ظاهر و باطن توأمان
نوشتاری از حجت الاسلام و المسلمین بهرام دلیر عضو هیأت علمی گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه
پیامبر(ص) فرمود: «هرچیزی حقیقتی دارد.»[۱] یعنی هر چیزی، به‌غیر از معنای ظاهری، معنای حقیقی و باطنی هم دارد. این موضوع شامل همه عبادات می‌شود. یعنی نماز و وضوء، یک ظاهر دارند و یک باطن. همانطور که توجه به ظاهر عبادات و اعمال، آثاری نیکو و سازنده برای انسان به همراه دارد، توجه به باطن آنها هم، به رشد باطنی انسان کمک می‌کند. خداوند در قرآن می‌فرماید: «و براى هر يك [از اين دو گروه]، از آنچه انجام داده‌اند، [در جزا] مراتبى خواهد بود»[۲]. طبق این آیه، هم توجه به ظاهر مهم است و هم توجه به باطن، و مشخص است که اگر علاوه بر ظاهر، به باطن اَعمال هم آگاهی پیدا کنیم، به مراتبِ بالاتری در نزدیکی به حضرت حق دست خواهیم یافت و پاداش بیشتری دریافت خواهیم کرد. از طرف دیگر، درک و فهم حقیقتِ باطن اعمال، ما را به انجام آن عمل مشتاق‌تر و علاقه‌مندتر می‌کند.
بنابراین، آشنایی با ظاهر و باطن وضوء، به عنوان مقدمه‌ی نماز، می‌تواند به انسان، در مسیر عمیق‌تر شدن در عبادتها و در نتیجه انسانتر شدن و نزدیکی و قرابتِ بیشتر به حضرت حق، یاری رساند. حج بی‌طهارت حج بشمار نمی‌آید و در طهارت بهتر است که حاجی فقط به وضوی ظاهر بسنده نکند بلکه به طهارت باطن نیز نظر کند. امروز شاهد سالکان به حج رفته هستیم بطور یقین توجه به باطن حج تحول اخلاقی و عرفانی که در حاجی می‌کند قابل مقایسه با رویکرد ظاهری به حج نیست. جهات باطنی میقات و حریم حرم امن الهی است که حاجی را محرم کوی یار می‌کند و به حاجی عروج می‌دهد. حج سیروسلوک است حج حرکت و پویایی است رهایی از سکون و سکونت و راه‌یابی به سیل سالکان کوی الهی است تا از درد فراق و هجران رهایی یافته و به وصال یار درمان دردهایش را یافته و با معرفت بسویش شتافته و به رضایت حق آرامش را در جوارح و جوانح خود جاری و ساری ساخته و لذت حج را چشیده و از شنیده‌ها گذر نموده و توشه دنیا و آخرت از سفر حج به ارمغان آورده است که از این به بعد با بصرش به امور ظاهری نگریسته و با بصیرتش با تماشاگه‌راز آفرینش می‌نشیند و لذت می‌برد.
[۱] . محمدبن یعقوب کلینی، الکافی،ج۳،ص۱۳۸.
[۲] . وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا» (انعام: ۱۳۲)
