به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست «چیستی و ضرورت‌های سیر مطالعاتی در حوزه ادبیات داستانی» از سلسله نشست‌های دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور دکتر محمد حنیف؛ نویسنده و پژوهشگر و دکتر احمد شاکری عضو هیات علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه برگزار شد.
احمد شاکری در این نشست اظهار کرد: ضروری است بررسی شود، سیر مطالعاتی چیست؟، چه تفاوت‌هایی با شبه‌سیرها دارد؟، چه کارکردها، اهداف و غایتی دارد؟ و مبانی و همچنین مراتب و انواع سیر مطالعاتی چیست؟
وی افزود: سیر مطالعاتی باید دارای نظام‌مندی و هماهنگی درونی باشد. وقتی آثاری به مخاطب معرفی می‌شوند، باید به یکدیگر ارتباط داشته باشند و ترتیب و ترکیبی در آن باشد. هدف مولفه مهم دیگری در این زمینه است. مطالعات آثار متعدد به‌صورت یک سیر، خواننده را از جایی به جای دیگر می‌برد. اکنون در بازار کتاب، انبوهی از آثار در حوزه ادبیات داستانی وجود دارد که اگر مخاطب در این بازار رها شود، به مقصد نمی‌رسد. بنابراین ضروری است انتخاب‌های مخاطب محدود شود.
این نویسنده و منتقد ادبی، جهت‌مندی را هم مسأله مهم دیگری در سیرمطالعاتی دانست و گفت: هدف سیر مطالعاتی، ایجاد درک بهتر و عمیق‌تر از مطالعه برای مخاطب است. بحث دیگر برخورداری مخاطب از مهارت خوانش است. اگر این مهارت نباشد، مخاطب نمی‌تواند از خواندن یک داستان و رمان لذت کافی ببرد.
شاکری اظهار کرد: اکنون در فضای مجازی و اینستاگرام، انبوهی از پیشنهادها را داریم. این پیشنهادها برای سیرمطالعاتی کافی نیست. مسأله مهم دیگر در سیر مطالعاتی، برخورداری از نگاه مشرفانه، غالب و چیره است. فرد پیشنهادکننده سیر مطالعاتی باید آثار بسیاری در حوزه خود خوانده باشد تا از این نگاه مشرفانه برخوردار باشد. جامع بودن هم مسأله مهم دیگری است که همه اطراف موضوع سیر مطالعاتی را داشته باشد. می‌توانیم این نگاه را هم داشته باشیم که سیرمطالعاتی چه نیست؟ یادداشت‌ها، تقریظ، معرفی کتاب، جشنواره‌ها و جلسات نقد را نمی‌توانیم سیر مطالعاتی محسوب کنیم. سیرمطالعاتی باید نیازهای مخاطب را مرتفع کند. «چی بخوانیم؟» سوال دقیقی برای مطالعه کتاب نیست. سیر مطالعاتی برای هر قشری متفاوت است و انواعی از سیر مطالعاتی برحسب مخاطب آن می‌توان ارائه داد.
وی با بیان این که جریان شجاع و متعهد برای نقد ادبی نداریم، افزود: در جلسات نقدی که خود ناشر برگزار می‌کند، فقط محاسن برای تبلیغ کتاب گفته می‌شود و نقاط ضعف بیان نمی‌شود. ضرر اینگونه نقد ادبی به توصیه‌های غیردقیق و جانبدارانه می‌رسد.
این نویسنده، با اشاره به این‌که سیر مطالعاتی می‌تواند دربرگیرنده آثار ضعیف هم باشد، گفت: در سیر مطالعاتی سه مولفه پاسخ به پرسش‌ها، غایت مطالعه و روش مطالعاتی را می‌توانیم درنظر بگیریم. خواندن اثر کافی نیست و روش و چگونگی مطالعه هم مهم است. همچنین توجه به ترتیب و ترکیب مطالعه نیز ضروری است. معیار سیر مطالعاتی نباید براساس یک میل یا تصادفی باشد. معرفی کتاب هم نیاز به نظم و نظام دارد. دلیل پایین بودن سطح مطالعه در کشورمان این است که کتاب‌های اشتباهی را برای مطالعه معرفی کردیم و این مسأله ذائقه مخاطب را تلخ و سرد کرده است. همچنین اگر سیرمطالعاتی با نگاهی مشرفانه نباشد، مخاطب را سرگردان، می‌کند.
