به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری کتاب ایبنا، به مناسبت هفته مقاومت سلسله نشست‌هایی برگزار می‌شود که به سردار حاج قاسم سلیمانی و مساله مقاومت می‌پردازد. در ادامه این سلسله نشست‌ها، نشست نقد و بررسی «داستان و مسئله مقاومت» دوشنبه (۱۲ دی‌ماه ۱۴۰۱) با حضور احمد شاکری عضو هیات علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه و ساسان ناطق در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
در ابتدای این نشست احمد شاکری گفت: واکاوی موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است. مراد ما از مساله مقاومت و نکته نخست ساحت بحث و ساحت مساله‌مندی است. جستاری در مساله‌پژوهی ادبیات داستانی دفاع مقدس است. از نظری به آن عنوان پرسش می‌دهند و به آن مساله گفته می‌شود.
وی افزود: آنچه اهمیت دارد این است که حتی انتخاب این عنوان برگرفته از یک واقعیت خارجی است و این مساله در خود عنوان هم جاگذاری شده است. گرچه در برخی از جلسات صرفا موضوع در آن مطرح می‌شود نه مساله. چیزی که قابل واکاوی است. ما دچار فقدان مسایل هستیم. در حوزه ادبیات مستندنگار با انبوهی مسایل روبرو هستیم.
احمد شاکری بیان کرد: نظام مسایل نه تنها باید دانسته شوند که از کجا نشات می‌گیرند و جنس آنها چیست، نخست باید اولویت‌گذاری شوند و پاسخ‌های درست و نادرستی که در مورد آنها گفته شده است نیز در ذهن پژوهشگر بیاید. رسانه‌ها و برخی مجامع ادبیات را به نکاتی مساله‌مند می‌کنند که پاسخ داده شده است. این مهم است که بین مساله و مساله‌نما بتوانیم تفاوت قائل شویم.
وی در ادامه گفت: باید به ساحت مساله بودن مقاومت توجه کنیم. گاه ادبیات است که موضوع را مساله‌مند می‌کند و گاه مساله است که ادبیات را مساله‌مند می‌کند. یکی از دیدگاه‌های انتقادی این است که رمان از غرب آمده است و یک محدودیت‌هایی دارد. خود رمان با ساختارش برخی مسایل را مساله‌مند می‌کند. موضوعاتی ادبیات را مساله‌مند می‌کند. امر قدسی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که ادبیات را به چالش می‌کشد. نکته دیگر داستان و مساله مقاومت است.
شاکری افزود: اثر خلاقه یک نکته است که ادبیات داستانی را می‌سازد. سوال این است که پژوهش ادبی چگونه مساله‌مند می‌شود؟ از طریق آموزش، بحث نشر، اقتباس، ترجمه و… که هر کدام از این ساحت به فراخور خود مساله‌مند می‌شوند. اینها سیال هستند و از جایی به جای دیگر کوچ می‌کنند. در داستان و مساله مقاومت باید این کلیات را لحاظ کنیم. مفهوم مقاومت مفهوم آشنایی است.
وی بیان کرد: ادبیات انقلاب اسلامی با ادبیات دفاع مقدس شکل گرفت که آن هم بنا بر تقریر و مقاومت خصوصیتی قائل است. برخی قائل به تفاوت هستند و برخی خیر. اکنون ادبیات پایداری پرکاربردتر است. این نیست که به مناسبت شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی ادبیات مقاومت را توضیح بدهیم. تعبیر من مقاومتی است که خاصه در دوره ویژه‌ای در جبهه‌های نیابتی مانند مدافعان حرم و… با حضور ایران در دنیا شکل گرفت.
