به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی؛ رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه، ۲۲ آذرماه در نشست علمی ««تطور فقه در صد سال اخیر حوزه علمیه قم» از سلسله نشست‌های صدمین سال بازتاسیس حوزه که از سوی معاونت پژوهش حوزه قم برگزار شد با بیان اینکه در عصر قاجار با وجود مرحوم میرزای قمی، حوزه قم نشاط خوبی داشت و مدارس متعددی هم در شهر مقدس قم مانند فیضیه و دارالشفاء ساخته شد، گفت: بعد از عصر قاجار و تابع حوادثی که در ایران رخ داد حوزه قم هم تحت تاثیر قرار گرفت و نشاط علمی سابق را نداشت اما همیشه علما در قم بودند و حوزه درسی هم برپا بود و زمانی که مرحوم آیت‌الله حائری مؤسس به قم آمدند این حوزه دائر بود.
وی افزود: ایشان دو نوبت به ایران آمدند و بار دوم که به اراک آمدند با درخواست علما وارد قم شدند و به توسعه و گسترش حوزه اقدام کردند.
رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه حاجی افزود: براساس نامه‌ای که وجود دارد ایشان در پاسخ به درخواستی که برای ماندن در نجف داشتند پاسخ منفی دادند و گفتند که وضعیت ایران اقتضاء می‌کند که حوزه قوی برای اصلاح جامعه ایران ایجاد شود و فرمودند ما نیاز به پایگاه قوی داریم. تشخیص ایشان خیلی مهم است زیرا به تربیت کادر و طلبه و مجتهدان آینده پرداختند تا در نسل بعد بتوانند این تحول را ایجاد کنند.
مقیمی‌حاجی با بیان اینکه ایشان برای نجات ایران حوزه را تاسیس کردند، تصریح کرد: در همان زمان از ایشان درخواست رساله کردند و نکته دیگر اینکه وقتی به قم آمدند تقریبا ۷۰ سال سن داشتند و دچار کسالت شدید هم بودند. یعنی با وجود اینکه در سن جوانی هم نبودند چنین اقدام مهمی را انجام دادند.
معاون پژوهش حوزه علمیه با طرح این پرسش که آیا مکتب قم در برابر نجف را می‌توان به آیت‌الله حائری نسبت دهیم و اینکه آیا قم جدید تماما محصول فکری ایشان است؟ اظهار کرد: ایشان در مکتب سامرائی رشد کرده بود و از سال ۱۳۰۲ به این طرف به خاطر قضایای انگلیس و تبعید علمای عراق و هجرت برخی از آنان مانند مرحوم کمپانی، محقق نائینی و ابوالحسن اصفهانی و … به قم کرسی درس برای این بزرگان دایر شد و آیت‌الله حائری از آنان برای تدریس دعوت کردند و شاگردان آیت‌الله حائری هم به درس این استادان می‌رفتند.
تسلط علمی آیت‌الله حائری
مقیمی حاجی تصریح کرد: امام و برخی از دوستانشان که در کلاس مرحوم نائینی حضور داشتند تصریح کرده‌اند که مرحوم حائری کم از مرحوم نائینی ندارد و حتی برخی قائلند که تسلط شیخ بر مباحث بسیار زیاد و حضور ذهن قوی داشته است لذا ایشان هم وقتی بحثی مطرح می‌شد مسئله معاملات را پیش می‌کشید زیرا ذات این مباحث عقلی و تحلیلی است لذا شیخ را با این عمق فکری مورد تمجید قرار داده‌اند.
