صدرالمتألهین و ضرورت وجود امام علیه السلام در تکوین
یادداشتی از حجت الاسلام و المسلمین محمد علی اردستانی به مناسبت ولادت باسعادت امام رضا(ع)
احادیث متعددی در برخی منابع روایی، ضرورت وجود امام معصوم – علیه السلام – در نظام تکوین را این گونه روشن ساخته که در فرض نبودن او، زمین فرو رفته و دچار هلاکت و نابودی می‌شود. بعض احادیث منقول از امام صادق – علیه السلام – و امام رضا – علیه السلام – در این زمینه از این قرار است:
یکم: «عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسى، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ، عَنْ أَبِی حَمْزَهَ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ؟ قَالَ: لَوْ بَقِیَتِ الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ، لَسَاخَتْ». ابوجعفر کلینی؛ الکافی؛ ج۱، ص۴۳۷٫
دوم: «عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسى، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ: عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: أَ تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ؟ قَالَ: لَا، قُلْتُ: فَإِنَّا نُرَوّى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهَا لَاتَبْقى بِغَیْرِ إِمَامٍ إِلَّا أَنْ یَسْخَطَ اللَّهُ تَعَالى عَلى أَهْلِ الْأَرْضِ، أَوْ عَلَى الْعِبَادِ؟ فَقَالَ: لَا، لَاتَبْقى، إِذاً لَسَاخَتْ». ابوجعفر کلینی؛ الکافی؛ ج۱، ص۴۳۸٫
سوم: «الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ الْوَشَّاءِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: هَلْ تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ؟ قَالَ: لَا، قُلْتُ: إِنَّا نُرَوّى أَنَّهَا لَاتَبْقى إِلَّا أَنْ یَسْخَطَ اللَّهُ- عَزَّ وَ جَلَّ- عَلَى الْعِبَادِ؟ قَالَ: لَا تَبْقى، إِذاً لَسَاخَتْ». ابوجعفر کلینی؛ الکافی؛ ج۱، ص۴۳۹٫
صدرالمتألهین سبب لمّی حکمی در این زمینه را آن دانسته که خدای متعال، موجودات را به نحو مترتب در شرف و خست، بر سنت ابداع آفریده تا آنها به نهایت خود در دنائت و مرکز خود در سفالت رسیده که مواد عنصری به خصوص زمینی است که منبع خست و دوری از لطافت است، آنگاه اراده حق تعالی به این تعلق گرفته که آنها را به نهایت خود در شرف و بلندی ارتقاء دهد؛ از این رو، در این موجودات بازگشت‌کننده، هر موجود شریف‌تر و بالاتر را سبب کمالی و علت غایی برای موجود پست‌تر و پائین‌تر قرار داده است، لذا زمین را برای نبات و نبات را برای حیوان و حیوان را برای انسان آفریده است و نهایت درجه انسان که غایت این اکوان است، انسانی است که در مرتبه امامت است، یعنی انسان کاملی که سلطان عالم ارضی و خلیفه خدا در آن است، پس زمین و آنچه در زمین است، به خاطر امام آفریده شده و هر موجودی که به خاطر موجود دیگری آفریده شده، هنگامی که موجود دیگر نباشد، آن موجود نیز نخواهد بود؛ بنابر این، معنای آن سخن که زمین اگر بدون امام باقی بماند، فرو رفته و نابود می‌شود، این است که اگر به فرض، زمین خالی از امام شود، نابود شده و از درجه وجود ساقط می‌گردد.
خلاصه زمین بدون امام باقی نمی‌ماند، اعم از آنکه خدای متعال، ساخط بر اهل آن باشد یا ساخط بر اهل آن نباشد؛ زیرا وجود امام، سبب وجود زمین است و بقاء امام، سبب بقاء زمین است و مسبّب بدون سبب، قائم و پایدار نیست و این قاعده علت و معلول است.