ساسان ناطق دیگر نویسنده و منتقد حاضر در این نشست، در ادامه این مراسم گفت: در حوزه ادبیات، پایداری و مقاومت را یکی می‌بینم. این دو تفکیک‌پذیر نیستند. هر ملتی در دفاع از ارزش‌های خود، برای خود یک امتیازی قائل است. ما هم در کشور خودمان در این حوزه تاوان بزرگی دادیم و در هشت سال دفاع مقدس ایستادگی کردیم. هر چیزی که حیات مادی و معنوی بشر را تهدید کند، بشر در مقابل آن از خودش واکنش نشان می‌دهد. این زندگی نشات گرفته از تمام آن ارزش‌هایی است که عرض کردم.
وی افزود: در گذشته دور وقتی شاه‌اسماعیل در مقابل سلطان سلیم عثمانی مقاومت می‌کند، قزلباش‌ها در هیات جامعه شیعی و دینی مقاومت می‌کنند، اما شکست می‌خورد. برای ما آن جایگاهی محترم است که به دست آوردیم و از آن پاسداری کردیم. پایداری از ارزش‌ها و سنن نیز می‌تواند یک مقاومت باشد. زبان ادبیات در مقابل زبان قومیتی را باید حفظ کنیم. ملتی که می‌خواهد در آینده زنده بماند حتما تاریخ خود را حفظ می‌کند.
ناطق بیان کرد: مرزهای جغرافیایی در پشت خاکریزها اتفاق می‌افتد اما مرزهای فرهنگی مقاومت واژه پرکاربردی است که در جنگ رخ می‌دهد و در مرزهای فرهنگی کم به آن پرداخته‌ایم.
احمد شاکری در ادامه درباره رویکرد داستان با مساله مقاومت گفت: البته کنترل دامنه‌های بحث در برخی گزاره‌ها عقبه‌ای دارند و به اندازه کافی گشوده نشده‌اند. یکی از مجهولات ما خود این جلسات است. نکته‌ای که در بحث ادبیات مقاومت وجود دارد، سوالی که مطرح می‌شود، آیا نیاز به عنوان‌سازی داریم؟ این مهم است که این اصطلاحات را بازتعریف کنیم. در پژوهشکده ادبیات پایداری حوزه هنری می‌توانیم روی ترویج یا استعمال ادبیات پایداری کار کنیم.
وی افزود: مقاومت یعنی همین که می‌خواهیم زنده بمانیم اما نکته این است که ادبیات مقاومت آن ارزش متعالی، اختصاصی و شیعی دفاع مقدس است. دفاع مقدس شبیه بسیاری از جنگ‌ها نیست و ما ادبیات خاص داشتیم. مقاومت در جبهه سوریه و لبنان و… مفهوم لغوی را اگر برجسته کنیم آیا آن مکتب شیعی است که تسری پیدا کرده است؟ عنوان‌ها می‌توانند رهزن باشند. وقتی داستان را به کار می‌بریم، گاهی به معنی استواری است. حتی تاریخ و زمان هم خط روایی دارد.
شاکری بیان کرد: بحث مساله‌مندی جدی است. مقاومت، داستان و مساله را تبدیل به مساله‌مندی کردم. چه کسانی مساله‌مند می‌شوند، چگونه و به چه میزان دغدغه‌مند می‌شوند؟ با چه پیش‌فرض‌هایی مساله‌مند می‌شوند. وقتی بحث مقاومت شکل می‌گیرد، در جبهه مقاومت سوریه، عراق و یمن متاخر از دفاع مقدس است. آیا کلیت داستان را در نظر می‌گیریم؟ این واکنشی که اتفاق افتاده است، آیا فردی است یا جریانی است؟ اینها خیلی فرق دارد. واکنش‌هایی که شروع دارند، حرکت‌های جمعی را باعث می‌شوند. برای شکل‌گیری جریان ما نیاز به بستر داریم، ما خالی‌الذهن وارد مساله نشده‌ایم.
