گزارشی از نامهای پیامبر اکرم (ص) در قرآن مجید
مقاله‌ای از گروه تاریخ دانشنامه قرآن شناسی به قلم حجت‌الاسلام غلامحسن محرمی عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه و سید محمد امام
حضرت محمد آخرین پیامبر (ص) و فرستاده خدا می‌باشد که معجزۀ جاودان او قرآن است. خدای سبحان برای آن حضرت نامهای را در قرآن ذکر کرده است که در این نوشتار به مناسبت رحلت آن حضرت گزارشی از نامهای ایشان بر اساس آیات قرآن ارائه می‌شود.
محمد مشهورترین نام رسول خدا (ص) است که به مناسبت‌های مختلف در چهار آیه از قرآن آمده است. مورد اول آیه ۱۴۴ سوره آل‌عمران، است که در جنگ احد در پی شایعه شهادت پیامبر نازل شده که خدای تعالی به مسلمانان متذکر می‌شود که محمد (ص) مانند سایر پیامبران است و در نهایت وفات خواهد یافت و مسلمانان نباید در صورت رحلت یا شهادت آن حضرت مأیوس شده به جاهلیت برگردند. مورد دوم آیه ۴۰ سوره احزاب می‌باشد که درباره فرزندخواندگی زید بن حارثه نازل شد که خدای سبحان در این آیه بیان می‌دارد، پیامبر اکرم (ص) پدر هیچ مردی نیست و او خاتم انبیاست. مورد سوم آیه دوم سوره محمد است که خدای تعالی دستور می‌دهد مسلمانان به آنچه بر پیامبر اعظم (ص) نازل شده ایمان بیاورند. مورد چهارم آیه ۲۹ سوره فتح است که خدای متعالی حالت پیامبر اکرم (ص) و یارانش را در میان خود و در مواجهه کفار بیان می‌کند که میان خود مهربان بوده، ولی نسبت به دشمن سخت‌گیر هستند. یک سوره نیز به نام محمد (ص) در قرآن وجود دارد که چهل و هفتمین سوره قرآن می‌باشد.
واژه محمد از حمد گرفته شده و به معنی کسی است که دارای صفات و اخلاق نیکو و پسندیده است و در فارسی نیز به معنای ستوده می‌باشد. اسم مبارک محمد شریف‌ترین نام بشری در میان مسلمانان است، زیرا نام شخص اول عالم اسلام رسول اعظم (ص) و آخرین فرستاده خداست و سه تن از نامهای امامان دوازده گانه نیز محمد است. بر اساس روایاتی این نام قبل از خلقت زمین و آسمان در کنار نام خداوند بوده است و محدود به زمان خاصی نیست وحضرت آدم و حضرت موسی نیز با این اسم آشنای داشتند.
از دیگر دلایل شهرت نام محمد برای پیامبر اکرم (ص) استفاده از این نام هنگام فراخوان روزانه مسلمانان برای نماز در اذان بوده و افزون بر این در هنگام پذیرش اسلام اقرار به رسالت آن حضرت با این لفظ انجام می‌شود. در قرآن به مؤمنان سفارش شده تا به صلوات و درود بر آن حضرت اهتمام داشته باشند «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً».
نام مشهور دیگر پیامبر اکرم (ص) احمد می‌باشد که در قرآن سوره صف آیه ۶ در ضمن بشارت حضرت عیسی (ع) به آمدن آن حضرت به این نام نیز تصریح شده است. طبق روایتی از امام باقر (ع) که در منابع تاریخی اهل سنت آمده است نام احمد را آمنه مادر پیامبر (ص) بنابر ندایی که بر ایشان در زمان بارداری رسیده بود، برای آن حضرت برگزید.
احمد نیز برگرفته از (ح م د) به معنای محمود بودن در اخلاق و احوال است و اشاره به این دارد که صاحب این اسم دارای این خصوصیات است. براساس روایات دیگری وجه نامگذاری به محمد (ص) را ستایش زمینیان و احمد (ص) را ستوده‌تر بودن آن حضرت در نزد آسمانیان دانسته شده است.
در حدیث معراج نیز از آن حضرت یکبار با نام محمد و چندین بار با نام احمد خطاب شده است و برخی از مفسران بر این نظر هستند شاید به این خاطر بیشتر احمد به کار رفته که آن حضرت در آسمان به احمد شهرت بیشتری دارد. در احادیثی از پیامبر اکرم (ص) نام آن حضرت در تورات «أحْیَدْ»، در انجیل «احمد» و در قرآن «محمد» است.
در روایتی از امام باقر (ع) برای پیامبر اکرم (ص) ده نام گفته شده که پنج نام آن حضرت در قرآن آمده و شامل محمد، احمد، عبدالله، یس، ن، می‌باشد. در روایتی دیگری از امام صادق (ع) «طه» نیز در اول سوره به عنوان نام پیامبر اکرم (ص) در قرآن آمده است که به معنای «طالب حق و هدایت‌کننده به آن» می‌باشد.
لقب رسول الله برای حضرت محمد (ص) بسیار مشهور بوده و بارها در قرآن از ایشان با این لقب یاد شده است، شهرت این لقب به گونه‌ای است که در کتاب‌های تاریخی و روایی جهان اسلام بیش از آنکه نام ایشان ذکر شود، لقب آن حضرت یاد می‌شود. از القاب مشهور پیامبر اکرم (ص) مصطفی و خاتم‌الانبیا می‌باشد که هم معنای آن «خاتم النبیین» در قرآن یکبار آمده است.
خدای تعالی در قرآن مجید احترام خاصی برای آن حضرت و نام آن حضرت قائل شده و ادب محاوره را درباره ایشان رعایت کرده و با اینکه از انبیاء گذشته با نام‌هایشان همچون «يَا آدَمُ» و «يَا نُوحُ» و «يَامُوسىَ» خطاب کرده، ولی پیامبر اکرم (ص) را با عناوینی همچون «يأَيُّها النَّبى» و «يأَيُّها الرَّسُول» خطاب می‌کند و به مسلمانان نیز تاکید می‌کند که پیامبر اکرم (ص) را با تجلیل و تکریم مورد خطاب قرار دهند: «لَّاتجْعَلُواْ دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُم بَعْضًا».
در برخی منابع تاریخی و روایی بیش از نود نام اعم از لقب و کنیه برای آن حضرت ذکر شده است که علما بر این باورند کثرت اسماء و القاب و کنیه‌ها دلیل بر عظمت و رفعت مسمی بوده و ناشی از عنایتی است که خداوند به آن حضرت داشته است.
یادداشت و تلخیص: حجت الاسلام سیدمحسن شریفی
