یادداشتی از حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر در آستانه فرا رسیدن عید سعید فطر
بزرگان اهل معرفت و معنا، با استفاده از روایات گفته اند، شب عید فطر کمتر از شب قدر نیست.
عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت صدشکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
در اعمال شب آخر ماه مبارک رمضان و پایان ضیافت الهی مستحب است، دعای وداع امام سجاد علیه السلام با این ماه خوانده شود. امام در این دعای شریف پس از حمد و ثنای الهی و گفتگو با خداوند، ماه رمضان را مخاطب قرار می دهند و به مثابه یک انسان با او صحبت و وداع می کنند.
“فَنَحْنُ قَائِلُونَ اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَكْبَرَ وَ يَا عِيدَ أَوْلِيَائِهِ …”(پس، اكنون مى گوييم: بدرود اى بزرگترين ماه خداوند و اى عيد اولياى خدا). (صحیفه سجادیه، دعای۴۵)
حضرت در بخش دیگری از این دعا می فرماید: «سلام بر تو! پیش از آنکه بیایی، ما انتظارت را می کشیدیم و اکنون هم که می خواهی بروی، ما را غمگین کرده ای. سلام بر این مهمان گران قدری که به برکت آن، خداوند بسیاری از بلاها را از ما برداشت و خیلی از برکات را به ما بخشید.»(همان).
امام سجاد(ع) آخر ماه مبارک رمضان که می‌شد، با سوز و گدازی خاص دعای وداع را می‌خواند و می‌فرمود: «ماه رمضان در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خود رحمت آورد و رفیق بسیار خوبی برای ما بود. ما در صحبت و همراهی با او به فضایل و نعمت هایی رسیدیم. دوستی بود که به همراهش رحمت و مغفرت و برکت آورد.»(همان).
همانطوری که هر روز پایانش افطار است ، این ماه هم پایانش افطار است و روز عید فطر افطار این ماه است. این روز را خدای سبحان عید رسمی مؤمنین قرار داد . از دعای نورانی امام سجاد(ع) در وداع ماه مبارک رمضان ودردعاهای قنوت نماز عید فطر بر می آید که خداوند این روز را عید قرار داد؛ که”لِلمُؤمِنینَ عِیداً”. (صحیفة سجادیّه ، دعای ۴۵، قسمت ۵۲، وَ کانَ دُعائُهُ (ع) فِی وِداعِ شَهرِ رَمَضان ؛ اَلَّذِی جَعَلتَهُ لِلمُؤمِنینَ عِیداً وَ سُروراً) و “جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عِیداً”. (من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۱۳، بابُ صَلاهُ العیدین).
استاد علامه جوادی آملی در زمینه معنای “عید” می فرماید:”عید به معنای نشاط و سرور نیست! چون سُروراً عطف بر عید شده است و جدای از اوست. در صحیفة سجادیّه دارد عِیداً وَ سُروراً ؛ این عید گرچه با (یا) استعمال شده است، ولی اصل اش (واو) ای است نه یائی ! شاید یائی هم اصلاً نباشد! این “عادَ یَعُودُوا” است ؛ که معاد هم از همین لغت است، و مُعید بودن خدای سبحان هم از همین لغت است که عید از عُود و رجوع مجدّد است. خدای سبحان نام مبارکی دارد به نام مَبداء و مُبدِع و نام مبارک دیگرش “مُعید” است که او بر می گرداند. یوم “عید” یوم رجوع إلَی الله است .
لذا دستورهائی که مربوط به خطبه ها و سخنان امام نماز عید هست، این است که : شما وقتی از منزل هایتان بیرون می روید به طرف مصلّی ، آن حالت زنده شدن از قبر را در نظر بگیرید که یک ترسیمی از معاد است . منتها خدای سبحان اگر بخواهد به صورت مُعید تجلّی تامّ داشته باشد ، جریان معاد پیش می آید ؛ و اگر گوشه ای از آن نام تجلّی بکند ، «عید فطر» ظهور می کند. این عود و رجوع بنده است به طرف خدای سبحان”.(پیام تلویزیونی آیت الله جوادی آملی به مناسبت عید سعید فطر و حلول ماه شوّال؛آبان ۱۳۸۴).
ناگفته نماند که واژه «عید» که از «عُود» گرفته شده به معنای «بازگشت» است که مصدر آن «عَود» می‌باشد، واژه «فِطر» از فِطرت گرفته شده و به معنای سرشت است. بنابراین “عید فطر” به معنای بازگشت به فطرت و سرشت است. “فطر” به معنای آفرینش ابداعی، افتتاح و سرآغاز و اندازه‌گیری آرد و آب و سرشتن خمیر و مهیا نمودن آن برای پخت است و وجه تسیمه این واژه به لحاظ باز کردن روزه پس از ۳۰ روز است. عید فطر یا عید روزه‌گشا روز اول ماه شوال و در پایان ماه رمضان است. کلمه «عید» و «فطر» به معنای جوانه زدن، شکافته شدن و رویش است و عید فطر به معنای رویش مجدد و نو شدن(نوشوندگی) و رشد دوباره می‌باشد.
