَ الْمُجْلِبُ بِخَيْلِهِ وَ رَجِلِهِ، قَدْ أَشْرَطَ نَفْسَهُ وَ أَوْبَقَ دِينَهُ لِحُطَامٍ يَنْتَهِزُهُ أَوْ مِقْنَبٍ يَقُودُهُ أَوْ مِنْبَرٍ يَفْرَعُهُ، وَ لَبِئْسَ الْمَتْجَرُ أَنْ تَرَى الدُّنْيَا لِنَفْسِكَ ثَمَناً وَ مِمَّا لَكَ عِنْدَ اللَّهِ عِوَضاً)
۴- سومین گروه از بیماران معنوی سیاسی حیلهگران و تزویرگرانی هستند که طبیعتشان آخرت فروشی است، به نحوی که نمایش آخرت طلبانۀ آنان برای کسب دنیا است. اینان چند ویژگی دارند: فروتن دروغین، با وقار دورغین، مطهّر دروغین، امانتدار دروغین و گنهکار پنهانکار. (وَ مِنْهُمْ مَنْ يَطْلُبُ الدُّنْيَا بِعَمَلِ الْآخِرَةِ وَ لَا يَطْلُبُ الْآخِرَةَ بِعَمَلِ الدُّنْيَا، قَدْ طَامَنَ مِنْ شَخْصِهِ وَ قَارَبَ مِنْ خَطْوِهِ وَ شَمَّرَ مِنْ ثَوْبِهِ وَ زَخْرَفَ مِنْ نَفْسِهِ لِلْأَمَانَةِ وَ اتَّخَذَ سِتْرَ اللَّهِ ذَرِيعَةً إِلَى الْمَعْصِيَةِ)
۵- چهارمین گروه از بیماران معنوی سیاسی کسانی هستد که طبیعت پستی و ناتوانی دارند. اینان به خیال خویش خود را شایسته ریاست و حکومت و شهرت میدانند، ولی قدرت کسب آن را ندارند، نه از جهت شخصی توان دارند و نه از جهت امکانات. اما برای آن که مرکز توجه مردم شوند و از این طریق بر ذهن مردم حکومت کنند و خلا باطنی و حقارت درونی خود را تأمین کنند، به زهد ریاکارانه و قناعت ریاکارانه روی میآورند. در حالی که از قناعت و زهد هیچ بویی نبردهاند. (وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْعَدَهُ عَنْ طَلَبِ الْمُلْكِ ضُئُولَةُ نَفْسِهِ وَ انْقِطَاعُ سَبَبِهِ فَقَصَرَتْهُ الْحَالُ عَلَى حَالِهِ، فَتَحَلَّى بِاسْمِ الْقَنَاعَةِ وَ تَزَيَّنَ بِلِبَاسِ أَهْلِ الزَّهَادَةِ وَ لَيْسَ مِنْ ذَلِكَ فِي مَرَاحٍ وَ لَا مَغْدًى)
