با سلام و سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید. انتخاب پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان یکی از پژوهشگاه‌های برتر کشور در حوزه علوم انسانی بهانه‌ای بود تا فرصت را غنیمت دانسته و راز این موفقیت را در صحبت‌های معاون امور پژوهشی و آموزشی جویا شویم.
- معیار انتخاب مرکز پژوهشی برتر از دیدگاه مؤسسه ISC چه بوده است؟
با سلام و خسته نباشید.
رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی ایران، توسط مؤسسه استنادی علوم اسلام (ISC)، در پنج محور کلی مورد بررسی قرار می‌گیرد: ۱. پژوهش، ۲. فناوری و نوآوری، ۳. بین‌المللی سازی، ۴. اثرگذاری اقتصادی و ۵. خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات. البته هر کدام از این محورها به شاخص‌های فرعی و خردتر (زیرشاخص‌ها) تقسیم می‌شود که تعداد آنها زیاد است. سپس گزارش عملکرد سالانه دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی در قالب ساختار مشخصی از هر دستگاه خواسته می‌شود و هر دستگاه به صورت برخط اقدام به ارائه گزارش عملکرد می‌کند و سپس دستگاه‌ها در مقایسه با یکدیگر ارزیابی و رتبه‌بندی می‌شوند.
- پژوهشگاه در بین مراکز پژوهشی کل کشور در همکرد رتبه هفدهم را بدست آورد در حالی که هیچ نهاد علوم انسانی بالاتر از او نیست. چطور در حوزه هنر و علوم انسانی رتبه پنجم را کسب کرده است؟
دو فهرست از رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی ایران ارائه شده است: فهرست درهمکرد و فهرست بر حسب موضوع فعالیت هر دستگاه که به چه عرصه‌ای از دانش می‌پردازد. اولی به صورت کلی و در همه رشته‌هاست و دومی به تفکیک موضوع یا رشته تخصصی هر دستگاه که در اینجا مجموعاً سه عرصه وجود دارد: ۱. هنر و علوم انسانی، ۲. علوم پایه و کشاورزی و ۳. فنی و مهندسی. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در فهرست درهمکرد، رتبه هفدهم را کسب کرده، در حالی که شانزده دستگاه قبلی که رتبه بالاتری به نسبت پژوهشگاه کسب کرده‌اند، ظاهراً هیچیک در عرصه علوم انسانی نیستند و لذا می‌توان گفت پژوهشگاه از این حیث در بین دستگاههای علوم انسانی کشور، رتبه بالایی را احراز کرده است. اما در فهرست تفکیکی در بخش علوم انسانی و هنر، پژوهشگاه رتبه پنجم را کسب کرده است. اینکه چرا فهرست درهمکرد و فهرست تفکیکی، قدری ناهمخوان به نظر می‌رسد را از مؤسسه ISC که رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی را بر عهده دارد ، سوال کردیم و منتظر پاسخ هستیم. اما آنچه مشخص است این است که رتبه پژوهشگاه در هر دو فهرست، خوب و قابل قبول است و البته جا برای فعالیت بیشتر وجود دارد و امیدواریم که پژوهشگاه در دوره‌های بعدی، رتبه بهتری کسب کند.
- وجه تمایز پژوهشگاه با سایر موسسات همسو در حوزه هنر و علوم انسانی در چیست؟
بهر حال پژوهشگاه در زمینه پژوهش بسیار فعال است و موضوع پژوهش‌های پژوهشگاه، عرصه «علوم انسانی اسلامی» است و پژوهشگاه در این عرصه، در جهت رفع نیازهای فکری و علمی کشور گام برمی‌دارد. موضوع تولید علم دینی و بومی، از مختصات پژوهشگاه است (البته نهادهای دیگری هم در کشور هستند که به همین موضوع می‌پردازند). به نظر می‌رسد آن علومی که می‌تواند مشکلات فرهنگی و اجتماعی کشور ما را حل کند، علوم دینی و بومی است، یعنی علومی که ناظر به شرایط کشور ماست و برای ما کاربرد دارد. این ویژگی باعث شده تا پژوهشگاه بتواند به صورت جدی در رفع نیازهای کشور ورود کند و علاقه برخی دستگاههای کشور به عقد تفاهم‌نامه‌ها و پیشنهاد همکاری علمی با پژوهشگاه و عملیاتی‌شدن چندین کلان‌پروژه علمی و پژوهشی مشترک میان این دستگاه‌ها و پژوهشگاه، مؤید عرض بنده است. همکاری‌های علمی متعدد پژوهشگاه با قوای سه‌گانه (دولت، مجلس و دستگاه قضا) و برخی دستگاههای مهم و شوراهای مرجع کشور، در زمره اهم اینهاست.
