به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به‌مناسبت ایام محرم حسینی، شهرآرا در گفتگو با حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه و کارشناس حوزه حقوق کودک به بررسی فرصت‌های تربیتی ماه پیروزی خون بر شمشیر برای کودکان و نوجوانان پرداخت که در ادامه آن را می‌خوانید.
محرم، صرفا موسم عزاداری نیست
حجت‌الاسلام‌والمسلمین پیوندی در آغاز بحث اظهار می‌کند: ممکن است این تصور وجود داشته باشد که ماه محرم صرفا موسم عزاداری برای مصائب سیدالشهدا(ع) است، اما باید بدانیم محرم فرصت و گنجینه‌ای است که می‌تواند در حوزه فرهنگی و تربیتی نیز آثار فراوان داشته باشد. اینکه فکر کنیم صرفا مراسمی برگزار و ثوابی دریافت می‌شود، نگاه حداقلی به فرصتی عظیم همچون محرم است؛ چون در مکتب حسینی انواع مسائل اخلاقی، عرفانی، معنوی و خانوادگی و همه آنچه در زندگی به کار ما می‌آید، وجود دارد؛ چنان‌که فرصتی ارزشمند و ویژه برای تربیت کودکان و نوجوانان است، از این‌رو برای تربیت کودک و نوجوان در چنین موسمی، باید از قبل برنامه‌ریزی کرد؛ به‌ویژه آنکه می‌دانیم کودکان و نوجوانان و جوانان در این عزاداری‌ها و مجالس حسینی، حضوری فعال دارند.
نقش‌آفرینی کودکان و نوجوانان در عاشورا
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه تصریح می‌کند:در واقعه عاشورا کودکان و نوجوانی بودند که حتی با بذل جان و شهادت در رکاب امام‌حسین(ع) نقش‌آفرینی کردند؛ همچون حضرت علی‌اصغر(ع) که طفلی شیرخوار بودند، امام‌باقر(ع) که کودکی سه‌چهارساله بودند، حضرت عبدا…بن‌حسن(ع) که کودک بودند و حضرت قاسم‌بن‌حسن(ع) که نوجوان بودند. نوع برخورد اهل‌بیت(ع) با آن‌ها برای ما راهگشاست و با به‌روزرسانی این سیره و سبک تربیتی، می‌توان اتفاقات مبارکی را رقم زد؛ چون این شور و احساسات در زمانی کوتاه از بین می‌رود، لذا خوب است از آن برای تربیت نسل آینده بهره بگیریم.
ارکانی که ساختار عزاداری‌ها را شکل می‌دهند
وی با بیان اینکه محرم و عزاداری‌های حسینی چهار رکن مهم دارد که ساختار سوگواری‌ها را شکل می‌دهند، می‌گوید: رکن نخست، نمادهای عاشورایی است؛ چنان‌که عاشورا خود یک نماد جهت‌دهنده و انگیزه‌بخش است. دوم رفتارهاست. سوم محتوای ارائه‌شده و رکن چهارم، هیجانات و عواطفی است که در بستر عزاداری ایجاد می‌شود.
مؤلف کتاب «حقوق کودک» می‌افزاید: عاشورا مکتبی است که درون خود، نمادهای بسیاری دارد که در تربیت راهگشاست؛ مثل بیرق‌ها و علم‌هایی که برافراشته و سیاه‌پوشی‌هایی که انجام می‌شود و فرهنگ‌ساز است و زبانی برای گفتن دارد؛ یعنی پرچم و لباس سیاه محرم و مرثیه‌سرایی، همه نمادند که آثار تربیتی دارند و در ادبیات ما به‌وفور به‌چشم می‌خورند؛ مثل شعر محتشم کاشانی که سال‌هاست شورآفرینی و اثرگذاری می‌کند. هرچه نمادها از نظر محتوایی غنی‌تر باشند، آثار تربیتی و رشددهنده بیشتری بر جای می‌گذارند. زیارات مرسوم همچون زیارت عاشورا و زیارت وارث و محتوای آن‌ها نیز جزو نمادها هستند که می‌توانند بستر تربیتی را برای نسل آینده فراهم کنند.وی با بیان اینکه رکن بعدی مرتبط با عاشورا، شامل محتوا اعم از سخنرانی، روضه، مقتل‌خوانی و مرثیه‌سرایی است، ابراز می‌کند: این‌ها باید متناسب‌سازی شود؛ یعنی هر نسلی، زبان و فهم و درک خاص خود را دارد. باید نسل امروز را شناخت و به‌تناسب سلیقه‌اش، روضه و منبر را جهت داد. عاشورا ازنظر محتوا اعم از حماسی، معنوی، عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و خانوادگی در اوج غنا قرار دارد که می‌توان از آن در تربیت بهره برد. نباید در این عرصه، دچار روزمرگی شویم و صرفا به برگزاری مجلس عزا اکتفا کنیم.