از سوی دیگر پيامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: چون روز عيد فطر فرا می رسد خداوند به فرشتگانش مىگويد مزد مزدوَر و كارگر، چون كار خويش را انجام دهد چگونه است؟!. (محمد بن فتال النيشابوري، روضة الواعظين، ترجمه مهدوى دامغانی،ص ۵۶)
حضرت علی(ع) درباره روز عید فطر فرمودند:”إِنَّمَا هُوَ عِيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِيَامَهُ وَ شَكَرَ قِيَامَهُ وَ كُلُّ يَوْمٍ لَا يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ فَهُوَ عِيدٌ”(امروز تنها روز عيد كسانى است كه روزه آنها مقبول درگاه خدا و عبادتهاى شبانه آنان مورد پذيرش او قرار گرفته، و هر روز گناه نكنى روز عيد تو است). (نهج البلاغه صبحی صالح، حکمت ۴۲۸)
لذا شب عید فطر و روز عید فطر به عنوان « لِیلَهُ الجَوائِز » یا « یُومُ الجَوائِز » هست. به اميد جايزه ها و صله ها و بهره ها و عطاهايت».(مفاتیح الجنان، اعمال عید فطر)حافظ شیرازی در این خصوص چنین سروده است:
روز عید است و من امروز در آن تدبیرم که دهم حاصل سی‌روزه و ساغر گیرم(دیوان حافظ، غزل شماره ۱۷)
امام باقر علیه السلام به جابر فرمودند عید که می‌شود، منادی ندا می‌دهد: «ای کسانی که روزه گرفتید، ای مؤمنان از خدا جایزه بگیرید» بعد امام فرمودند: «ای جابر، جوایز خدا مثل جوایز پادشاهان نیست؛ جایزه خدا عفو و بخشش و لطف و کرامت است.». (کلینی، کافى، ج۴، ص۱۶۸) شیخ مفید نیز در کتاب “مسار الشیعة” نوشته است: “این‌که روز اول ماه شوال عید اهل ایمان قرار داده شده است، به خاطر این است که آنان برای قبولی اعمال‌شان در ماه رمضان خوشحال هستند و از این‌که خداوند متعال گناهان‌شان را بخشیده و بر عیب‌های آنان پرده کشیده و مژده و بشارت از طرف خداوند رسیده است که ثواب‌های بسیاری برای روزه‌داران عطا خواهد کرد و از این که مومنین در اثر تلاش‌های شب و روز ماه مبارک رمضان چند مرحله به قرب الهی نزدیک شده‌اند، حالت سرور و نشاط دارند. در این روز غسل معین شده و این علامت پاکی از گناهان است، عطر زدن و بوی خوش استعمال کردن و لباس زیبا و تمیز پوشیدن و به صحرا رفتن و زیر آسمان نماز خواندن همه علامت شادی و سرور و از روی حکمت است”( مفید، مسار الشیعه،ص ۳۰). برای همین است که انسان بر می گردد به طرف خدای سبحان ، پاداش اش را دریافت می کند. البته مراتب وجودی روزه داران مختلف است، استاد جوادی آملی در این باره می فرماید:”زیرا کسانی که به وظائف این ماه پر فیض موفّق شدند و عمل کردند، آنها که “خُوفاً مِنَ النّار” روزه گرفتند ، یا شب های این ماه را زنده نگه داشتند ، جائزه ای که از فرشتگان الهی دریافت می کنند ، نجات از نار است.
آنهائی که برای رسیدن به بهشت وظائف ماه مبارک رمضان را انجام دادند ، جائزه ای که از فرشتگان رحمت دریافت می کنند ، وصول به بهشت است . إن شآءَ الله این جائزه را حفظ می کنند! و آنهائی که “شُوقاً إلَی الله”، “حُبّاً لله”، “شُکراً لله” عبادت کردند ، عُودشان به طرف خود خدای سبحان است و جائزه را از دست بی دستی خدای سبحان دریافت می کنند و آن هم محبوبیّت است و کرامت ، که مقام شامخ محبّت را به آنها عطاء می کند ؛ وقتی محبوب الهی شدند ، هم از گزند دوزخ مصون اند ، هم از فیض و فُوز بهشت طرفی می بندند . بنابراین سه گروه به خدا بر می گردند ؛ هر گروه جائزة خاصّ خودشان را هم دریافت می کنند”.( پیام تلویزیونی آیت الله جوادی آملی به مناسبت عید سعید فطر و حلول ماه شوّال؛آبان ۱۳۸۴).