- اگر بخواهیم مقایسه ای در امکانات و بودجه در اختیار پژوهشگاه و سایر نهادهای مشابه داشته باشیم این موفقیت چگونه قابل ارزیابی است؟
البته موضوع امکانات و بودجه همچنان یکی از دغدغه‌های پژوهشگاه است، چون پژوهشگاه ظرفیت برنامه‌ها و فعالیت‌های بیشتر از وضعیت موجود را دارد و مضایق بودجه‌ای گاه مانع از این می‌شود که بتواند ورود حداکثری در رفع نیازهای علمی و فکری کشور داشته باشد. این مشکل صرفاً مشکل پژوهشگاه نیست و دستگاههای مشابه پژوهشگاه نیز کمابیش با آن مواجه‌اند. با این حال پژوهشگاه سعی کرده تا این مشکل را تا حدی از طریق همکاری علمی و عقد تفاهم‌نامه‌ها و قردادهای پژوهشی با دیگر دستگاه مرتفع سازد. به نظر می‌رسد با توجه به امکانات و بودجه‌ای که پژوهشگاه در طی سالهای فعالیت خود در اختیار داشته و دارد، موفقیت‌های پژوهشگاه در رتبه‌بندی‌های وزارت علوم یا در جشنواره‌های علمی معتبر کشور، در مقایسه با برخی دستگاههای مشابه، مجموعاً خوب و قابل دفاع است.
- اولویت‌های پژوهشی پژوهشگاه در سال ۱۴۰۱ کدام است؟
یک تلقی از اولویت‌های پژوهشی پژوهشگاه، پرداختن موضوعات و مسائلی است که در عرصه علوم انسانی و اسلامی، شاید بتوان گفت امروزه به صورت جدی در دنیا مطرحند یا اصطلاحاً (اگر بتوان این تعبیر را در مورد علوم انسانی و اسلامی بکار برد) در «مرز دانش» قرار دارند. ما از این موضوعات و مسائل، تعبیر به «ستاره‌دار» می‌کنیم. بر این اساس، برخی از اولویت‌های پژوهشی پژوهشگاه در سال جاری عبارتند از: کاربردی‌سازی فلسفه‌های مضاف اسلامی و امتداد آن در شاخه‌های مختلف، علوم شناختی و هوش مصنوعی، معنویت و سلامت معنوی، نظام‌پردازی دینی، بررسی و نقد مبانی فکری و فرهنگی غرب بویژه سکولاریسم، پاسخ به شبهات ناظر به فقه، مباحث نظری-کاربردی تربیت، مطالعات فضای مجازی، مطالعات دینی زیست‌فناوری، فکر و فرهنگ مقاومتی، مباحث نظری فرهنگ (فرهنگ‌پژوهی به معنای وسیع)، مطالعه ساختار فرهنگی کشور، پیوست‌نگاری فرهنگی و …
همچنین پژوهشگاه قصد دارد از سال جاری در تأسیس «اندیشکده» و تشکیل «میزهای علمی» و تدوین «گزارش‌های سیاستی» ورود جدی کند و این از قالب‌های مهم و روزآمد فعالیت پژوهشی در دنیاست که می‌تواند به رفع نیازهای کشور نیز بسیار کمک کند.