وی افزود: در دفاع مقدس آیا نویسنده داشتیم؟ تجربه، ناشران برجسته، جشنواره‌هایی داشتیم؟ بدون پیش‌زمینه وارد حوزه ادبیات دفاع مقدس شدیم ولی در حوزه ادبیات مقاومت، تجربه گونه ادبیات داستانی دفاع مقدس را داشتیم. به ادبیات دفاع مقدس مساله‌مند شدیم. به تعبیری اگر گونه دفاع مقدس مستقیم یا غیرمستقیم از ادبیات مقاومت حمایت می‌کند، با آن لینک می‌شود. جریان‌هایی حوزه دفاع مقدس و حوزه مقاومت را تهدید می‌کند.
در ادامه ساسان ناطق در خصوص ادبیات دفاع مقدس و ادبیات مقاومت گفت: در حوزه دفاع مقدس موفق‌تر عمل کرده‌ایم. ادبیات دفاع مقدس گونه‌ای پذیرفته شده در کشور ماست. بخشی از آثار ما در این ردیف قرار می‌گیرد. در ادبیات روس به ادبیات دفاع مقدس عنوان دفاع کبیر میهنی اطلاق می‌شود. فرانسوی‌‌ها ادبیات دفاع مقدس و آمریکایی‌ها به آن ادبیات جنگی می‌گویند و ما با توجه به باورها و ریشه‌های باورهای ما که به امام حسین (ع) و اهل بیت برمی‌گردد، دفاع مقدس می‌گوییم. نیچه فیلسوف آلمانی می‌گوید؛ خوب جنگیدن هنر است. نگاه، باور و سلوک او با آنچه در آمریکا اتفاق می‌افتد، متفاوت است. قرابت بسیار نزدیکی با حماسه دارد.
وی افزود: مغول‌ها چندین سال تاخت و تاز کردند، وارد قزوین شدند، مردم قزوین سه روز مقاومت کردند و ۵۰ هزار نفر کشته شدند، چون مقاومت کردند. حماسه برجسته‌ترین نمود پایداری ماست. به دلیل ورود مردم در سمنان هم همین اتفاق می‌افتد، دو پیرمرد کفن می‌پوشند و مقاومت می‌کنند. مردم هم تهییج می‌شوند و مقاومت می‌کنند. این مقاومت ریشه در باورهای دینی ما دارد. تاریخ همیشه به ما درس می‌دهد ما عمدتا یا دیر یاد می‌گیریم یا فراموش می‌کنیم. اگر در جغرافیای ایران مقاومت می‌کنیم، از مظلومیتی که در سوریه، عراق و هر جای دیگر هم می‌بینیم، دفاع می‌کنیم. یک وقت‌هایی به نفع زمان باید به سود آینده کار کنیم.
ناطق بیان کرد: تفکر استراتژیک فرهنگی می‌گوید، درست و به موقع عمل کن. اگر فرمانده‌های ما یاد گرفته‌اند که الان چه کنند، این برآمده از نتیجه‌های دینی و دفاع مقدس ماست. دلسوزی نیاز نیست، باید دوراندیشی کنیم تا در آثار ما دیده شود. شاید باید سال‌ها بر روی آنچه اتفاق افتاده است کنکاش شود. اگر از وجه تبلیغی فاصله بگیریم، می‌توانیم حفظ کنیم. اگر از این عبور کنیم به آن بلوغ رسیده‌ایم.
وی در ادامه گفت: در جنگ فرماندهان جوان داشتیم ولی همین فرماندهان جوان پخته شدند که حاج قاسم سلیمانی یکی از اینها است که از او به نیکی یاد می‌کنیم. مردمی که تجارب خود را حفظ کنند، از بین رفتنی نیستند. در جنگ به بلوغ رسیدیم. این تبیین به آن صورت خودش را نشان نمی‌دهد. هر انقلابی نیاز دارد خودش را بازتعریف کند. عنصر تبلیغ چیز بدی نیست. اگر به بلوغ برسیم، کامل‌تر می‌شود. مثل کتاب‌های خوبی که از نویسندگان جوان به چاپ رسیده است و به پختگی رسیده‌اند. آن پختگی به تدریج اتفاق افتاد و امروز به نسل جوانی رسیده‌ایم که سرمایه‌های ما هستند. آنچه که دوام و زیبایی انسان ایرانی را بتواند نشان بدهد، هنوز به آن نرسیده‌ایم.
