به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام و المسلمین غلامحسن محرمی، عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه، شامگاه ۱۷ تیرماه در نشست علمی «احتجاج و استناد به حدیث غدیر در کلام معصومین(ع)»، گفت: جمعیت بسیار زیادی حدیث غدیر را نوشته‌اند و در این جمعیت، افراد زیادی بودند که از مدینه برای حج وداع آمده بودند و شمار زیادی هم از مکه و یمن برای مشایعت پیامبر(ص) حاضر بودند و پیامبر(ص) به دستور خداوند امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) را به صورت رسمی اعلام فرمود و برای ایشان بیعت گرفتند.
وی اضافه کرد: البته این شبهه وجود دارد که چطور شد که مسلمانان زیادی، این بیعت را نادیده گرفته و فراموش کردند و در نهایت بعد از دو ماه، امیرالمؤمنین(ع) به خلافت نرسیدند و دیگران خلافت را غصب کردند؟ یا چرا حضرت علی(ع) به سقیفه نرفتند و حق خود را احقاق نکردند یا چرا اهل بیت(ع) چندان به حدیث غدیر احتجاج نکردند؟
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه اظهار کرد: حدیث غدیر از جهت نقلی، متواتر است و کسی در آن خدشه ندارد و اهل سنت هم درستی آن را قبول کرده‌اند و در تمامی طبقات متواتر است مثلا در طبقه اول فقط ۱۱۰ نفر از صحابه آن را نقل کرده‌اند؛ البته اهل سنت آن را تاویل کرده‌اند یعنی تعبیر مولی را به معنای دوست و محب گرفته‌اند و این تاویل است پس در سند حدیث مناقشه نشده است ولی در معنای آن مناقشه شده است.
محرمی تصریح کرد: برای پاسخ به این پرسش از نگاه تاریخی کافی است به شرایط آن زمان نگاه کنیم، در بیابان خشک و سوزان و در مسیر برگشت مسلمین به سرزمین‌های خودشان، پیامبر(ص) به کاروان‌ها دستور توقف دادند و سه روز در این مکان ماندند و از طرفی پیک فرستادند تا کسانی که جلوتر رفته‌اند برگردند و منتظر ماندند تا کاروان‌های عقب‌تر برسند و دستور فرمودند که شاهدان به غایبان و نسل‌های آینده پیام امامت و جانشینی علی(ع) را برسانند، حال آیا این همه مشقت تنها برای ابراز محبت و دوستی است؟
وی افزود: علی(ع) جایگاهی دارد که پیامبر(ص) داشت و پیامبر هم در آن زمان حاکم و رهبر بود و ظاهر حدیث هم چنین معنایی دارد و اگر اهل سنت به معنای دوست می‌گیرند تاویل است؛ درست است مولی در لغت به معنای دوستی است ولی در اینجا چنین برداشتی دور از ظاهر است و تاویل هم باید دلیل داشته باشد و بدون دلیل نمی‌توان لفظی را به معنای غیرظاهر آن حمل و معنا کرد. مثلا در آیه شریفه یدالله… طبیعتا معنای ظاهری در شان خدا نیست زیرا خدا مانند انسان جسم ندارد که دست داشته باشد به همین دلیل ید را به قدرت تاویل می‌کنیم.
مولی در تفسیر ائمه(ع) به معنای امام است
محرمی با بیان اینکه در روایاتی داریم که مولی در حدیث غدیر به چه معنایی است و ائمه(ع) فرمودند به معنی الامام و این هم مؤید دیگری بر امامت امیرالمؤمنین(ع) است، اظهار کرد: در مورد اینکه برخی می‌گویند چرا معصومین(ع) به حدیث غدیر احتجاج نکرده‌اند باید گفت این سخن، نادرست است زیرا ایشان چنین کاری کرده‌اند و از یادشان نرفته بوده است؛ از شگردهای مخالفان شیعه این است که می‌گویند این حرف‌ها مانند امامت و خلافت و رهبری را شیعه درست کرده. ولی این اتهامات و نسبت‌ها، نارواست. ابن تیمیه فقط دو کتاب صحیح مسلم و بخاری را قبول دارد و هر روایتی در کتب مهم اهل سنت پیدا شود یا آن را به شیعه نسبت می‌دهد یا ضعیف می‌داند، بنابراین اگر مبنای ابن تیمیه را در نظر بگیریم شاید بتوان این اتهامات را به شیعه نسبت داد ولی این بر خلاف نظر بسیاری از خود علمای اهل سنت است زیرا کتب اهل سنت فقط منحصر به این دو کتاب نیست.
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه تصریح کرد: این مطلب که عترت(ع) به حدیث غدیر احتجاج نکرده‌اند مطلبی کاملا ناتمام است؛ از جمله برخی از این احتجاجات، عمومی بوده است یعنی در فرمایشات امیرالمؤمنین(ع)، که شیعه و سنی نقل کرده‌اند ایشان فرموده‌اند من در این مسئله، مظلوم واقع شده‌ام و در فرمایشات سایر اهل بیت(ع) بارها تاکید شده است که حق امامت و ریاست و خلافت مسلمین برای ما بود و دیگران آن را غصب کردند.
