به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به همت گروه فرهنگ پژوهی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه در راستای همایش «بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور» هجدهمین نشست علمی با عنوان «ابعاد فرهنگی مالکیت فکری» (جلسه دوم) با ارائه دکتر محمود حکمت‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه و حضور اعضا شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی و گروه فقه و حقوق، روز چهار‌شنبه ۸ تیرماه سال جاری به صورت حضوری و مجازی برگزار گردید.
دبیر علمی نشست دکتر فخرزارع پس از بیان اهداف برگزاری همایش، خاطر نشان کرد مقرر است مجموعه نشست‌ها و کرسی‌های علمی پیش از همایش در چهار محور اصلی هویت ساختار انقلابی فرهنگ؛ نقَادی ساختار فرهنگی کنونی؛ وضعیت مطلوب ساختار فرهنگی کشور؛ چگونگی بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور برگزار گردد. وی اظهار امیدواری کرد که نتایج حاصل از این همایش و تلاش‌های دیگر بتواند در جهت تاکیدات مقام معظم رهبری مدظله پیرامون تحول ساختار فرهنگی کشور که در بیانات مختلف خود بر آن تأکید داشته‌اند به این امر مهم و بنیادی کمک کند.
در ادامه آقای دکتر حکمت نیا عضو هیئت عملی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ضمن یادآوری و بیان تلخیصی از مباحث جلسه اول، به ارائه بحث پرداخت و خاطرنشان کرد: ابعاد فرهنگی مسئله مالکیت فکری از جمله موضوعاتی است که تحلیل آن نیازمند دقت نظر زیادی است. درحوزه مالکیت فکری باید مشخص شود که از بازار چه چیزهایی تأمین هزینه می‌شود تا سایر حوزه‌ها مانند دانش و فلسفه و ریاضی و علوم محض و غیره که از طریق بازار مکانیزمی برای تأمین هزینه‌اش نداریم بتواند از منابع عمومی از سوی دولت تأمین شود. اساس بحث در این موضوع این است که کار باید منجر به درآمد اقتصادی و اجتماعی باشد لکن برخی این اشکال را مطرح کرده‌اند که کاری که در حوزه اجتماعی برای آن پرداخت‌هایی انجام می‌شود بیشتر مربوط به کارهای فیزیکی است و صرفا این نوع از فعالیت‌ها را کار می‌دانسته‌اند و در مورد کارهای فکری این سوال مطرح است که آیا عنوان کار بر آن صادق است یا نه؟ و چگونه این مفهوم را می‌توان توسعه داد؟ در آمریکا کار بر اساس عرق جبین و نشاط‌آور بودنش تعریف می‌شود اما بعدها گفته شد میزان در کار حل مسئله است و عرق جبین و نشاط آور بودن چندان معیار خوبی نمی‌تواند باشد. در ادبیات حقوقی هم چون کار به طور عام بحث شده، جای بحث زیادی ندارد. اگر بحث روی عنوان کار برده شود در فرهنگ ما تشویق به انجام کار علی‌القاعده خیلی اهمیت می‌یابد. لذا حتی امروزه در تکدی‌گری می‌بینیم کمتر دست‌دراز کردن سوی مردم معنا دارد و بیشتر به طرف اموری مانند اجرای موسیقی و فروش اجناس دارای ارزش کمتر رفته‌اند که به رغم اینکه می‌دانیم شخص در حال تکدی‌گری است ولی بر آن عنوان کار اطلاق می‌کنیم و این ناشی از همین فرهنگ کار است. نکته مهم دیگر این است که هر کسی کاری در حیطه فرهنگ انجام دهد، نتیجه کار خودش را در تملک دارد و این همان قاعده کشت، درو و کار و از تبعات کار است که در اصطلاحات عرفی هم آمده که “گندم از گندم بروید جو ز جو”. در بحث ادبی و هنری مسئله احترام به شخصیت بسیار اهمیت دارد و دارای اقتضائاتی است. دو قاعده و حق در این موارد وجود دارد یکی اینکه اثر به شخص باید مستند باشد و دیگر اینکه اثر وی تحریف نشود. اینکه آیا کسی مافی‌الضمیر خود را به غیر ابراز نماید و مثلا روی کاغذ آورد مشمول مالکیت فکری می‌شود یا وقتی آن‌را انتشار دهد؟ در حقوق بیشتر نظر دوم مورد نظر است لذا مالکیت فکری در موقعیت تولید چندان دخالتی ندارد ولی در مقام نشر دخالت دارد.
بحث تحریف و دستکاری در تولیدات فرهنگی و پیوند آن با مسئله شخصیت تولید کننده از جمله مباحث دیگر بود که به آن پرداخته شد. دکتر حکمت‌نیا در ادامه اظهار داشت آنچه در مالکیت فکری مورد اهتمام و حمایت است نقد و دخالت در حوزه علمی و اخلاق فعل است و نه شخصیتی که مربوط به حوزه فاعل می‌باشد. نکته دیگر و مهم این است که یک محصول کپی نشود نه اینکه تولید با ایده مشابه صورت نگیرد زیرا ایده، آزاد است و محتواست و به صورت‌های مختلف می‌تواند بیان شود. ایده مال هیچکس نیست اما زمانی که تجلی بیرونی یافت و عنوان خلق بر آن صادق شد، موضوع بحث ما می‌شود.
مطلب دیگر که باید به آن توجه شود، این است که اصل مالکیت فکری در کشور ما گذشته از حقوق اخلاقی‌اش، به عنوان یک اصل سرزمینی قلمداد شده است یعنی مثلا فقط از اثری که در ایران نشر یافته است حمایت می‌شود یا مثلا اثری که در کشور ما تولید شده اگر در کشور دیگری تکثیر شود جزء قانون مالکیت فکری نمی‌باشد مگر اینکه به معاهده‌های مربوطه مانند معاهده برن و غیره بپیوندیم. به خاطر خاصیت سرزمینی‌اش است که گفته می‌شود حوزه مالکیت فکری حوزه‌ای تقنینی است لذا اول به قانون مراجعه می‌شود و بعد به فتوا و غیره.
بنابر این اگر مسئله مالکیت فکری بویژه در ابعاد فرهنگی‌اش طوری مطرح گردد که در آن عمیقا مداخله علمی بشود، خوب است در غیر این‌صورت کماکان دارای ابهام بوده و بهره عملی نمی‌توان از آن داشت.
ادامه جلسه به طرح پرسش‌های شرکت‌کنندگان در نشست علمی اختصاص داشت که آقای دکتر حکمت‌نیا به این سوالات پاسخ دادند و تفصیل مباحث و پاسخ‌های ایشان به سوالات انشالله در مجموعه جستارها ارائه خواهد شد.
در پایان آقای دکتر فخرزارع دبیر علمی همایش یادآور شد: مجموعه ایده‌هایی که در نشست‌های مختلف ارائه شده به همراه یادداشت ارائه‌کنندگان و نیز پرسش‌های مهم طرح شده و پاسخ‌آن‌ها، در مجموعه جستارهایی پیرامون موضوع همایش منتشر خواهد شد. همایش بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور در شهریور ماه با حضور و ارائه سخنرانی توسط صاحب‌نظران حوزه فرهنگ برگزار می‌گردد.