شاکری تصریح کرد: درباره شهید سلیمانی هم نیاز به ارائه سیرمطالعاتی داریم. برخی کتاب‌هایی که درباره این شهید نوشته شده، ضعیف هستند و گاه موجب دگرگونی شخصیت سردار می‌شود. ضروری است خانه کتاب و ادبیات ایران به ضرورت ارائه سیرهای مطالعاتی توجه کنند و با کمک نویسندگان، در موضوعات متنوع و برای قشرهای مختلف، سیرهایی تدوین و ارائه کند.
فقط خواندن داستان، فرد را داستان‌نویس نمی‌کند
محمد حنیف؛ نویسنده، منتقد و پژوهشگر ادبی نیز در این نشست، بیان کرد: چیستی و ضرورت‌های سیر مطالعاتی در حوزه ادبیات داستانی، موضوع بسیار مهمی است که هیچ‌وقت به‌صورت نظام‌مند به آن پرداخته نشده، درحالی‌که بسیار مهم است. در این زمینه هر فردی به فراخور نگاهش کتابی معرفی می‌کند. داستان‌نویس باید بداند از کجا شروع کند. داستان‌نویسی یک کار بین‌رشته‌ای است که فقط محدود به ادبیات داستانی نیست. فقط خواندن داستان، فرد را داستان‌نویس نمی‌کند.
وی افزود: سیر مطالعاتی هدفمند، نظام‌مند و جامع است که به داستان‌نویس برای موجه‌نمایی و اعتلای اثرش یاری می‌رساند. این مطالعات می‌تواند اسنادی یا میدانی باشد، می‌تواند از طریق خواندن اثر، معاشرت با مردم، دیدن فیلم، بازدید از موزه، سفر و یا حضور در محیط جغرافیایی حاصل شود.
حنیف گفت: موجه‌نمایی یعنی، داستان با الفاظ خودش متقاعده‌کننده باشد. نویسنده باید چنان تمهیداتی بیاندیشد که مخاطب رخداد اتفاقات داستان را باور کند. این موجه‌نمایی را زمانی در اثر خواهیم دید که نویسنده، مطالعات تاریخی، جامعه‌شناختی، روانشناسی و… داشته باشد. به‌طور مثال اگر نویسنده‌ای بخواهد اثری تاریخی بنویسد و به مسائل سیاسی آن دوره آگاهی نداشته باشد، اثر شاید با مقتضیات زمان همخوانی پیدا نکند. هدف و ضرورت سیر مطالعاتی، موجه‌نمایی و اعتلای اثر است و مطالعه لزوما از آن فرد نویسنده نمی‌سازد، بلکه به اعتلای آن اثر کمک می‌کند.
این نویسنده اظهار کرد: این ضرورت مطالعه هم برای داستان‌نویس‌ها وجود دارد و هم برای برنامه‌ریزان فرهنگی. سیاستگذاران فرهنگی باید دانش ادبیات داستانی را به‌روز کنند و در اختیار داستان‌نویسان و نظریه‌پردازان ادبی قرار دهند. یک نویسنده لازم است آثار کلاسیک، مدرن و پست‌مدرن را بخواند. البته فرصت خواندن همه آن‌ها برای نویسنده وجود ندارد و در این مورد می تواند از برخی کتاب‌ها که خلاصه‌ای از رمان‌های برتر هستند، بخواند؛ همانند کتاب ۳۰ اثر از ۳۰ نویسنده نامدار که ۳۰ رمان را در یک کتاب خلاصه کرده است. سیاستگذاران هم باید چنین مطالعاتی داشته باشند تا زیرساخت‌های لازم برای اعتلای ادبیات فراهم کنند. معتقدم یک نویسنده باید در حد کلی از تمام علوم بداند.
