به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام علی ذوعلم، عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه در مدرسه شبهه پژوهی با موضوع «استحاله فرهنگی»، به بررسی «نقش حوزه و روحانیت در مقابله با استحاله فرهنگی» پرداخت و استحاله فرهنگی را تغییرات نامحسوس، درونی و گاه ناخودآگاه در فرهنگ جامعه از وضع مطلوب به وضع نامطلوب دانست.
این استاد حوزه علمیه گفت: تهاجم فرهنگی، تغییر فرهنگی و شبیخون فرهنگی برخی از الفاظی است که در مورد استحاله فرهنگی استفاده می شود.
وی ادامه داد: سطوح استحاله فرهنگی متفاوت است. مثلاً این استحاله می تواند در سطح عمیق اعتقادی تا سطح گرایشات روزمره اتفاق بیفتد. تلقی جامعه از مسائل مختلفی همچون دین، انسان، پیشرفت، توحید، جامعه، انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) و ولایت فقیه می تواند در وضعیت فرهنگ عمومی و وقوع یا عدم وقوع استحاله فرهنگی جامعه اسلامی تأثیرگذار باشد.
هنر؛ ابزار و ناقل فرهنگی
حجت الاسلام والمسلمین ذوعلم با اشاره به برخی ابزارهای فرهنگ ساز اظهار کرد: هنرهای مختلفی همچون تئاتر، سینما، نویسندگی می توانند ناقل های فرهنگی مهمی باشند. مردم در عصر امروز ارتباط گیری زیادی با این ابزارها پیدا کرده و نسبت آن ها با دین را هم در نظر می گیرند.
لزوم توجه به یک فرهنگ معیار جهت سنجش وضعیت فرهنگی موجود
وی افزود: استحاله فرهنگی زمانی قابل مطرح کردن است که وضعیت مطلوب فرهنگی به خوبی تبیین و اثبات شده باشد. برای این امر می بایست یک فرهنگ معیار را مد نظر قرار داده و بر اساس آن وضعیت موجود را مورد سنجش قرار داد.
ضعف بنیه فرهنگی؛ مهم ترین زمینه استحاله فرهنگی
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه ضمن پرداختن به برخی زمینه های استحاله فرهنگی خاطرنشان کرد: عوامل و زمینه های استحاله فرهنگی متعدد بوده و عوامل شامل علت ها بوده، در حالی که زمینه ها همان اقتضائات هستند. مهمترین زمینه استحاله فرهنگی ضعف بنیه فرهنگی جامعه است. این بنیه فرهنگی از نظر ما معرفت، بصیرت، تعلق خاطر و باور دینی است.
وی گفت: در جامعه ما با توجه به معیار فرهنگی که داریم و شامل قرآن کریم می باشد، هرچقدر از این مبانی و آموزه های ارائه شده از سوی این کتاب آسمانی فاصله بگیریم، به سمت استحاله فرهنگی رفته ایم. در واقع سستی ریشه هاست که زمینه ساز استحاله فرهنگی می شود.
خلأها در زمینه استحاله آفرینی چه نقشی داشته است؟
حجت الاسلام والمسلمین ذوعلم با بیان اینکه خلأها، کاستی ها، ضعف ها و کم کاری هایی که در حوزه روحانیت وجود دارد می تواند بر مسئله فرهنگ تأثیرگذار باشد، یادآور شد: اما سؤال اینجاست که این خلأها در زمینه استحاله آفرینی چه نقشی داشته است؟
وی تصریح کرد: ما امروز به عملکرد نهادهای مختلفی که در عرصه فرهنگ دارای رسالت هستند، انتقاد داریم. یکی از این نهادها حوزه های علمیه است. اما باید دانست که همه ضعف ها شامل حوزه های علمیه نمی باشد. در نود سال پیش مرحوم آیت الله العظمی شاه آبادی فرمودند: این ضعف هایی که ما داریم عمده آن ها به دلیل جهل به مقام اسلام است. یعنی اگر افراد مختلف جامعه شناخت عمیقی از اسلام و جایگاه آن پیدا کنند، آن گاه است که این ضعف ها به حداقل خواهد رسید.
تبیین ارزش های اصیل اسلامی در راستای جلوگیری از گرایش مردم به ارزش های غربی
این استاد حوزه با تأکید بر اینکه حوزه های علمیه در تبیین ارزش های اصیل اسلامی دارای مسئولیت خطیری هستند، بیان داشت: در طول تاریخ معاصر ایران شاهد تلاش دشمنان دین در راستای تغییر نگرش های اعتقادی مردم بوده ایم که نتیجه این تلاش ها استحاله فرهنگی در برخی هنجارها و ارزش های اجتماعی بوده است. حوزه های علمیه و روحانیون می بایست با تبیین ارزش های اصیل اسلامی و اسلام ناب جایگاه اسلام و سبک زندگی اسلامی را برای مردم تشریح کنند تا از گرایش مردم به ارزش های غربی و سکولار جلوگیری شود.
وی گفت: سلوک، نگرش و نوع تعامل روحانیت با دین و ارزش های دینی می تواند تأثیر بسیاری بر فرهنگ جامعه اسلامی داشته باشد. از همین رو لازم است نظام تربیتی حوزه های علمیه اهتمام جدی خود در زمینه تعلیم و رشد مبلغین دینی را حفظ کرده و آن را ارتقا دهد.
