به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر سیدعلیرضا عالمی؛ مدیرگروه مطالعات تمدن نوین اسلامی مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه، در نشست علمی «حضرت فاطمه(س) و مسئله جانشینی» با اشاره به آسیب‌شناسی مطالعات فاطمی و چرایی پرداختن به مسئله جانشینی از سوی آن حضرت(س)، گفت: فاطمه زهرا(س) یک شخصیت تاثیرگذار در تمدن اسلامی در گذشته و آینده بوده و این مسئله به خاطر ویژگی‌هایی است که در این شخصیت عظیم الهی وجود دارد.
وی با بیان اینکه ایشان به عنوان شخصیت تبیین‌گر و جریان‌ساز و مصلح اجتماعی برای ما مطرح است، افزود: بنابراین شخصیت ایشان علاوه بر اینکه تاریخی است قدسی هم هست؛ یک شخصیت اندیشمند و مصلح و اصلاح‌گر اجتماعی هم هست ولی مطالعاتی که عمدتا در این ۱۴۰۰ سال صورت گرفته است تمام جنبه‌های شخصیتی ایشان را در بر نمی‌گیرد.
عالمی با بیان اینکه بیشتر در مطالعات شیعه و سنی و هم مسلمین و غیرمسلمین شخصیت تاریخی ایشان مورد بحث قرار گرفته و کمتر ابعاد قدسی آن حضرت مورد توجه بوده است، تصریح کرد: احیانا شخصیت قدسی آن بزرگوار با عنوان تک‌نگاری‌هایی مورد توجه بوده است گرچه در یکی دو دهه اخیر سیره آن حضرت هم مورد توجه قرار گرفته است.
مدیرگروه مطالعات تمدن نوین اسلامی مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه جنبه اندیشه‌ای آن حضرت نیز مورد غفلت قرار گرفته است، افزود: ایشان به عنوان یک اندیشمند و دانشمند کمتر مورد توجه قرار گرفته است یا حضرت به عنوان یک جریان‌ساز کمتر مورد توجه بوده است یا به عنوان شخصی که مصلح اجتماعی است کمتر بررسی شده است.
نویسنده مدخل فاطمه(س) در دانشنامه اهل بیت(ع) با تاکید بر اینکه امامت و امر جانشینی مهمترین بحث در میراث اندیشه‌ای و فکری آن حضرت است، تصریح کرد: جانشینی بعد از رحلت نبی مکرم اسلام(ص) متاسفانه به محور اختلاف بین مسلمین تبدیل شد یعنی تمامی مسلمین در توحید، نبوت، معاد و قرآن کریم و قبله و مسائل بسیار دیگری با هم اشتراک و وحدت نظر دارند ولی ابعاد و کارکردهای امامت یکی از کانونی‌ترین مباحث اختلافی است که جامعه مسلمین در طول تاریخ با این چالش مواجه بوده و هستند.
اهمیت دیدگاه حضرت زهرا(س) در مسئله جانشینی
وی با طرح این سؤال که ما چگونه می‌توانیم با مسئله جانشینی برخورد کنیم، اظهار کرد: معیار ما در اینکه به یکی از گفتمان‌هایی که در طول تاریخ با محوریت امامت شکل گرفته است متمایل شویم، چیست و آن را بپذیریم؟ به نظر می‌رسد ما می‌توانیم با مراجعه به شخصیت‌ها و مطابقت اندیشه‌هایی که در جانشینی و مبانی اسلامی وجود دارد با این معیارها به نظریه درست برسیم.
عالمی با بیان اینکه در اندیشه امامت و خلافت، دو محور کانونی یعنی گفتمان اهل بیت(ع) و فاطمه زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) و گفتمان شیخین با دو فرد کاملا مشخص وجود دارد، اظهار کرد: شخصیت فاطمه(س) اگر مورد بررسی قرار بگیرد اولین بعد، وثاقت آن حضرت است و رسول الله(ص) در مورد ایشان فرمود که صدیقه است؛ یا معروف است که عایشه که در گفتمان رقیب قرار دارد گفته است که من از فاطمه، راستگوتر جز پدرش ندیدم.
