به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع “مولوی یا ارشادی بودن حکم حجاب بر اساس آیه ۵۹ سوره احزاب” امروز یکشنبه ۱۱ دیماه توسط گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در این کرسی علمی حجت‌الاسلام و المسلمین سعید داودی به عنوان ارائه کننده، حجج اسلام و المسلمین علی محمدی‌جورکویه و خالد الغفوری به عنوان ناقد حضور داشتند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعید داودی، عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه در این نشست گفت:سال ها بحث پوشش زنان یا حجاب مورد گفت و گو بوده و از ابعاد گوناگون در درون دینی مورد گفت و گو بوده است.
عضو هیأت علمی گروه قرآن شناسی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه افزود: حتی افرادی که مسلمان و معتقد هستند در این آیات تشتت کرده اند، گاهی گفته اند که حجاب یک امر مستحبی است و واجب نیست و گاهی گفته اند بی حجابی خلاف اخلاق نیست، گاهی گفته اند که آیات یا ادله برای این نوع پوشش مورد تاکید فقها کفایت نمی کند و گاهی گفته اند در عصر نزول قرآن، حجاب به این شکل نبوده و بعدها تغییرات در آن ایجاد شده است. از ابعاد گوناگون به مسئله حجاب نقد شده یا مورد حمله قرار گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: محققان و اساتید نیز درصدد پاسخگویی به این شبهات برآمده اند. برخی هم وارد این بحث نشده اند چرا که از نظر آنها فقهای عظام به این موضوع به صورت روشن و واضح پرداخته اند و مسئله واضح و ضروری دین است. اگر کسی اندک آشنایی به فقه داشته باشد، شک و شبهه ای به اینکه حجاب جزء ضروریات دین است، ندارد.
حجت الاسلام والمسلمین داودی ادامه داد: این شبهات سبب می شود اذهان عده ای درگیر شود و طبیعی است که نیاز به پاسخگویی نیز وجود داشته باشد.
وی گفت: یکی از عناوین یا گزاره هایی که به شبهات مطرح است، این است که دستور به حجاب مولوی است یا ارشادی یعنی به عبارتی راهنمایی می کند برای اینکه بانوان محترم دچار مشکل نشوید حجاب داشته باشید اما حجاب اصالتا وجوبی ندارد.
وی ادامه داد: یکی از آیاتی که استشمام می شود که این آیه ممکن است حجاب ارشادی باشد آیه ۵۹ سوره احزاب است؛ «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا » این آیه مورد استناد فقها هم در بحث حجاب قرار نگرفته است.
حجت الاسلام والمسلمین داودی گفت: پوشش در زمان نماز، در نکاح و احرام مورد توجه فقها قرار گرفته است.
عضو هیأت علمی گروه قرآن شناسی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه افزود: عمده استنادات فقها آیات ۳۰ و ۳۱ سوره نور است که درباره مستثنیات پوششی مورد بحث قرار می دهند اما مفسران به شان نزول و تفسیر آیه ۵۹ می پرداختند و برداشت شان از این آیه در رابطه با حجاب مطرح می کردند. فقهای معاصر نیز اخیرا از زمان مرحوم آیت الله بروجردی و مرحوم محقق داماد یزدی و برخی دیگر از فقهای معاصر به آیه ۵۹ سوره احزاب پرداخته اند و مورد بحث قرار داده اند.
وی با اشاره به آیات ۳۰ و ۳۱ سوره نور «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى لَهُمْ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ» «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» گفت: خداوند در این دو آیه می فرماید:«به مؤمنان بگو چشم هاى خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و عفاف خود را حفظ کنند; این براى آنان پاکیزه تر است; خداوند از آنچه انجام مى دهند آگاه است! و به زنان با ایمان بگو چشم هاى خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را ـ جز آن مقدار که نمایان است ـ آشکار ننمایند، و (اطراف) روسرى هاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان، یا پدرانشان یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم کیششان، یا بردگانشان (کنیزانشان) یا افراد سفیه که تمایلى به زن ندارند، یا کودکانى که از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نیستند; و هنگام راه رفتن پاى هاى خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود. (و صداى خلخال که بر پا دارند به گوش رسد). و همگى به سوى خدا بازگردید اى مؤمنان، تا رستگار شوید!» نکته مورد توجه این است که پوشانیدن غیر وجه وجوبش در فقه اسلامی جزو ضروریات دین است. آنچه که مورد بحث فقها قرار می گرفته، استثنائات بوده است.