منبری و مداح، حواسشان به بچه‌ها باشد
حجت الاسلام پیوندی می‌افزاید: یکی از آسیب‌های برخی هیئت‌ها و مجالس، اکتفای صرف به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی است و آگاهی‌بخشی و تبیین فلسفه قیام حسینی در آن‌ها دنبال نمی‌شود، درحالی‌که پیام عاشورا، جهانی است و بر عزت و جوانمردی فراتر از دین و مذهب تأکید می‌کند؛ چنان‌که امام‌حسین(ع) فرمودند: «اگر دین ندارید، آزاده باشید» و این پیامی فرامذهبی و فرادینی است، لذا بسیاری از شخصیت‌های بزرگ دیگر ادیان و مکاتب، از سیدالشهدا(ع) و عاشورا الهام گرفته‌اند؛ چنان‌که جواهر نعل‌نهرو هنگام پیروزی بر استعمار گفت: «الگوی من در این پیروزی، حسین عزیز است». در هیئت‌های عزاداری کودکان و نوجوانان که در سطح کشور پراکنده و متعدد هستند، محتوا می‌تواند در بعد تربیتی اثرگذار باشد؛ البته به شرط برنامه‌ریزی و بهره‌گیری از ظرفیت مداحی و منبر.وی تأکید می‌کند: باید به شور و احساس کودک و نوجوانی که لباس مشکی می‌پوشد و سینه و زنجیر می‌زند، جهت بدهیم؛ به‌ویژه اینکه در این گروه‌های سنی، هیجان غلبه دارد و در جریان و حرکت است. باید به این حس و هیجان بار و جهت داد که این کار نیازمند برنامه‌ریزی و حوصله و صبر فراوان است؛ وگرنه این شور و احساسات، ممکن است هدر برود.
مراقب الگوها باشیم
وی رفتار را رکن بعدی واقعه عاشورا می‌داند و می‌گوید: اینجا الگوسازی اهمیت بسیار دارد. عقربه دل آدمی مدام آگاهانه یا ناآگاهانه به‌سمت الگوها چرخش دارد. اگر الگو مثبت باشد، اثر سازنده می‌گذارد و اگر منفی باشد، عواقب سوئی را رقم می‌زند. محرم فرصتی برای الگوسازی است. با رجوع به تعابیر پیامبر اکرم(ص)، به گرامی داشتن فرزندان و تربیت نیکوی آن‌ها می‌رسیم؛ البته مهم‌تر از تعلیم زبانی، تربیت عملی است؛ چنان‌که امام‌صادق(ع) فرمودند: «مردم را با رفتار خود به حق دعوت کنید، نه با زبانتان». اینجا نقش پدر و مادر در الگوبخشی بسیار مهم است. در حکمت۷۰ نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «هرکه خود را پیشوا و الگوی مردم می‌کند، قبل از دیگران باید خود را ادب کند» و در خطبه۱۷۵ نهج‌البلاغه فرموده‌اند: «ای مردم! به‌خدا من شما را به طاعتی برنمی‌انگیزم، جز آنکه خود پیش از شما به آن برمی‌خیزم و از معصیتی بازنمی‌دارم، مگر آنکه پیش از شما آن را فرومی‌گذارم». کودک و نوجوان با حرف و سخن تربیت نمی‌شود. از معصوم(ع) است که کودک آن شخصیتی می‌شود که شما هستید، نه آن که آرزو می‌کنید.