نگاه و تلقی حوزه و دانشگاه نسبت به یکدیگر در وضعیت فرهنگی جامعه امروز ما تأثیرگذار است
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه در ادامه افزود: نگاه و تلقی حوزه و دانشگاه نسبت به یکدیگر نیز یکی دیگر از متغیرهای تأثیرگذار در وضعیت فرهنگی جامعه امروز ماست. می بایست تعاملات زیادی بین دو نهاد آموزشی و تربیتی کشور صورت گیرد تا بتوانند تلقی دقیق تر و جامع تری نسبت به همدیگر داشته باشند.
وی ضمن تأکید بر لزوم شناخت مخاطب در عرصه های تبلیغ دین ادامه داد: بر ما روحانیون و طلاب لازم است به خوبی مخاطب امروز خود و جامعه اسلامی حال حاضر را بشناسیم و بتوانیم از طریق اتخاذ روش های مناسب با آن ها تعامل و ارتباط داشته باشیم تا شناخت و معرفت دینی افراد را ارتقا دهیم.
لزوم تبلیغ ارزش های اسلامی بر اساس منظومه فکری امام خمینی(ره) و شهید مطهری
حجت الاسلام والمسلمین ذوعلم اظهار کرد: همه ما طلاب در زمینه مسائل فرهنگی مسئولیم و می بایست علاوه بر ارتقای سواد فرهنگی خود به تبلیغ ارزش های اسلامی به بلوغ جامعه در این زمینه کمک کنیم. این کار بر اساس رهنمود مقام معظم رهبری می بایست بر اساس منظومه فکری امام خمینی(ره) و نخبگانی همچون استاد شهید مرتضی مطهری صورت گیرد.
منظومه فکری مقام معظم رهبری؛ از اصلی ترین منابع کارآمد در جهت ارائه آموزه های اسلامی به جامعه
وی با برشمردن منظومه فکری مقام معظم رهبری به عنوان یکی از اصلی ترین منابع کارآمد در جهت ارائه آموزه های اسلامی به جامعه امروز، خاطرنشان کرد: دیدگاه های خود رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به خوبی برای تعریف و ارائه ارزش های اسلامی به جوان امروزی راهگشاست. بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی کلیات بسیار قابل استفاده ای را شامل می شود که مدل فکر کردن در مورد انقلاب اسلامی را به ما می آموزد.
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه افزود: رسانه، دانشگاه و آموزش و پرورش سه عرصه بسیار مهم تربیتی هستند که می بایست طلاب و مبلغین دینی در آن ها به فعالیت جدی بپردازند. با اقناع سازی و تبیین درست و واقع بینانه می توان در قالب مباحثه به شناسایی آفات فرهنگی و علل استحاله فرهنگی پرداخت و زمینه های ارتقای فرهنگ دینی را ایجاد کرد.
وی گفت: لازم است طلاب و روحانیون در وهله اول نقش ایجابی خود در زمینه پیشگیری از استحاله فرهنگی را در نظر داشته و با عمل به آموزه های دینی و سبک زندگی اسلامی بتوانیم به صورت عملی این آموزه ها را در معرض دید مردم قرار دهیم و الگوهای شایسته ای برای جامعه خود باشیم. این روش قطعاً برآیند مفیدتری را در سطح جامعه به دنبال خواهد داشت.
عضو شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی در آموزش و پرورش کشور را تدوین شده برشمرد و تصریح کرد: این متن که با نظارت و راهنمایی آیت الله اعرافی مدیر محترم حوزه های علمیه کشور نگارش یافته است، لازم است توسط حوزویان مورد مطالعه قرار گیرد تا ذهنیت صحیح و جامع را دریافت کرده و بر اساس آن بتوانند به فعالیت های فرهنگی در مهمترین سازمان تربیتی کشور بپردازند.
می بایست حوزویان در زمینه استحاله فرهنگی پژوهش و نقش آفرینی تقابلی داشته باشند
وی ادامه داد: در زمینه استحاله فرهنگی صرفاً غصه خوردن و بیان تبعات آن کفایت نمی کند؛ بلکه می بایست خود حوزویان نیز در این زمینه پژوهش و نقش آفرینی تقابلی داشته باشند. شهید مطهری نیز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در زمینه کاستی های حوزه های علمیه دغدغه داشته، کتاب «حوزه و روحانیت» را نوشته و در سال ۱۳۴۰ به چاپ رسانده است.
حجت الاسلام والمسلمین ذوعلم در پایان گفت: حضور در میدان تبلیغ فرهنگ اسلامی از طریق ارتقای سواد فرهنگی در حوزه های علمیه و جدی گرفتن این مسئله قابل تحقق است. این حضور فقط با منبر رفتن نیست و تک تک مبلغین دینی می توانند از طرق مختلف هنری و رسانه ای نیز پیام دین را به مردم ابلاغ نمایند و مهم این است همانطور که قرآن کریم در این باره می فرماید « قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَی وَ فُرَادَی»، هرکدام از طلاب و روحانیون در حد توان خود در این عرصه ورود پیدا کنند و احیاناً از انزوا، سکوت در مقابل هجمه های فرهنگی دشمنان و گوشه نشینی بپرهیزند.