نویسنده مدخل فاطمه(س) در دانشنامه اهل بیت(ع) افزود: خودشان در خطبه‌ای فرموده‌اند که من فاطمه هستم و ابتدا و انتهای سخنم مشخص است یعنی من از روی کذب سخنی نمی‌گویم بنابراین ایشان از منظر دیگران، خودشان و نبی اکرم(ص) چنین جایگاهی دارند و به صداقت معروف و مشهور هستند لذا روایات و مطالبی هم که از ایشان مطرح شده است دارای وثاقت صدوری است.
عالمی گفت: یکی دیگر از ویژگی‌های آن حضرت(س)، تقدسشان است و در روایات هم بیان شده است که ایشان سرشت بهشتی و معنوی دارد یا پیامبر او را با شخصیت‌های قرآنی مقدس مانند حضرت مریم(س) مقایسه کرده‌اند یا ایشان را سیده زنان عالم معرفی می‌کنند و می‌فرمایند فاطمه(س) اولین کسی است که وارد بهشت خواهد شد در حالی که اولین کسی نیست که در دنیا زیست کرده باشد.
وی افزود: این نوع روایات موثق است و در منابع شیعه و سنی به کرات آمده است؛ از سوی دیگر ایشان به عنوان یک شخصیت مرجع و الگو برای ما معرفی شده است و حضرت فرمودند هر کسی با او همراه است با ما همراه است و هر کسی دشمن اوست با ما دشمن است و این نشانه مرجعیت قدسی و علمی و شخصیتی ایشان است.
مدیرگروه مطالعات تمدن نوین اسلامی مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) است و فرزندان فاطمه(س) هم قرابت نسبی با پیامبر(ص) دارند و نه سببی، گفت: این تعبیر نسبی بودن قرابت فرزندان فاطمه(س) با پیامبر(ص) در فرمایشات رسول گرامی اسلام وجود دارد و این نشانه آن است که قرابت چقدر اهمیت داشته است. فرزندان فاطمه(س) در حقیقت از نظر نسبی، فرزندان علی(ع) محسوب می‌شوند ولی پیامبر(ص) آن را انتساب به خودشان می‌دهند زیرا بحث قرابت اهمیت زیادی دارد.
وی افزود: البته قرابت صرف در اسلام فضیلت نیست ولی وقتی شخصیت‌هایی چون فاطمه(س) و فرزندان ایشان مطرح است که ائمه معصومین(ع) محسوب می‌شوند این قرابت با نبی اکرم(ص) هم موضوعیت پیدا می‌کند.
شاگردی مستقیم پیامبر(ص)
عالمی با بیان اینکه یکی از مباحث مهم در این زمینه بحث شاگردی مستقیم و بدون واسطه فاطمه(س) از پیامبر(ص) است، اظهار کرد: در فرمایشات امیرالمؤمنین(ع) وجود دارد که من و فاطمه(س) هر روز در محضر نبی اعظم حاضر می‌شدیم و از ایشان کسب علم می‌کردیم و شاگردی می‌کردیم؛ محتوای این آموزش مطرح نشده است ولی کاملا مشخص است که محتوای این آموزش، معارف عمیق توحیدی و دینی است و ایشان در پرتو این آموختن اکتسابی و شهودی بود که هدایت امت بعد از پیامبر(ص) را عهده‌دار شدند.
وی افزود: موضوع دیگر هم محدثه بودن آن حضرت است؛ عظمت وجودی حضرت فاطمه(س) چنان بود که فرشته وحی بر ایشان نازل می‌شد و در مورد مطالب مختلف به آن حضرت آگاهی می‌داد و اگر در این مطلب دقت و تامل داشته باشیم هم از فرمایشات پیامبر و دیگر ائمه (ع) و هم از قرآن کریم قابل اثبات و استشهاد است لذا نمی‌توان این فضیلت حضرت فاطمه (س) را انکار کرد.