رفتار با کودک در سیره حسینی
حجت الاسلام پیوندی، با تأکید بر لزوم مقابله با خرافات و آسیب‌ها در عزاداری‌ها، ادامه می‌دهد: سبک زندگی حسینی در برخورد با کودکان و نوجوانان، بسیار آموزنده است. نقل است وقتی امام‌حسین(ع) تنها مانده بودند و عزم میدان کردند، حضرت سکینه(س) پیش آمدند و مانع ایشان شدند؛ در مقاتل آمده است با وجود آن وضعیت سخت، حضرت از اسب پیاده شدند و آن دختر را بر دامان نشاندند و او را نوازش و به وی محبت کردند. این رفتارها، اوج محبت در خانواده را ترسیم می‌کند. بسیاری از ما در شرایط عادی هم در برخورد با کودک چنین نمی‌کنیم، اما حضرت سیدالشهدا(ع) در سخت‌ترین شرایط، باحوصله برای کودکان و نوجوانان درباره قیام و چرایی شرایط توضیح می‌دادند و به بچه‌ها توجه می‌کردند، لذا روضه‌ها و شور ما هم باید جنبه آموزش و اخلاق داشته باشد. حماسه عاشورا براساس اراده الهی رخ داد و اوج اخلاق و ایثار را به نمایش گذاشت. باید وسعت اندیشه، شهامت حق‌گویی، عزت‌نفس و قدرت استدلالی که در این واقعه تبلور داشت، برای بچه‌ها بیان شود.
به بچه‌ها در عزاداری مسئولیت بدهیم
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه تأکید می‌کند: در ماه محرم می‌توانیم با مشارکت دادن کودکان و نوجوانان در اقامه عزای حسینی و دادن مسئولیت هرچند کوچک و جزئی به آن‌ها، فرصت تربیت و رشدشان را فراهم کنیم. نوع برخورد با کودکان و نوجوانان در مجالس و عزاداری‌ها بسیار مهم است، حتی اگر به اندازه دادن پرچم یا چرخاندن ظرف قند درمیان عزاداران به دست کودکی باشد، اثر خود را می‌گذارد. سیره حسینی در نوع برخورد با بچه‌ها، از مدینه تا کربلا و نیز برخورد اهل‌بیت(ع) در مسیر کربلا تا شام، در این‌باره الگوبخش و راهنماست.
کارشناس حوزه حقوق کودک ادامه می‌دهد: ذهن بچه‌ها مملو از پرسش است که همواره باید آماده بود و به سؤالات آن‌ها پاسخ داد؛ سؤالاتی مانند اینکه چرا در کربلا آب نبود یا چرا حضرت عباس(ع) از آب فرات ننوشید؟ عاشورا همه اجزای یک حماسه و مکتب بزرگ را در خود دارد؛ از طفل شیرخوار تا پیرمردان و دختران و پسران در آن نقش آفریده‌اند و بعد خانوادگی آن، جلوه‌های تربیتی بسیار دارد.
حجت‌الاسلام پیوندی در پایان یادآوری می‌کند: مکتب اهل‌بیت(ع) سرشار از آموزه‌های تربیتی است. امام‌حسین(ع) دایه‌ای به نام ام‌فضل داشتند که حضرت را شیر می‌داد. وی قبل از ولادت امام‌حسین(ع)، خواب دید که عضوی از خانواده پیامبر(ص) در خانه اوست و وقتی خواب را بازگو کرد، پیامبر(ص) وی را به ولادت امام‌حسین(ع) بشارت دادند. از ام‌فضل نقل است که روزی حسین‌بن‌علی(ع) را نزد پیامبر(ص) بردم و حضرت‌رسول(ص) ایشان را در آغوش گرفتند و نوازش کردند. در همان حال، نوزاد لباس پیامبر(ص) را نجس کرد. من با تندی کودک را گرفتم. رسول‌خدا(ص) فرمودند: «این نجاست با قدری آب، پاک می‌شود اما این تندی رفتار تو از دل کودک نمی‌رود». عمل به سیره معصومان(س) در رفتار با کودکان آثار تربیتی فراوان دارد.