وی ادامه داد: به تعبیر مرحوم آیت الله حکیم مواردی که استثنا شده یا توهم استثنا است، بیشتر مورد بحث قرار گرفته است مانند زنان کهنسال، بردگان، خواجه گان و نابینایان در برابر نابینا به هنگام معالجه و درمان، نگاه به زنی که قصد ازدواج با او را دارند، اینها فراوان در روایات مطرح شده است و این نشان می دهد اصل پوشش در برابر نامحروم مفروق عنه بوده است و از موارد استثنا پرسیده می شده است.
حجت الاسلام داودی افزود: آیت الله مکارم می فرماید حجاب به عنوان نشانه مسلمین مطرح شده است یعنی اصل پوشش جزو ضروریات است و درباره استثنائات سوال می شود. برخی فقها از جمله مرحوم امام و آیت الله بهجت هم نقل کرده است که اصل حجاب جزو ضروریات است. گاهی می گوییم واجب است و گاهی می گوییم وجوبش به اندازه ای است که جزو ضروری دین است. نماز جزو ضروری دین است اینکه فقها می گویند از ضروریات دین است به دلیل این است که ادله به اندازه ای قوی است که در او شکی باقی نمی گذارد.
وی خاطرنشان کرد: اصل حجاب و پوشش به ویژه برای زنان جزو واجبات است. آنچه که وجود دارد در موارد استثنا است. آیات مربوط به حجاب عمدتا آیات سوره نور است. فقها آیه ۳۱ نور را مورد بحث قرار داده اند. هم مفسران و هم فقها از این آیه در سه موضوع استفاده کردند؛ مقدار مجاز از نظر، مقدار لازم از پوشش و موارد استثنا است.
حجت الاسلام والمسلمین داودی افزود: سبک و سیاق این آیه در مقام حکم است و مستثنائات را هم بیان می کند و در این آیه تردیدی وجود ندارد.
وی با اشاره به آیه ۵۹ سوره احزاب گفت: چند شان نزول برای آن مطرح شده است؛ این شان نزول ها با اختلافاتی که دارند، این است که می گویند زن ها وقتی شب ها بدون حجاب بیرون می رفتند، مردان به اینها آزاد می رساندند لذا آیه نازل شده است.
حجت الاسلام والمسلمین داودی افزود: واژه جلباب یکی از واژه های مورد بحث است و معانی مختلفی برای آن مطرح شده است؛ پیراهن گشادی است که کوچک تر از ملحفه است؛ ملحفه، لباس یا پارچه ای است که روی لباس هایش می پوشد، خمار، چادر یا روپوشی که زن خود را می پوشاند، چادر شب، ردا و مقنعه معنا کرده اند. این اختلافات باعث شد تا مفسران نیز معنای مختلفی برای جلباب بیاورند. آقای شهیدی ۹ مورد را که از جلباب و مشتقات آن گرفته با استناد از نهج البلاغه مطرح کرده است و گفته است که این جلباب پوششی است که روی همه پوششی ها می پوشند، سراسر بدن را می پوشاند. آیت الله شبیری زنجانی هم برای معنی جلباب به سراغ روایات رفته است؛ جلباب فقط مخصوص زنان نبوده است بلکه آقایان هم می پوشیدند،؛ بنابراین جلباب لباس سرتاسری بوده و ویژه زنان نبوده بلکه مردان هم می پوشیدند. این جلباب نشانه ای بود برای تمایز از کنیزان و حفظ عفاف بوده است و اما آنچه که برخی محققان مثل شهید مطهری گفته اند، جلباب در واقع موسمی نبوده چرا که پوششی و لباسی برای عفت مندی زنان بوده است و نشانه ای از حیا، وقار و دورداشت فاسقان بوده است؛ بنابراین حجاب مولوی است و ارشادی نیست. اصل حجاب در هر زمانی وجود دارد و همیشگی است و منحصر به زمان خاصی نیست. زنان باید پوششی داشته باشند که زبان نداشته باشد و فاسقان را از آنها دور نگه دارد اما اینکه میزان پوشش چقدر باشد مربوط به آیات سوره نور است.
در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین علی محمدی جورکویه و حجت الاسلام والمسلمین خالد الغفوری به عنوان ناقد دیدگاه های خود را مطرح کردند.