وی با بیان اینکه طبق شمارش بنده در منابع، در موارد بسیار زیادی امیر مؤمنان و حضرت زهرا(س) و سایر اهل بیت(ع) به این حدیث احتجاج کرده‌اند، افزود: در کتب تاریخی حرفی از حدیث غدیر در سخنان امیرمؤمنان(ع) در ماجرای سقیفه نیست مثلا در تاریخ طبری و ابن قتیبه دینوری عدم بیعت حضرت علی(ع) با خلفا بیان شده است ولی اشاره‌ای به حدیث غدیر نشده است. کتاب سلیم از کتب شیعی قرن اول هجری است و در قوت آن همین کافی است که محمدون ثلاث به آن استناد دارند؛ در این کتاب بیان شده است که علی(ع) به حدیث غدیر احتجاج کرده و فرمودند شما را به خدا قسم می‌دهیم آیا در روز غدیر خم نشنیدید که پیامبر(ص) چه گفت؟ ایا آن را فراموش کردید؟ حضرت در همان ایام سقیفه هم به این حدیث احتجاج کردند ولی آیا احتجاج ایشان باعث جلوگیری از سقیفه شد؟ مگر سقیفه محلی برای کرسی نظریه‌پردازی و حکمیت حق و باطل بود؟ سقیفه جایی برای کسب قدرت بود و هر کسی تلاش داشت خود را خلیفه کند و از انواع نیرنگ‌ها و تطمیع و تهدیدات هم استفاده کردند حتی از کشتن هم ابایی نبود.
احتجاج علی(ع) به روایت غدیر تاثیری در سقیفه نداشت
وی افزود: برخی گفته‌اند اگر حضرت علی(ع) در سقیفه به این حدیث احتجاج می‌کرد مردم از او حمایت می‌کردند، ولی ما معتقدیم که همان موقع هم حدیث را منکر می‌شدند گرچه ما شاهدیم که بارها حضرت زهرا(س) در همان ایام سقیفه به حدیث شریف غدیر احتجاج فرمودند و منابع متعدد این مسئله را نوشته‌اند. در کتاب امالی مفید و … ذکر شده است که حضرت در موارد متعدد فرمودند که چرا روز غدیر را فراموش کردید.
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه ادامه داد: در روایت محمود بن لبید هم این مسئله وجود دارد. وقتی به خانه حضرت هجوم بردند حضرت زهرا(س) فرمودند مثل اینکه شما روز غدیر خم را از یاد بردید و نمی‌دانید پیامبر(ص) در این روز چه فرمود. در خصال صدوق و دلایل الامامه هم آمده است که پیامبر(ص) در روز غدیر برای هیچ کسی عذر و بهانه‌ای باقی نگذاشت. حضرت زهرا(س) خطاب به زنان مهاجر و انصار فرمودند که؛ الیکم انی فلا عذر احد بعد غدیر خم.
محرمی گفت: حدیثی داریم که در روز شورا برای تعیین خلافت عثمان و یا یک روز بعد از شورا امیرمؤمنان(ع) به حدیث غدیر احتجاج فرموده و یادآوری کردند که آیا شما فراموش کردید که پیامبر(ص) در روز غدیر خم چه فرمودند؟ حضرت باز در دوره عثمان، یک روز در مسجد مدینه که مهاجر و انصار مفاخره می‌کردند، به اسلام و خدمات خود در اسلام مفاخره کردند و یکی از این موارد هم ذکر حدیث غدیر بود که در کتاب سمطین جوینی از علمای اهل سنت نقل شده است.
احتجاج به غدیر در ماجرای رحبه
وی افزود: مورد دیگر از احتجاجات امیرمؤمنان(ع) به حدیث غدیر در داستان رحبه است؛ رحبه مسجدی در کوفه است و امام(ع) در بالای منبر فرمودند هر کسی حدیث غدیر را از پیامبر(ص) شنیده است بلند شود و شهادت بدهد؛ گفته شده است که افرادی از صحابی در پای منبر بودند ولی کتمان کردند و شهادت ندادند و هر کدام گرفتار بیماری بسیار بدی شدند.
محرمی بیان کرد: وقتی معاویه بعد از امضای صلح‌نامه با امام حسن(ع) به کوفه آمد، منبر رفت و گفت من لایق خلافت بودم و بالاخره ایشان(امام حسن) پذیرفت که خلافت را به من بدهد؛ امام حسین(ع) سخنان معاویه را قطع کرد و گفت این مرد(معاویه) خلیفه نیست، پادشاه است و خلافت برای ما است و دلایل متعددی هم آورد و از جمله فرمودند که پیامبر(ص) در روز غدیر خم امیرامؤمنین(ع) را به خلافت نصب کرد و مردم دیدند که علی(ع) به امامت و خلافت نصب شد.
احتجاج سایر ائمه(ع) به غدیر
وی افزود: حضرت امام حسین(ع) دو سال قبل از مرگ معاویه، صحابه و تابعین را دعوت کرد و از فضایل خودشان سخن گفتند و فرمودند من این کار را کردم زیرا ترسیدم به تدریج این فضایل از یادها برود و تحریف شود و شما این مسائل را برای مردم بازگو کنید زیرا معاویه دستور داده بود که فضایل امام علی(ع) نباید نقل شود و افرادی که این کار را می‌کردند او را مجازات می‌کردند و از جمله مسائلی که به عنوان فضیلت ذکر شد نصب امیرمؤمنان(ع) به خلافت و ولایت و امامت در روز عید غدیر بود و یک روایت هم از امام سجاد(ع) داریم که نسبت به این حدیث احتجاج فرمودند اما در مورد ائمه بعدی بهتر است که از واژه احتجاج استفاده نشود و عمدتا ائمه(ع) به تفسیر واژه مولی به خصوص در پاسخ به سؤالات مردم پرداختند و مولا را در معنای امام و جانشین پیامبر(ص) تفسیر فرمودند و تا دوره امام زمان(عج) یعنی در تمامی دوران ائمه(ع) حدیث غدیر در سخنان ائمه(ع) تکرار شده است.
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه افزود: البته از امام باقر(ع) چهار حدیث در این باره آمده است و امام(ع) در یکی از آنها به تشریح فرایند روایت و اینکه سه بار جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و آیه ابلاغ را تاکید فرمود و سایر ماجراها را شرح داده‌اند.
