به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین سید سجاد ایزدهی رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه به گفت و گویی درباره ویژگی‌های مهم یک کاندیدای اصلح انجام داده است که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود.
اصلح در قرآن کریم به چه معنا است؟
برای تعریف اصلح یا صالح و یا صالح تر ابتدا باید محل بحث را مشخص کنیم؛ در واقع صلاحیت تابع بستر و زمینه ای است که قرار است کارگزاری در آن مشغول به کار شود؛ مثلا در حوزه پزشکی، اجتماعی یا فرهنگی کارگزار مربوطه باید مهارت و توانایی فعالیت در این حوزه ها را داشته باشد لذا چون بحث ما در حوزه کارگزاری نظام اسلامی و اجرایی است، طبعا منظور ما از اصلح کسی است که شایستگی های بیشتر، بهتر و موثرتر برای اداره آن جامعه داشته باشد و اگر جامعه موجود یک جامعه دینی است، کارگزار باید نسبت به دین و هنجارهای آن جامعه آگاهی لازم را داشته باشد؛ ضمن اینکه عکس آن هم صادق است، یعنی در نظام های بی دین افرادی که باور به حاکمیت دینی داشته باشند، صالح محسوب نمی شوند؛ بنابراین کف صلاحیت های یک کارگزار برای اداره یک جامعه، همراهی و عمل کردن به هنجارهای آن جامعه است که از شایستگی های حداقلی برخوردار باشد لذا یک فرد لاییک یا سکولار نمی تواند در مناصب حکومت دینی گمارده شود. بر همین اساس کسی هم که ایرانی نیست و باور به ایران و ارزش های آن ندارد، نمی تواند در این مقام قرار بگیرد.
از دیدگاه قرآن کریم کاندیدای اصلح چگونه باید باشد؟
در قرآن کریم آمده است، وقتی حضرت شعیب (ع) با حضرت موسی (ع) روبرو می شوند، حضرت شعیب می گوید: چوپانی است که گوسفندان دخترانم را به چراگاه می برد. او فرد چشم پاک و خوبی است. ما می توانیم وی را به کارگری بگماریم. حضرت موسی (ع) می فرماید: وی چه ویژگی هایی دارد، گفت: بهترین کسی که می توانیم برای انجام کاری انتخاب کنیم، فردی است که ابتدا قدرت و توانایی انجام کاری را داشته باشد، سپس امانتدار خوبی باشد، یعنی اگر کسی قدرت انجام یک کاری را داشته باشد، کفایت می کند؛ در عین حال نباید از این جایگاه و قدرت سوء استفاده کند.
توجه به رسیدگی حال محرومان و مستضعفین به عنوان یکی از ویژگی های کاندیدای اصلح در اسلام چقدر تاکید شده است؟
در قرآن کریم یک سری ویژگی ها برای کارگزاران جامعه در نظر گرفته شده است؛ مثلا امام جماعت که امام راهور و جلودار جامعه محسوب می شود باید در هنگام نماز خواندن پایین تر از سطح عموم جامعه قرار داشته باشد. مفهوم اش این است که باید هم سطح جامعه باشد مشکلات مردم را درک و آنها را برطرف کند. حضرت علی (ع) همیشه سعی داشتند به کمترین مقدار از آن چیزی را که همه مردم از آن بهره مند هستند، بهره مند شوند تا مشکلات مردم را درک و آنها را برطرف کنند.در قرآن کریم حاکم سرمایه دار وجود ندارد جز حضرت سلیمان (ع) که ویژگی های خاصی داشتند و در عین حال که از همه نعمت های دنیا بهره مند بودند اما از حال مردم غافل نبودند؛ پیامبران هم اصولا با مردم، مثل مردم و شبیه مردم زندگی می کردند لذا حاکمی که مشکلات مردم را درک نکند، شایسته اداره جامعه هم نیست.
در واقع ساده زیستی ارتباط و معاشرت با مردم، دین شناسی، عدالت و کفایت (توانایی) از ویژگی های مهم یک حکمران از نگاه اسلام و قرآن کریم است. از آنجا که بحث عدالت در اداره یک کشور بسیار مهم و ضروری می باشد لذا کسی که شایسته منصب اداره جامعه و ریاست جمهوری است باید عادل باشد در غیر این صورت نمی تواند عدالت را در جامعه برقرار کند. با این اوصاف مبتلا به فساد، سوء استفاده، رانت بازی و استفاده شخصی از بیت المال می شود؛ بنابراین کسانی که ویژگی های فوق را نداشته باشند، شایسته اداره کشور نیستند. اگر دو کاندیدا وجود داشته باشد که هر دو دین شناس و عادل باشند طبیعتا مردم کسی را که عدالت بیشتری دارد، ارتباط دوجانبه بهتری با مردم برقرار می کند و از سطح برخورداری کمتری بهره مند است را انتخاب می کنند؛ ضمن اینکه بحث مدیریت هم یکی از ویژگی های مورد تاکید در دین مبین اسلام است، در همین راستا ابوذر به پیامبر اکرم (ص) می گوید: یک پستی هم به من واگذار کنید تا در آنجا فعالیت کنم. حضرت می فرمایند: شما توانایی اداره و انجام چنین کاری را ندارید ولو آدم خوبی هستید ولی آدم خوب بودن الزاما مدیر خوبی بودن نیست.
کاندیدای اصلح از منظر نهج البلاغه چگونه کاندیدایی است؟
در نامه ای که حضرت علی (ع) به مالک اشتر نوشتند به ویژگی های یک کارگزار خوب اشاره کردند.حضرت به مالک اشتر می فرمایند با گسترش عدالت در بین مردم و مهربانی با رعیت، مورد اعتماد آنان خواهی شد. همچنین سعی کن «مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار دهی و با همه دوست و مهربان باشی.
حضرت امیر(ع) به کارگزاران خود فرمودند: به منافع عمومی بیاندیشد و بر اساس آن تصمیم بگیرید؛ نه منافع شخصی حضرت در این رابطه به مالک می فرمایند: هوای نفست را در اختیار گیر و از آنچه حلال نیست خویشتن داری کن. پس بهترین اندوخته تو باید اعمال صالح باشد. ضمن اینکه حضرت مالک را به تقوی و اطاعت از خدا و عبادت توصیه کرده و می فرمایند:نیکوترین وقت ها و بهترین ساعات شب و روز را برای خود و خدای خود انتخاب کن. اگرچه هرگاه نیت تو درست باشد، و مردم در آسایش باشند، همه وقت های تو برای خداست.
وی را به تقوای الهی فرمان می‌دهد و اینکه طاعت خدا را بر دیگر کارها مقدم دارد و آنچه در کتاب خدا از واجبات و سنت‌ها آمده را پیروی کند و به او فرمان می‌دهد که خدا را با دست و دل و زبان یاری کند، زیرا خداوند پیروزی کسی که او را یاری کند و بزرگی کسی او را بزرگ شمارد را تضمین کرده است.
امام علی (ع) یکی از شاخصه های نماینده اصلح را تواضع و پرهیز از غرور و تکبر و به بیانی اخلاق محوری ذکر کرده و می فرمایند:خود بزرگ بینی دل را فاسد و دین را پژمرده می کند و موجب از بین رفتن نعمت ها است. اگر به خاطر مقام و قدرتی که داری دچار تکبر یا خود بزرگ بینی شدی، به بزرگی حکومت پروردگار که برتر از توست نگاه کن که این کار تو را از آن سرکشی باز می دارد.
