به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام دکتر محمد عرب‌صالحی در گفتگویی اهم موضوعات تحقیقاتی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی را برشمرد.
رئیس پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه در ابتدا اشاره کرد که در همه علوم، بحث مبانی اهمیت زیادی دارد، همان‌طور که در دین هم، اصول‌دین و اعتقادات از مهمترین مبانی دینی ما هستند و سایر حوزه‌های دین مبتنی بر آن شکل گرفته است؛ در بحث مبانی در هر برهه‌ای از زمان می‌بایست با زبان، قلم و بیان جدید با عامه مردم، اهل علم و با اساتید مواجه شد.
وی افزود: در حال حاضر ۷ گروه در این پژوهشکده به تولید مبانی و روش علوم‌انسانی و اسلامی مشغول هستند که با ساختار یکپارچه مدیریت می‌شوند و در کنار آن البته نگاهی دقیق به مسائل عینی و کف جامعه و پاسخ به شبهات دارند و در واقع گروهی نداریم که بحث پاسخ به شبهات و حل مسائل عینی جامعه در آن مطرح نباشد.
حجت الاسلام عرب صالحی پیرامون این سؤال که برخی معتقدند پژوهشکده حکمت بیشتر بر انتزاعیات تاکید دارد تا مباحث روز، بیان داشت: این سوال مهمی است؛ اولا مبانی انتزاعی نیستند واقعیات جهان هستی‌اند؛ و طبیعت کار پژوهشکده است که باید مبانی و مسائل مبنایی را حل کند که شاید مسائل کف جامعه نباشد ولی این را باید بدانیم که بسیاری از مسائل کف خیابان به گونه ای به مبانی برمی‌گردد. من اصل این مساله که پژوهشگاه به مسائل انتزاعی سرگرم شده است را قبول ندارم پژوهشکده حکمت از سال‌ها قبل نیز همواره مستقیم با کف جامعه ارتباط داشته است، در آن زمان مهمترین مجله ای که پژوهشگاه منتشر کرده و تیراژ بالایی داشته کتاب نقد است آن زمان استاد رحیم‌پور ازغدی مسئول آن بود و نشریه همه جا می رفت و بدنه نسل جوان با این نشریه ارتباط برقرارکرده بودند، ما کتاب هایی در پاسخ به شبهات داریم که به چند زبان ترجمه و چندین بار تجدید چاپ شده اند.
رئیس پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه تصریح کرد: از دیگر فعالیت هایی که با بدنه جامعه ارتباط تنگاتنگ دارد مباحث قرآن‌پژوهی است که اکثر فعالیت‌ها در این گروه از پژوهشکده انجام می شود قید پاسخ به شبهات داد. در زمینه اعجاز قرآن هر تعداد کتاب منتشر شده در پاسخ به شبهات است، در زمینه مسائل حقوقی و بحث زن و خانواده و حقوق کیفری استاد داوودی کار کرده اند که همه آنها قید پاسخ به شبهات دارند؛ در حوزه تفسیر سیاسی هم همین‌طور؛ پس این گونه نیست که صرفا مبانی تولید شود و کتاب ها و مجلات صرفا بحث های نظری باشند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین عرب صالحی گفت: دو سال قبل بود که شماره ای از مجله کتاب نقد را مستقلاً به نقد آراء دکتر عبدالکریم سروش اختصاص دادیم، لذا غافل نیستیم ولی این را قبول دارم باید بیش از این به عینیات توجه کنیم و به کف جامعه برویم و طرح تحول پژوهشگاه هم از چند سال قبل تاکید بر عینیت بخشی به تحقیقات بود حتی شوراهای علمی گروه ها به تحقیقات عینی‌تر بهای بیشتری می‌دهند و تاکیدشان بر مسائل روز است، اینکه فکر کنیم فقط در مبانی مانده و عینیات را مطرح نکرده است این ظلم است در پژوهشگاه وقتی مسائل علمی را مطرح می کنیم مسائل عینی و کف جامعه و مسائل روز است بعضا فراتر از ایران با مسائل کشورهای اسلامی سر و کار دارند.
وی گفت: در پژوهشکده حکمت گروهی را تشکیل داده ایم که قبلا در سطح حلقه علمی بود و ده سال قبل فعال شد گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی که این گروه ۱۷ پروژه در دست اقدام دارد و تا کنون ده کتاب تولید کرده است ، این گروه قصد ورود به روش علوم انسانی متخذ از قرآن و مسائل علوم مختلف انسانی را دارد. این بحث جدیدی است که در مرز دانش حرکت می کند. البته گروه بیشتر ستادی است و با محققان بیرونی کار می کند، در این باره توانستیم محققان زبردستی را جذب کرده و با مدیریتی خوبی که جناب حجت الاسلام ترخان در دوسال اخیر داشته اند تحقیقات خوبی راه افتاده است پیشرفت‌های خوبی دارد در گروههای دیگر نیز بحث علوم انسانی مطرح و همه این ها در گروههای مختلف دارند کار می کنند.