ناطق افزود: برخی آثار حتی به ضدجنگ تبدیل شده‌اند که البته چاپ اینها دوام و قوام آثار خوب را نشان می‌دهد و ما از اینها ارتزاق خواهیم کرد. حالا که قصه‌نویس شده‌ایم جای تامل دارد. تفاوت باورها در برخی از آثار ملموس است. رمان و داستان به کمک ما آمده است تا ماندگاری این تاریخ پربهاء برای سال‌های بعد بیشتر باشد. ادبیات ظرفیت مستمری را در اختیار ما قرار می‌دهد تا اینها را تصویر کند. رمان و داستان حوزه گفتمانی است، اگر مباحثی در کشور ما وجود دارد چرا از طریق گفت‌و‌گو و رمان منتقل نشود؟
در ادامه احمد شاکری گفت: نکته دیگر این است که ما در طول سال‌های گذشته و از آغاز دفاع مقدس درگیر روایت بودیم و به نحو درستی عبور نکردیم. آثار بسیار متعددی تولید شده است. ما نه تنها عبور موفق نداشتیم، بلکه دچار انحطاط شدیم. در ادبیات مقدس مساله مطلق به دفاع نیست. حتی ممکن است برخی از روشنفکران دفاع را بپذیرند. چون اگر دفاع باشد به حداقلی بسنده کرده‌ایم. در حقیقت در آغاز انقلاب با دو جریان متعهد و روشنفکر سکولار و لیبرال روبرو بودیم و اکنون با جریانی روبرو هستیم که به درستی شناخته نشده و طرد نشده است.
وی افزود: جریان ادبیات متعهد دچار یک رسوخی شده است. نوع آثاری که در حوزه ادبیات داستانی ترجمه می‌شود، نماینده ادبیات داستانی نیست. در حقیقت آن حساسیتی که در دهه ۶۰ وجود داشت و امروز در همه فروکش کرده، گفتمانی پذیرفته شده است. نویسنده‌هایشان را بالا بردیم، آثارشان را ترجمه کردیم. جبهه منتقد را طرد کردیم و نتیجه این‌گونه شد.
شاکری بیان کرد: نکته دیگر عدم کار بنیادین است. به مسایلی مساله‌مند بودیم ولی در مورد آنها پژوهش نکردیم. شاید یک نکته مشترک قهرمان باشد. قهرمان مورد تکریم مردم است. مساله‌مندی ما این است که با برجسته‌ترین افرادی روبه‌رو هستیم که در دهه ۶۰ به نوعی می‌نوشتند و در دهه بعد به گونه‌ای دیگر.
وی افزود: ما مخالف چندصدایی نیستیم اما عرصه رمان عرصه القا است. قطعا مخالف آثار ضدجنگ هستیم چون مخالف حقیقت جنگ هستند. دفاع مقدس ما در معنویت، روحیه ایثار، گذشت، بلندای نگاه و… الگو است اما سلایق از آن به تعبیر شخص بستگی دارد، یک امر شخصی است و حوزه معانی چیز دیگری است. از تقابل عربیت و عجمیت فراتر رفتیم. از جمله مسایل دیگر دفاع از وطن است، وطن جبهه مقاومت است. نکته دیگر ارتقای ملت ایران به امت اسلام است. شاید جبهه مقاومتی بعد شکل بگیرد که مظلومان عالم باشند. انتقال از جنگ واکنشی به جنگ ابتدایی. برخی دفاع مقدس را از این نظر مقدس می‌دانند که جنگ ابتدایی نیست.