معاون پژوهش حوزه با بیان اینکه دقت‌های علمی حاج شیخ(آیت‌الله حائری) معروف بوده است، افزود: البته آنچه بعدا در قم ایجاد شد لزوما تداوم محصولات فکری شیخ نبوده است؛ حاج شیخ دقت‌های عقلی در مباحث فقه و اصول داشتند ولی مبانی آن در آثار ایشان به اندازه کافی تجلی نیافت و شاید هم شرایط برای بروز و ظهور آن فراهم نبوده است؛ به هر حال ایشان مسیر علمی مستحکمی ایجاد کرد تا به آیت‌الله بروجردی رسید. آیت‌الله بروجردی هم مقیم بروجرد بودند ولی با اصرار برخی علما از جمله امام خمینی(ره) به قم آمدند. در مورد دلیل این مسئله هم وجود مراجع ثلاث ذکر شده است ضمن اینکه تعدا طلاب هم در این دوره کاهش داشت.
وی با بیان اینکه تمجید آخوند از آیت‌الله بروجردی نشانه عمق فکری ایشان بوده است، اضافه کرد: البته آیت‌الله بروجردی به خاطر سابقه علمی زیاد در اصفهان مرجعی با تفکر صرف نجفی نشد بلکه از نجف خوب استفاده کرد و به اصرار پدرش به ایران برگشت؛ در مورد دقت‌های فقهی آیت‌الله بروجردی نقل است زمانی که آیت‌الله خویی به عروه حاشیه می‌زد با اینکه با دیدن چند حاشیه دیگر کار خود را پیش برده بود ولی به بازنگری پرداخت و اثرگذاری حاشیه آیت‌الله بروجردی در حاشیه وی مشهود است.
رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه با بیان اینکه آیت‌الله بروجردی قبل از آمدن به قم به تحکیم مبانی فکری خود پرداختند، اظهار کرد: آمدن ایشان به قم سبب شد تا شاگردانِ در معرض اجتهاد به پای درس ایشان بروند و آنچه ایشان از حوزه اصفهان آموخته بود و در بروجرد به آن تعمیق بخشیده بود در قم اثر خود را گذاشت لذا حاشیه وی بسیار قوی و دقیق است.
نقش آیت‌الله بروجردی در تحول حوزه
وی افزود: روش‌هایی که آیت‌الله بروجردی آورد سبب ایجاد تفاوت‌هایی در حوزه قم شد و او با نگاه تاریخی و دقتی که در رجال و روایات داشت سبک جدیدی در درس ایجاد کرد که بعد از آیت‌الله بروجردی زبان مستقل و تحول ویژه‌ای رخ داد و شاگردان ایشان مانند امام در اصول به قواعد فلسفی تمسک کردند و همین مسئله سبب ایجاد نوعی نشاط در حوزه قم شد.
رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه تاکید کرد: البته آیت‌الله حائری در کنار نگاه علمی به سرکشی به شاگردان و جنبه‌های اخلاقی و تربیتی آنان هم خیلی توجه داشت؛ حوزه از ۳۰۰ شاگرد شروع شد تا به ۹۰۰ نفر هم رسید ولی به خاطر فشار رضاخان به ۵۰۰ نفر رسید لذا اشراف در امور عملی، اخلاقی و مالی و تربیتی برای مرحوم حاج شیخ امکان داشت.
مقیمی حاجی با بیان اینکه حاج شیخ کار حوزه را به خودش منحصر نکرد و از افراد مختلف دعوت کرد و حتی دروس خود را به آنان واگذار کرد تا رونق ایجاد شود و شاگردان را هم تشویق کرد تا فقه و اصول در حوزه رشد کند، افزود: این اتفاق خوب هم افتاد و حوزه قم چنان در فقه و اصول رشد کرد که شاگردانش در فقه تنه به تنه فقه قویم حوزه نجف زد.
وی با تمجید از شخصیت حضرت امام(ره)، تصریح کرد: به برکت امام وضعیت حوزه با قبل از انقلاب قابل قیاس نیست به گونه‌ای که امروز در زمینه فقه‌های مضاف مانند فقه قضا و سیاست و اقتصاد و فرهنگ، فقه پزشکی و … کار فراوانی شده است همچنین تفاسیر و ترجمه‌های قرآن و آثار علوم قرآنی بعد از انقلاب با قبل از انقلاب قابل مقایسه نیست.