وی افزود: از دیگر موضوعات جدید گرایش های نو در علوم سنتی خودمان است و این گرایش های جدید مسائل کف جامعه است مثلا گروه کلام را به گروه کلام و الاهیات تبدیل کردیم تا نام و اهدافش تغییر کند بحث کلام اجتماعی در این گروه مطرح می شود که بحث روز است. در همین راستا گروه معرفت‌شناسی نیز تبدیل به گروه معرفت‌شناسی و علوم شناختی شد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین عرب صالحی بیان کرد: بحث توحید اجتماعی از بحث های مورد نیاز شدید امروز جوامع اسلامی است وقتی توحید را از یک اعتقاد نظری صرف به صحنه جامعه کشاندیم کل جامعه و روابط اجتماعی و کل زیست اجتماعی انسان از آن متأثر خواهد شد.؛ توحید نمی تواند صرفا در ذهن باشد؛ باید همه آنهایی که در جهان امروز ادعای الوهیت و خدایی دارند همه را نفی کند. این توحید اجتماعی است در جامعه حرف غیر از خدا نباید حاکم باشد و مقابل ظلم می ایستد و مقابل قوانین ظالمانه بشری می ایستد، همچنین بحث گرایش های اجتماعی دیگر مثلا عرفان اجتماعی داریم این بسیار مهم است.
رئیس پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در خصوص کلان پروژه های پژوهشکده اظهار داشت: از کلان پروژه های پژوهشگاه تفسیر اثری است که بنیانگذارش مرحوم علامه محمدهادی معرفت بودند و در زمان ایشان ۶ جلد آن تالیف شده بود. پس از ارتحال این عالم فقید این پروژه را پژوهشگاه حمایت گرده و پیش بینی می شود ۴۵ مجلد شود که ۱۱ جلد را پژوهشگاه با همکاری موسسه قرآنی التمهید تولید کرده و در آینده نزدیک رونمایی می شود و ۲۸ جلد دیگر نیز در‌آینده نزدیک به ثمر خواهد نشست.
وی گفت: تاکنون در جریان تفسیری شیعه گرچه تفسیر روایی داشته‌ایم ولی تفسیری که جامع روایات تفسیری شیعه و سنی باشد به سبکی که علامه معرفت تألیف کرده‌اند نداشتیم تفسیر اثری نداشتیم؛ در جهان اسلام ما را به این متهم می کنند که شیعه تفسیری که بر مبنای جامع روایات باشد ندارند و استاد معرفت می‌خواستند این تفسیر را به کشورهای سنی نشین بفرستند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین عرب صالحی افزود: کشورهای سنی، شیعه را به عنوان جریان ساز تفسیر قبول ندارند حتی کتاب مشهور المیزان علامه طباطبایی(ره) را چندان قبول ندارند و می گویند شیعه در تفسیر کار نکرده است، البته صوفیان از اهل سنت تفسیر علامه را خوانده‌اند و می شناسند ولی شیعه به عنوان یک صاحب سبک تفسیری برای اهل سنت شناخته نمی شود این تفسیر اگر برود در جهان اهل سنت می‌تواند این خلا را پر کند و این است که باید ادامه پیدا کند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از کلان پروژه ها تولید منظومه فکری بزرگان است، در این باره منظومه فکری امام خمینی(ره) و منظومه فکری مقام معظم رهبری چاپ گردید و بسیار مورد استقبال واقع شد همچنین منظومه فکری آیت الله العظمی مکارم شیرازی زیر چاپ است و منظومه فکری آیت الله العظمی سبحانی نیز مراحل تدوین و نگارش را پشت سر می گذراند، اگر بودجه پژوهشگاه تامین شود برای شهید صدر نیز چنین برنامه ای پیشنهاد شده است. این منظومه های فکری با سرپرستی علمی و نظارت استاد عبدالحسین خسروپناه انجام می شوند که در جامعه علمی حسابی جا افتاده است منظومه های فکری جزو کتاب های مرجع و چیزی شبیه دایرة‌المعارف هستند، از دیگر کلان پروژه ها همچنین تولید علوم انسانی قرآن بنیاد است که یکی از پروژه های بزرگ پژوهشگاه قلمداد می شود. ورود به مباحث علوم شناختی و از جمله هوش مصنوعی و سایبرنتیک از دیگر کلان پروژه های این پژوهشکده است که قریب ده تحقیق؛ یک همایش بین‌المللی و ده‌ها نشست و کرسی اتجام شده یا در دست انجام است.
