به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، عید سعید فطر عید بزرگ روزه‌داران و مؤمنانی است که بعد از یک ماه بهره‌گیری از خوان گسترده الهی و برای جلب رضای خداوند از گناهان دوری کرده و در برابر هواهای نفس و شیطان پیروز شدند و اکنون در این روز بزرگ جشن می‌گیرند و از خداوند اجر و پاداش یک ماه صبر و بردباری و صیام را می‌گیرند. به همین مناسبت خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین محمد صفر جبرئیلی عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه به گفت و گویی پرداخت که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
فلسفه عید سعید فطر چیست؟
عید فطر یکی از دو عید بزرگ برای همه مسلمانان در فرهنگ اسلامی است. در شعائر اسلامی اولین روز ماه شوال به عنوان عید فطر و جشن بازگشت به فطرت معین شده است مسلمانان مقیدی که ماه رمضان را به روزه داری، ارتباطهای پی در پی با خداوند و تهذیب نفس و تصفیه روح و جان خویش همت گماشته اند، به فطرت واقعی خود برمی گردند و پس از گذشت این ماه پربرکت در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند می طلبند، اجر و پاداشی که خود خداوند به آنان وعده داده است و با حضور در نماز عید ضمن به جا اوردن این سنت عظیم با حضور در اجتماع مسلمانان به تقویت روابط و دوستی ها و مستحکم کردن قلبها اقدام می کنند.
امام سجاد (ع) در اواخر دعای ۴۵ صحیفه سجادیه می فرماید: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَتُوبُ إِلَیْکَ فِی یَوْمِ فِطْرِنَا الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِینَ عِیداً وَ سُرُوراً» (خدایا! در روز فطرمان‌که آن را برای مؤمنین عید و سرور و برای اهل آیینت روز اجتماع و گردهمایی، قرار دادی..) بنابراین واژه «عید» در روایات متعدد وجود دارد، نمونه بارز آن همین دعای امام سجاد و دعاهای دیگر است ضمن اینکه واژه «عید» در روایات برای دو روز به کار رفته است، یکی برای عید فطر دیگری برای عید قربان، که نمونه باز آن را امام سجاد (ع) در دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه برای روز عید قربان آورده و می فرماید: «اللَّهُمَّ هَذَا یَوْمٌ مُبَارَکٌ مَیْمُونٌ وَ الْمُسْلِمُونَ فِیهِ مُجْتَمِعُونَ فِی أَقْطَارِ أَرْضِکَ..» (خدایا! امروز، روز خجسته و کامیابی است؛ مسلمانان در این روز در نواحی زمینت گرد هم آمده‌اند؛) بنابراین اصل واژه عید در نصوص روایی است.
زکات فطره از عوامل تمام‌کننده و کمال‌بخش روزه
زکات فطره باعث قبولی و تمامیت روزه می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع) این‌گونه آمده است: «همانا دادن زکات فطره از جمله عوامل تمام‌کننده و کمال‌بخش روزه است. همان‌گونه که صلوات بر پیامبر(ص) از جمله عوامل تمام کننده نماز می‌باشد؛ چرا که هرکس روزه بگیرد ولی زکات فطره را عمداً ترک کند و ادا نکند، مانند آن است که روزهای نگرفته است. همان‌گونه که هرگاه کسی نماز بگذارد ولی صلوات بر پیامبر(ص) نفرستد مانند آن است که نماز نگذاشته است. خداوند عبادت بدنی؛ مثل روزه را با عبادت مادی (پرداخت فطره) در هم آمیخته است و یکی را تکمیل کننده دیگری نامیده است تا بدین سبب، نتایج روزه‌داری که از جمله آن، درک شرایط مستمندان و فقیران است؛ در مرحله عمل نیز تحقق پیدا کرده و روزه‌داران با درک آن شرایط؛ اقدام به کمک‌های مالی به مستمندان کنند و ثمره روزه‌داری خویش را در عمل کامل کنند.
خداوند با تشریع روزه فرصتی مناسب را در بیشتر روزهای سال به ویژه در ماه مبارک رمضان در اختیار انسان قرار داده تا او استعداد بالقوه اش را در راه رسیدن به قرب الهی به فعلیت رسانده، به مقام خلیفه اللهی خویش نزدیک گردد. روزه هر چه آثار و فوائد بدنی و اخلاقی و اجتماعی دارد، در مسیر تقوا است، همان گونه که قرآن کریم می فرماید: «اى افرادى که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانى که قبل از شما بودند نوشته شد، تا پرهیزکار شوید»
لذا فلسفه عید فطر این است که من توفیق پیدا کردم با حکم الهی یک ماه روزه بگیرم و این امانت را که خداوند به گردن من گذاشته بود را با خیر و خوشی به مقصد رساندم؛ این از جهت فردی روزه گرفتن است، از جهت اجتماعی هم این است که مردم باید به صورت جمعی نماز عید فطر را برگزار کنند. متاسفانه این در حالی است که امروزه مردم آن گونه که شایسته و بایسته عید فطر است آن را با شکوه برگزار نمی کنند و بیشتر به صورت فورادا و در منزل می خوانند در حالی که حضور در اجتماع مهم تر است. لذا فلسفه عید فطر این است که من تکلیفم را انجام دادم و یک بار معرفتی، معنوی و عملی که بر دوش من نهاده شده بود را با موفقیت به پایان رساندم؛ حال بناست که روز عید فطر جایزه دریافت کنم. وقتی انسان جایزه می گیرد، خوشحال می شود.