عارف ربانی میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (رض) درباره حقیقت عید و مفهوم عمیق و والای این روز، چنین می فرماید:
«عید زمانی است که خداوند متعال برای جایزه دادن و بهره مند کردن بندگان از نعمت ها، آن روز را در میان روزها انتخاب می کند تا برای گرفتن خلعت ها و عطایا جمع شوند و به همگان اعلام کرده است که به درگاه او روی آورده و با اعتراف به بندگی و آمرزش خواستن از گناهان و عرضه نیازها و آرزوهایشان، برای او تواضع نمایند. خداوند نیز در تمام این موارد، به آنان وعده اجابت و اعطایی بالاتر از آرزوهایشان، بلکه بالاتر از آن چه در دل بشری خطور کرده، داده است. دوست دارد در چنین روزی، به او خوش گمان بوده و جانب امیدواری به قبول خداوند و آمرزش و عطای او را بر جانب ترس از رد و عذابش ترجیح بدهند».( سلوك عارفان، ترجمه المراقبات فی اعمال السنه، ص ۲۷۴- ۲۷۳)
مقام معظم رهبری نیز درباره وداع با ماه مبارک رمضان می فرماید: «امام سجاد(ع) در دعای وداع ماه رمضان، آنچنان از فراق این ماه می نالد که بارها و بارها بر ماه رمضان درود می فرستد: السلام علیک. اینجا سلام، به معنای بدرود و به معنای خداحافظی کردن با ماه رمضان عزیز و با این روزها و شب های نورانی است. خداحافظی با این قطعه بهشتی از زمان عمر ما و از طول دوران سال، یعنی ماه رمضان است. عزیزان من! این ذخیره تقوا را که در ماه رمضان به دست آوردیم… باید حفظ کنیم، این محصول بسیار ارزشمندی است».( «وداع با رمضان»، جمهوری اسلامی، ۱۱/۸/۱۳۸۴)
چه زیباست که همزمان با وداع با رمضان وداعی با گناهان هم داشته باشیم تا هر روز چنین وداعی را عید بگیریم.
« اللَّهُمَّ اسْلَخْنَا بِانْسِلَاخِ هَذَا الشَّهْرِ مِنْ خَطَایَانَا»(خدایا! همین‌طور که ماه رمضان را از ما جدا می‌کنی، ما را هم از گناهانمان جدا کن). (صحیفه سجادیه، دعاى۴۵)
جالب این است که دعای نورانی به تعبیر استاد آیت الله جوادی آملی امام مهدی موجودِ موعود (علیه أفضلُ صلواتِ المُصلّین) بعد از نماز صبح روز عید فطر این است؛ عرض می کند : خدایا ! من می خواهم به حضور شما بار یابم . امّا با جلال و شکوه می آیم که محفوظ بمانم . اَللّهُمَّ إنّی اَتَوَجَّهُ إلِیکَ بِمُحَمَّدٍ (صَلَّ اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم) اَمامِی وَ بِعَلِیِّ (عَلَیهِ الصَّلاهُ وَالسَّلام) عَنْ یَمینِی وَ خَلفِی وَ بِاَئِمَّتِی عَنْ یَسارِیْ اَستَتِرُوا بِهِمْ مِنْ عَذابِکْ (تهذیب الأحکام، ج ۳، ص ۱۴۰، بابُ صَلاهِ العیدین). خدایا ! ما با این جلال و شکوه به حضور تو بار می یابم که از قهر و غضبت نجات پیدا کنم. اینها تعلیم ماست. یعنی من طرزی حرکت می کنم که وجود مبارک پیغمبر (صلّ الله علیه و سلّم) جلوی من باشد. و علی بن أبیطالب طرف راست و پشت سر مرا حفظ کند . و ائمة دیگر طرف چپ مرا حفظ بکنند. من مُحاط و محفوف به نبوّت و رسالت و ولایت و امامت باشم . من در این مجمع و این مجموعه به حضور تو بار می یابم ، به وسیلة اینها از قهر تو نجات پیدا کنم”( پیام تلویزیونی آیت الله جوادی آملی به مناسبت عید سعید فطر و حلول ماه شوّال؛ آبان ۱۳۸۴).
اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلِیكَ فِی دُولَهٍ كَریمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ اَهلَه وَ تَجعَلُنَا فِیها مِمَّنْ تَنتَصِرُ لِدینِكَ وَ لا تَستَبدِلْ بِنَا غِیرَنا.