ایشان در ادامه برخی عناوین و موضوعات مهم که پژوهشکده بر آنها تمرکز کرده را بشرح ذیل بیان کرد:
کلام اجتماعی؛ ماهیت، مؤلفه ها و ابعاد (با تأکید بر بنیانگذاران این مکتب کلامی)
توحید اجتماعی (ماهیت، مؤلفه ها و کارکردها) با تاکید بر آیات قرآن و برداشت های تفسیری آیت‌الله خامنه ای
علیت در فیزیک (و نسبت آن با فلسفه و کلام اسلامی)
تحلیل انتقادی هوش مصنوعی قوی (با تاکید بر حکمت متعالیه)
هوش مصنوعی (intelligence Artificial) و آموزه‌های کلامی
هوش مصنوعی و آینده مطالعات قرآنی
علة العلل در الحاد جدید
نقد آیین اکنکار
پژوهش انتقادی به موضوع قدرت‌های معنوی در معنویت‌های نوپدید
فاز اول کلان طرح زیست فناوری: «مباحث پیشافقهی و کلیات«
کلان طرح سلامت معنوی اسلامی
روش شناسی استنباط مسائل توصیفی علوم اجتماعی از کتاب و سنت
بررسی و تحلیل انتقادی نگره دین شناختی الحاد مدرن
مبانی تعلیم و تربیت اسلامی و کلیات روش شناختی برآمده از آن
درسنامه بررسی و نقد الحاد جدید
معرفت‌شناسی فضای سایبر
بدن‌مندی و حکمت متعالیه
معرفت شناسی سایبر
مبانی حکمی محیط زیست
بررسی نقش نظریات فیزیکالیستی ذهن در تئوری‌های روان‌شناسی با تأکید بر روان‌شناسی شناختی
بازسازی نظریه نوخاسته‌گرایی جوهری از منظر حکمت متعالیه
نقد و بررسی نظریه انتقادی اندرو فینبرگ درباره فناوری‌های نوین رسانه‌ای با تکیه بر نظریه ادراکات
سنجش انفکاک‌ناپذیری دوگانه‌انگاری ویژگی از دوگانه‌انگاری جوهری
مطالعات نظری فضای سایبر
ذهن، نفس و مغز
فلسفه فرهنگ در سنت عقلی اسلامی (کليت فلسفه فرهنگ)
بررسی و نقد مبانی فلسفی توسعه نظر و عمل از منظر عقلانیت ابزاری
بررسی مبانی فلسفی علم سکولار
مبانی اخلاق در قرآن
هویت اجتماعی در قرآن
مبانی حقوق جزایی در قرآن
مبانی مدیریت در قرآن
فلسفه دین در قرآن
مبانی روان‌شناسی از منظر قرآن
مبانی روش‌شناسی آینده‌پژوهی از منظر قرآن
مبانی تربیت در قرآن
مبانی قرآنی پارادایم شبکه‌ای
پانسایکیزم (همه ذهن‌انگاری) در فلسفه ذهن و قرآن
نظریه قرآنی پیشرفت سیاسی
پارادایم شبکه‌ای قرآن بنیان
نظام مسائل سیاسی قرآن
مبانی فلسفی معناشناسی شناختی قرآنی
نظریه امنیت سیاسی در قرآن کریم
جهاد تبیین
دقت در عناوین فوق به خوبی گویای این است که تمام گروههای پژوهشکده درگیر مباجث روز و عینی جامعه علمی کشور و جهان هستند.
رئیس پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی در پایان در پاسخ به این سؤال که عمده نگرانی و دل‌مشغولی شما طی این مدت چه بوده است اظهار داشت: متاسفانه کمبود های مالی در همه نهادهای حوزوی محسوس است، حقیر در مدت ده سال مدیریتی البته نتوانستم خدمتی به اعضای محترم هیات علمی داشته باشم چرا که اعضا با حقوقی بسیار کمتر از اعضای هم طراز در دانشگاه‌ها کار می کنند اما بیشترین خروجی را دارند. پژوهشگاه با بودجه ای که گاهی یک سوم دیگر نهادها است دو برابر برخی پژوهشگاه‌های دیگر کار می کند.
ایشان در ادامه خاطرنشان کرد: متاسفانه سرمایه‌های انسانی و علمی عظیمی در این پژوهشگاه وجود دارد که نادیده گرفته می‌شوند و از این سرمایه در بیرون استفاده نمی شود چرا اعضای ما شناخته نمی‌شوند؟ چرا شبکه ارتباطاتی قوی بین نهادهای همسو تشکیل نمی شود تا پژوهشگاه با داخل و خارج از کشور تعامل داشته باشند؟ این مساله برای عضو ما بسیار مهم است. چرا برای جامعه علمی فرصت‌های مطالعاتی و سفرهای علمی که امروزه تقریبا صفر است ایجاد نمی شود؟ دغدغه بنده این است از این ظرفیت عظیم علمی استفاده شود، حقیر وقتی از یک طرف توانمندی اعضا را می بینیم و از طرف دیگر بلااستفاده ماندن بخش عظیمی از این ظرفیت را مشاهده می‌کنم موجب اندوه می شود و دغدغه اصلی من این است که برای این مسأله چاره‌ای اساسی بشود.