اگر انسان زکات هر چیزی را به موقع بپردازد باعث آرامش روح و جسم انسان می‌شود. روزه گرفتن نیز علاوه بر اینکه باعث می‌شود زکات بدن پرداخته شود به سلامتی جسم نیز کمک زیادی می‌کند. اگر انسان زکات هر چیزی را به موقع بپردازد باعث آرامش روح و جسم انسان می‌شود. روزه گرفتن نیز علاوه بر اینکه باعث می‌شود زکات بدن پرداخته شود به سلامتی جسم نیز کمک زیادی می‌کند.
ما دو نوع زکات داریم؛ زکات مال و زکات بدن داریم، زکاتی که در روز عید فطر داده می شود زکات بدن انسان است. روایات زیادی هم داریم که زکات آثار و برکات فراوانی دارد. امام علی (ع) فرمودند: برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن روزه است. زکات باعث سلامتی انسان می شود. زکات تندرستی کوشش در راه اطاعت خداست. همچنین در جای دیگر فرمودنند: «مَن أدّى زکاهَ الفِطرَهِ تَمَّمَ اللَّهُ لَهُ بها ما نَقَصَ مِن زکاهِ مالِهِ» هر که زکات فطره را بدهد، خداوند به سبب آن زکاتى را که از مالش کم شده است جبران کند.
روایت دیگری از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: مَنْ خَتَمَ صِیَامَهُ بِقَوْلٍ صَالِحٍ أَوْ عَمَلٍ صَالِحٍ تَقَبَّلَ اَللَّهُ مِنْهُ صِیَامَهُ فَقِیلَ لَهُ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ مَا اَلْقَوْلُ اَلصَّالِحُ قَالَ شَهَادَهُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اَلْعَمَلُ اَلصَّالِحُ إِخْرَاجُ اَلْفِطْرَهِ.( هرکس روزۀ خود را با گفتار یا کردارى شایسته تمام کند،خداوند روزه‌اش را مى‌پذیرد.»به حضرت عرض شد:«اى فرزند پیامبر خدا! گفتار شایسته چیست؟ فرمود: گواهى دادن به اینکه معبودى جز خدا نیست و کار شایسته، پرداخت زکات فطره است). پس زکات فطره بسیار مهم است؛ این زکات فطره است که باعث قبولی روزه مسلمانان می شود ضمن اینکه یک جایزه هم محسوب می شود. بهترین جایزه این است که من و شما در کلاس درس الهی با نمره عالی قبول شدیم.
چه کسانی در عید فطر از همه خوشحال تر هستند؟
مشخص است کسانی که یک ماه از سال را خوب روزه گرفتند. تمام اعضا و جوارح شان روزه بود، کسانی که شب قدر را با معرفت احیا نمودند، کسانی که به فرمایشات پروردگار متعال عمل کردند و قرآن کریم را ختم نمودند، قرآنی که همراه با تدبر و اندیشیدن بوده و چیزی از این کتاب الهی را فهمیده و درک کردند، هر کسی که قول صالح و عمل صالح در ماه مبارک رمضان داشت خوشحال است.
مهمترین ره آورد عید فطر چیست؟
وَ رَوَى جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ قَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ «إِذَا کَانَ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نَادَى مُنَادٍ یَا أَیُّهَا اَلْمُؤْمِنُونَ اُغْدُوا إِلَى جَوَائِزِکُمْ» ثُمَّ قَالَ «یَا جَابِرُ جَوَائِزُ اَللَّهِ لَیْسَتْ کَجَوَائِزِ هَؤُلاَءِ اَلْمُلُوکِ» ثُمَّ قَالَ «هُوَ یَوْمُ اَلْجَوَائِزِ»
(جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله فرمود: چون روز اول شوّال فرا مى‌رسد منادیى فریاد مى‌کند: اى مؤمنان در این صبحگاه بشتابید براى جوایزتان سپس فرمود: اى جابر جوایز خداوند متعال که مانند جوایز این پادشاهان نیست، آنگاه فرمود: امروز روز جایزه است. توضیحی در این زمینه نداده است، اگر هم داده باشد به دست ما نرسیده است.)
